Najważniejsze zagadnienia i tematy prac z antyku

Jak uczyć się do pisemnej pracy klasowej?

Najlepiej tak:

zestawić i przeanalizować zagadnienia i tematy, które najprawdopodobniej pojawią się na tablicy,
zebrać przykłady,
przygotować przemyślenia,
pracę uatrakcyjnić cytatami i pomysłami kompozycyjnymi.

Tragizm

Temat może brzmieć:

Literatura starożytna opowiada o losach postaci tragicznych. Wobec kogo odczuwasz litość, wobec kogo trwogę.

Klasyczna sytuacja tragiczna polega na tym, że człowiek staje przed koniecznością podjęcia decyzji, wyboru drogi postępowania i… cokolwiek wybierze, będzie źle. W dodatku wybór jest bardzo trudny, bo między dwoma równorzędnymi racjami. Może to być wybór pomiędzy miłością do rodziny a obowiązkiem wobec państwa, ale nie między własnym szczęściem a dobrem ludzkości – tu jedna z racji jest ważniejsza (przynajmniej powinna być). Każdy wybór kończy się katastrofą. Bohaterowie tragiczni ciężko płacą za swoją decyzję.
Według reguł starożytnych nieszczęście człowieka niewinnego wzbudza litość, natomiast trwogę – nieszczęście człowieka, który jest podobny do nas.

Wskazówki:

Analizując postawy bohaterów, trzeba zestawić ich racje i pokusić się o ocenę ich decyzji.

Postaci tragicznych nie należy mylić z osobami nieszczęśliwymi, których dotknęły „zwykłe” tragedie życiowe.

Kreon i Antygona są ciekawymi postaciami tragicznymi, bo są przeciwnikami. Kreon musi wybrać pomiędzy autorytetem władzy (dobrem państwa) a miłością do rodziny i prawem religijnym, Antygona – pomiędzy powinnościami religijnymi siostry a posłuszeństwem wobec władcy. Oboje mają dylematy i oboje przegrywają. Antygona pogrzebała ciało brata i nie ulękła się Kreona, pozostała wierna swoim racjom, ale w ten sposób skazała samą siebie. Kreon utrzymał swoją decyzję, bo bał się posądzenia o przedkładanie interesów rodzinnych nad dobro państwa. Ostatecznie również przegrał – stracił rodzinę, a jego podwładni zaczęli się buntować przeciwko niemu.

Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska – to poznanie. Wszystkie zbrodnie Edypa, zamordowanie własnego ojca, zhańbienie matki, wynikły z owej niewiedzy. Delficka wyrocznia Apollona kazała Tebańczykom odszukać i wygnać z kraju zabójcę Lajosa, a Edyp – władca postanowił spełnić swój obowiązek. Nie wiedział jednak, jakie konsekwencje poniesie. Apollon jako bóg przepowiedni, znający wszystkie tajemnice ludzkie, nie wyjawił Edypowi sekretu jego pochodzenia i dopuścił do straszliwych zbrodni. Owo zaślepienie i niewiedza Edypa objawiły się nie tylko w zgładzeniu ojca i kazirodczym związku z matką, ale przede wszystkim w gorliwości i uporze, z jakim szuka on zbrodniarza – zabójcy Lajosa.

Przykłady innych tematów

„Uczyniwszy na wieki wybór, w każdej chwili wybierać muszę”. Odnieś powyższą myśl do bohaterów literackich antyku i Biblii wybierających łatwe bądź trudne drogi życiowe.
Galeria postaci tragicznych – bohaterów antycznych i biblijnych.
„Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”. Na czym polegał tragizm Antygony, w czym widzisz uniwersalizm jej postawy.

Bunt

Temat:

Obrazy buntu w Biblii i literaturze antyku.

Bunt bardzo często pojawia się w tematach prac, bo jest motywem powracającym literatury wszech czasów. Ale już w antyku problem ten został przedstawiony w kilku ujęciach:

bunt przeciw bogom,
bunt przeciw Fatum,
bunt przeciw władzy czy ograniczeniom praw jednostki.
W Biblii słynne obrazy buntu człowieka przeciw Bogu – od grzechu Adama i Ewy, przez zbrodnię Kaina, po symbol złotego cielca.

Wskazówki:

Wyraźnie określ swoje stanowisko (popierasz bunt czy nie) i przykładami z życia postaci potwierdzaj swoją tezę.

Pisząc o kolejnych postaciach, wskaż, przeciw czemu się buntowały i w jaki sposób.

Antygona Sofoklesa to antyczny przykład buntu jednostki przeciwko władzy, przeciw rozkazowi pomijającemu uczucia i wierzenia obywatela. Antygona nie chce się zgodzić na to, by ktoś ograniczał jej wolność. Świadomie podejmuje decyzję, bunt jest ważniejszy niż własne życie. Zauważ, że Antygona nie buntuje się przeciwko wszystkiemu – uznaje prawa boskie. Sprawa Antygony, problem postępowania wynikającego z wewnętrznego poczucia tego, co słuszne, a nie z zewnętrznego nakazu, jest aktualna, stąd ciągłe powroty tej sztuki na sceny świata.

