Czy powstające dzisiaj w Polsce literackie i filmowe utwory mówią coś o współczesnym świecie? Jeśli tak, to jaki obraz się z nich wyłania? Odwołaj się do kilku przykładów.

Temat dotyczy tematyki ściśle współczesnej. Jeśli nie bywasz w kinie, ani w księgarni, a w telewizji oglądasz tylko megahity, lepiej go sobie odpuść. Temat ten wymaga bowiem pewnej orientacji w bieżącej kulturze. A ponieważ zawiera w sobie także elementy oceny i interpretacji, aż „prosi się” o zastosowanie formy eseju. Radzimy się przyjrzeć temu ogólnokulturowemu tematowi zwłaszcza tym z Was, którzy myślą o egzaminach na kierunki humanistyczne!

Zastanów się!

Jak literatura i film pokazują dzisiejszą rzeczywistość?

• To świat ludzi samotnych, którzy nie tworzą z innymi głębokich relacji;
• bohaterowie stykają się nieustannie ze złem – ze strony otoczenia, ale i najbliższych;
• życie jest nudne, puste, jałowe, dlatego trzeba je odpowiednio „ubarwić” – np. przez narkotyki albo przemoc.

Jaki portret młodych wyłania się z przywołanych przykładów?

• To ludzie, którzy nie potrafią kochać, chociaż tęsknią za miłością;
• są młodzi, mają wiele marzeń dotyczących pracy czy życia osobistego, ale dzisiejszy świat nie pozwala im ich zrealizować;
• szukają swojego miejsca w świecie, wyjeżdżają z rodzinnych miejscowości, ale w dużych aglomeracjach nie potrafią poczuć się szczęśliwie.

Możesz również przywołać spektakle Teatru Telewizji:

Porozmawiajmy o życiu i śmierci Krzysztofa Bizia, w reż. Krystyny Jandy
Portret współczesnej, zamożnej rodziny, której pozornie niczego nie brakuje. Wszyscy jej członkowie są jednak w rzeczywistości samotni, żyją obok siebie, nie potrafią ze sobą rozmawiać – mogą jedynie pytać: „Chcesz coś ode mnie?”. W telewizyjnym spektaklu Krystyna Janda zestawiła oszustwa, kłamstwa i zdrady bohaterów ze scenami Męki Pańskiej – dzięki temu ich pustkę i odejście od wszelkich wartości widać jeszcze wyraźniej.

Łucja i jej dzieci Marka Pruchniewskiego, w reż. Sławomira Fabickiego
To dramatyczna, przejmująca historia (oparta, niestety, na faktach) o młodej kobiecie z domu dziecka, która po ślubie mieszka w ubogim domu z mężem, teściem i terroryzującą otoczenie teściową. Wiecznie pomiatana, pogardzana, zostaje wreszcie zmuszona do zabijania kolejnych nowonarodzonych dzieci, których potworna teściowa nie chce w swoim domu.

.

Przykłady literackie

Panna Nikt Tomka Tryzny (oraz film w reż. Andrzeja Wajdy)
Piętnastoletnia Marysia Kawczak z biednej rodziny górniczej przeprowadza się do blokowiska w Wałbrzychu. Tutaj poznaje Kasię Bogdańską, intelektualistkę i kompozytorkę amatorkę, oraz bogatą buntowniczkę Ewę Bogdaj. Kasia imponuje Marysi, bo wydaje się osobą niezwykle uczuciową, posiadającą dużą wiedzę, żyjącą w stworzonym przez siebie świecie fantazji. Ewa kojarzy się Marysi z niedostępnym dla niej światem bogactwa, luksusu, ale też nieposłuszeństwa wobec rodziny. Obie traktują jednak Marysię jak „Pannę Nikt” – bawią się jej uczuciami i nią samą, co prowadzi do tragicznych konsekwencji.

Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną Doroty Masłowskiej
To monolog Silnego – dresiarza, który opowiada o swoim życiu, codziennych zajęciach i perypetiach z dziewczynami (Magdą, Andżelą, Arletą, Nataszą). Monolog ten pokazuje wyraźnie przerażającą pustkę kilkunastoletniego bohatera, dla którego całe życie to zwykłe, banalne sprawy, z braku czegokolwiek innego urastające wręcz do metafizycznych problemów. Równie puste są w tej książce dziewczyny, głównie dlatego, że widzimy je przez pryzmat mentalności Silnego, który o nich opowiada. Najważniejszy jest jednak język bohatera – specyficzne połączenie młodzieżowego slangu, przekleństw, używanych nieprawidłowo „intelektualnych” sformułowań zasłyszanych w telewizji, wreszcie banałów rodem z teleturniejów i reality show. Książkę nazwano (trochę na wyrost) „pierwszą polską książką dresiarską”, pokazującą z dużą odwagą i artystyczną sprawnością świat, który do tej pory był w naszej literaturze nieobecny.

Do Amsterdamu Michała Olszewskiego
Powieść ta kilka miesięcy temu wygrała ogłoszony przez wydawnictwo Znak konkurs na najlepszy debiut. Utwór składa się z dziewięciu miniopowiadań, których tematem jest „przekleństwo miejsca”: chcemy być zawsze tam, gdzie nas nie ma, a kiedy już znajdziemy się w upragnionym miejscu, nie potrafimy być w nim szczęśliwi. Dlatego bohaterowie ciągle skądś uciekają lub wracają, ale nigdy nie czują się dobrze. W opowiadaniu Sprawa rodzinna młody chłopak wyjeżdża z rodzinnej miejscowości, żeby „nie wybierać każdego wieczoru pomiędzy telewizją a dwoma porządnymi knajpami, wahać się pomiędzy wódką i trawką, pracą w sklepie i pozorami nauki na jakiejś szemranej uczelni regionalnej”. Przyjeżdża do Warszawy, ale i tu nie czuje się szczęśliwy – marzy o… Amsterdamie. Tam przecież „trawkę można kupić na każdym rogu, a LSD jest dostępne jak poranne bułki”…

Heroina Tomasza Piątka
Powieść znanego dziennikarza opowiada w niezwykle plastyczny sposób o tym, co dzieje się z człowiekiem uzależnionym od narkotyków. Bohaterowie tworzą przedziwne związki oparte na obojętności, nielojalności, a nawet wzajemnym dręczeniu, ponieważ wszystkim chodzi o jedno – tajemniczy proszek, który przynosi ukojenie i błogość. Autor nie boi się drastycznych, fizjologicznych szczegółów, przede wszystkim jednak opowiada o zgubnym uzależnieniu od narkotycznych marzeń i halucynacji. Pozwalają one, co prawda, zapomnieć na chwilę o okrutnym świecie, ale jednocześnie prowadzą do całkowitej dezintegracji osobowości.

.

Przykłady filmowe

Cześć, Tereska w reż. Roberta Glińskiego
Bohaterką filmu jest 15-letnia Tereska, uczennica szkoły krawieckiej, mieszkanka warszawskiego blokowiska. Kiedy ją poznajemy, jest jeszcze „niewinna”: dobra, pełna marzeń. Ale szybko następuje w bohaterce złowroga przemiana, wymuszona przez świat, który ją otacza – ojciec alkoholik, matka zajęta oglądaniem telewizji, koleżanka ze szkoły, Renata, dająca wskazówki, jak „poradzić sobie w życiu”. Przejmujący, czarno-biały film uznano za jeden z najważniejszych portretów polskiej rzeczywistości lat 90.

Dług w reż. Antoniego Krauzego
Historia dwojga młodych ludzi, początkujących biznesmenów, którzy marzą o karierze i dużych pieniądzach. Przypadkowo trafiają jednak na diabolicznego Gerarda (Andrzej Chyra), który zaczyna ich szantażować, a nawet terroryzować ich bliskich. Jedynym wyjściem okazuje się zamordowanie bandyty. Zbieg okoliczności i zmowa milczenia stają się przyczyną autentycznej tragedii – film Krauzego oparty jest na faktach.

Edi w reż. Piotra Trzaskalskiego
Bohaterem filmu jest utrzymujący się ze zbierania złomu Edi, który przyjaźni się z młodszym od niego, jąkającym się Jurkiem. Obaj przechodzą wiele prób – Edi zostaje niesłusznie oskarżony o gwałt i zmuszony do wyjazdu na wieś, gdzie opiekuje się „podarowanym” dzieckiem, które niedługo później zostaje mu odebrane… To film o zderzeniu dobra ze złem. I chociaż dobro „nie zawsze się opłaca”, zwłaszcza w sensie finansowym, ostatnie sceny pokazują, że wierność własnym zasadom ma jednak sens.

Warszawa w reż. Dariusza Gajewskiego
Film to zestaw kilku połączonych ze sobą epizodów opowiadających o młodych ludziach, którzy przyjeżdżają do Warszawy, by realizować swe marzenia: o pracy, karierze, miłości, przyjaźni. Dla wszystkich zderzenie wyobrażeń z rzeczywistością okazuje się brutalne. Cała historia rozgrywa się w ciągu jednego dnia, dlatego też poszczególne wątki nie mają „ostatecznych rozwiązań”. Chociaż brak też typowego happy endu, reżyser nie pozbawia widzów nadziei, że wszystko jeszcze może się zdarzyć…

Patrzę na ciebie, Marysiu w reż. Łukasza Barczyka
Historia dwojga młodych bohaterów, którzy mieszkają ze sobą od kilku lat, aż wreszcie – z powodu ciąży Marysi – postanawiają się pobrać. Zbliżający się ślub nieoczekiwanie zmusza jednak oboje do ponownego zastanowienia się nad swoim związkiem, nad tym, co ich łączy. Napięcie narasta. Tuż przed ceremonią chłopak Marysi wpada w szał (sam jest lekarzem psychiatrą): do ślubu nie dochodzi, ale – paradoksalnie – oboje zaczynają na siebie patrzeć nowym spojrzeniem – i, być może, na nowo się kochać.

Podpowiedzi do wypracowania:

Nie zapomnij napisać:

• Czy zgadzasz się z pesymistycznym obrazem dzisiejszej Polski?
• Czy odnajdujesz w portretach młodych ludzi siebie i swoje problemy?
• Czy współczesna literatura i film przemawiają do Ciebie językiem, który rozumiesz, akceptujesz, znasz?