Król Edyp Sofoklesa jest przedstawieniem buntu jednostki przeciw bogom i Fatum. Los Edypa jest uzależniony od woli bogów, od przeznaczenia (Fatum), od przypadku – pokutuje on za winy przodków. Ale nie jest tak, że czyny Edypa nie wpłynęły na przyspieszenie dokonania się wyroku bogów. Buntuje się on i ten opór obraca się przeciw niemu. Choć początkowo kieruje się poczuciem odpowiedzialności za losy miasta, w końcu zwycięża w nim pycha i pragnienie odkrycia tajemnicy niezależnie od konsekwencji tego czynu. Nie potrafi rozsądnie myśleć, nie chce zrezygnować z władzy, nie chce poddać się woli bogów.

Na przykładzie losu Edypa (Król Edyp) poeta chce ukazać nieskuteczność walki człowieka z jego przeznaczeniem, ukazuje także wielkość człowieka nadaremnie walczącego z losem. Ale Sofokles nie do takiego chce dojść wniosku, dla niego właściwą mądrością jest poddanie się woli bóstw i niewykraczanie poza ludzką miarę.

Prometeusz również zbuntował się przeciw bogom, ale jego postępowanie miało inne uzasadnienie. Bohater był tytanem i wykradł ogień bogom, by podarować go ludziom. Został za to srogo ukarany – przykuto go do skały, a drapieżne ptaszysko wydziobywało mu odrastającą wciąż wątrobę. Dziś prometeizm to postawa samotnego buntu przeciw Bogu, siłom natury, ograniczeniom wolności ludzkiej oraz postawa zgody na poświęcenie dla szczęścia ludzkości, na cierpienie za ideę.

Odyseusz buntuje się przeciw bogom, ci zaś z zemsty skażą go na dziesięcioletnią tułaczkę. Ważne: Odyseusz odrzucił boską ofertę nieśmiertelności. Oto wyraz buntu.

Mit o Dedalu i Ikarze obrazuje odwieczną ludzką dążność do lotu ku słońcu, do marzeń ponad rozsądek, do ryzyka dla spełnienia swych ideałów. Dwóch bohaterów i dwie postawy wobec świata. Ikar – idealista – zbuntował się przeciwko rozsądkowi, przeciwko racjonalizmowi swego ojca. Mit ten to również obraz konfliktu pokoleniowego.

Można nawiązać też do Niobe, która za przechwalanie się, że jest lepsza od bogów, została ukarana śmiercią swego licznego potomstwa.

Inne tematy:

Bunt jako wyraz niezgody na rzeczywistość. Odwołując się do wybranych tekstów starożytnych, zaprezentuj bohaterów, którzy bunt uznali za konieczność.
„Aby istnieć, człowiek musi się buntować”. Ustosunkuj się do słów Alberta Camusa.
Zbuntowani: Antygona, Edyp, Odyseusz. Jak oceniasz ich postawy?

Władza

Temat:

Portrety władców starożytnych w świetle znanej Ci literatury i filmu.

Władza to zagadnienie uniwersalne. Pamiętaj, by podczas rozważań oceniać je również z punktu widzenia współczesnego człowieka. Własne zdanie czyni pracę nieszablonową. Przykłady wydarzeń dziejących się wokół Ciebie, a związanych z tematem, również urozmaicą pracę.
Znajomość antyku przyda się do rozważań na temat władzy. Władcy byli bohaterami antycznych tragedii, a dylematy władzy – tematem tragedii i rozpraw filozoficznych.

Wskazówki:

Starożytna tragedia Sofoklesa Antygona między innymi dotyczy zagadnienia władzy. Kreon ma swoje racje i choć przegrywa, to jego przegrana jest ponadczasowym pouczeniem dla władców tego świata. Dylematy Kreona może przeżywać dzisiejszy władca. Bohater wydał okrutne rozkazy, choć według niego uzasadnione. Dobro państwa, kara za zdradę, utrzymanie autorytetu władcy, konsekwencja w postępowaniu, równa srogość wobec wszystkich obywateli – nawet wobec rodziny, prawo państwowe, dobro publiczne – oto jego argumenty. Czemu więc przegrał? Zapomniał o dobru i uczuciach jednostki. Nie przemyślał swego rozkazu, nie rozważył wszystkich jego konsekwencji. Zlekceważył prawa religijne, tradycję i obyczaje obywateli jego państwa. Zapomniał, że władza jest dla ludzi.

Można dyskutować, jakie są rzeczywiste pobudki Ramzesa i Herhora z Faraona Bolesława Prusa. Czy chodzi im tylko o dobro państwa? W działaniach następcy tronu zbyt dużo jest urażonej dumy. Rozsądek nakazywałby zjednanie sobie kapłanów. Ale następca nie chce żadnej ugody – jego decyzje są niepodważalne. W działaniach Herhora także jest i duma, i ambicja. Wszystko to sprawia, że pokazany przez Prusa świat polityki można bez trudu powiązać ze współczesnością.

Omawiając problem władzy, można też odwołać się do Króla Edypa Sofoklesa. Edyp to władca, który najpierw wybawia swe państwo od nieszczęść, a potem, chcąc sprawiedliwości i pomszczenia swego ojca, doprowadza do wydania wyroku na samego siebie. Cena, którą płaci za bycie odpowiedzialnym władcą, jest wysoka. Wykłuwa sobie oczy i rozpoczyna wieczną tułaczkę.

Można również przywołać Państwo Platona jako starożytne dzieło omawiające państwowy ustrój. Platon nie był demokratą! Jego zdaniem państwo powinno sprawować opiekę nad każdym obywatelem i ingerować w jego życie, kontrolować nawet tak osobiste sprawy jak małżeństwo czy posiadanie dzieci. Wszyscy obywatele powinni podporządkować się władzy i spełniać swoją z góry określoną rolę.

Inne tematy:

Władza – powołanie, zobowiązanie, zaszczyt, namiętność, pokusa. Do jakich refleksji na ten temat skłania Cię lektura wybranych dzieł literackich?
Który z utworów starożytnych poleciłbyś do gruntownej lektury współczesnym elitom władzy?
Które z dzieł literackich mogą, Twoim zdaniem, stać się źródłem przemyśleń dla tych, którzy współcześnie podejmują trud rządzenia? Rozważ dylematy władzy, omawiając co najmniej trzy utwory literackie.

Cierpienie

Przykładowy temat:

Czy cierpienie ma sens? Odpowiedz na pytanie, odwołując się do postaci z Biblii i antyku.

Temat ten wymaga własnych opinii. Zastanów się na przykład nad tym, czy postawa tych, którzy poświęcają własne szczęście dla dobra ludzkości, sprawy jest Ci bliska. Trzeba również wspomnieć o sposobach, w jakie twórcy opisują bolesne doświadczenia. Możliwości opisu jest wiele – od poetyckich, metaforycznych po dokumentujące czy wręcz naturalistyczne.

Wskazówki:

Prometeusz cierpi za sprzeciwienie się woli bogów. Podarował ludziom ogień i poniósł za to straszliwą karę – przykuty do skał Kaukazu nawiedzany jest przez sępa (orła), który wyjada mu nieustannie odrastającą wątrobę.

Cierpienie dla dobra ogółu to męczeństwo i śmierć Chrystusa. To ono zapewni ludziom zbawienie.

Niobe doświadcza cierpienia, gdyż na życzenie Latony Apollo i Artemida zabijają jej dzieci. Jej cierpienie jest tak wielkie, że została zamieniona przez Zeusa w kamień, z którego wciąż płyną łzy.

Cierpienie po utracie najbliższych jest tematem również mitu o Orfeuszu i Eurydyce. Orfeusz cierpi po stracie żony. Wyraża swoje uczucia w pieśniach, które są tak wymowne, że wzruszają nawet dzikie zwierzęta. Jego cierpienie jest tak wielkie, iż udaje się do królestwa Hadesa, by ubłagać boga, żeby przywrócił mu żonę. Również Achilles cierpi po stracie przyjaciela. Uczucie budzi w nim chęć dokonania okrutnej zemsty na zabójcy Patroklosa.

Demeter cierpi, kiedy Persefona znika bez śladu, i to uczucie towarzyszy jej za każdym razem, gdy córka schodzi do Hadesu, do swego męża.

Marsjasz wyzwał na pojedynek samego Apollina. Pokonany poniósł z rąk boga okrutną karę – został żywcem obdarty ze skóry. Cierpienie Marsjasza czyni z niego dzieło przerażającej sztuki, która sprawia, że drzewa i ptaki kamienieją ze zgrozy.

Hiob i Abraham – ich cierpienie jest próbą charakteru. Cierpienie Hioba jest efektem zakładu Boga z szatanem. Abraham miał zabić w ofierze własnego syna – tego pragnął Bóg i Abraham był gotów ponieść taką ofiarę.

Edyp cierpi, bo wszystkie nieszczęścia przepowiedziała mu wyrocznia delficka. Jego klęska jest nieunikniona, bo to jest wolą bogów.

Inne tematy:

Czy człowiek cierpi z powodu świata, czy z powodu samego siebie? Odpowiedz na pytanie, odwołując się do bohaterów antycznych i biblijnych.
Wskaż różne przyczyny cierpień dotykających bohaterów mitologii i Biblii. Czy ich postawy wzbudzają Twój szacunek, czy raczej są niezrozumiałe?