Jakie kryteria powinien spełniać utwór, który można określić mianem arcydzieła? Odpowiedz, przytaczając przykłady tekstów będących – Twoim zdaniem – arcydziełami.

Jak zacząć?

Przykład I

Podobno jednym z zadań szkoły jest zapoznanie ucznia z arcydziełami literatury polskiej czy obcej. Rzeczywiście, polskie szkoły wypełniają to zadanie znakomicie. Wielu z nas zapamięta do końca życia cytaty z „Hamleta” czy „Dziadów”, nie wiedząc najważniejszego – po co? Wałkowane wielkie dzieła tracą swoją wymowę, sens, piękno; wydają się sztuczne i napuszone.

Przykład II

Cała wielka literatura powinna opowiadać o moralności – tak twierdził Lawrence, jeden z jej wielkich twórców. Jednak moim zdaniem – powinna nie tyle opowiadać o niej, co ją kształtować. Niech nawet czyni to przewrotnie czy okrutnie, ale niech pozostawia po sobie jakiś ślad. Wstyd, chęć poprawy, skruchę, zdumienie, podziw – ale niech nie pozostawia ­obojętnym.

Przykład III

Lista arcydzieł jest imponująco długa. Zadaję sobie pytanie czy starczy mi życia, czasu, zapału lub determinacji, by je wszystkie poznać. A w końcu zapoznanie się z nimi – jaką przyniesie mi korzyść? Satysfakcję, radość czy ulgę? Stanę się oczytanym erudytą czy lepszym, pełniejszym, bardziej skłonnym do refleksji człowiekiem? Wiem, że nie tak szybko ­odpowiem…

 

Sugestie do rozwinięcia

  • Wymień dzieła, które chcesz zaprezentować. Uzasadnij kryteria swojego wyboru. Ukaż uniwersalne wartości wybranych dzieł. Pokaż, co je łączy. Udowodnij, że nie wybrałeś ich przypadkowo.
  • Postaraj się o osobistą wypowiedź – co im zawdzięczasz, jakie uczucia towarzyszyły Ci podczas ich lektury.
  • Jakie warunki powinno spełniać dzieło, które Ty umieściłbyś w swoim rankingu?
  • Bezpieczna droga to oczywiście skupienie się na dziełach noblistów. Możesz skupić się na polskich laureatach tej nagrody lub sięgnąć po przykłady z literatury obcej – wybór jest ogromny; choćby Márquez, Faulkner…
  • Przypomnij sobie, jakie dzieła zostały uhonorowane Nagrodą Nobla. Dlaczego otrzymali ją akurat ci pisarze? W swoim testamencie fundator nagrody pisał, że ma ona przypaść „twórcy najwybitniejszego dzieła literackiego o tendencji idealistycznej”.
  • Wybierz utwory, które są Ci w jakiś sposób bliskie. Trudno Ci będzie ukazać walory słynnego arcydzieła, jeśli jego lektura znudziła Cię lub rozczarowała…
  • Możesz też zastanowić się, czy ekranizacje arcydzieł literackich „wychodzą im na dobre”, czy są potrzebne, czemu służą…

 

Jak zakończyć?

Przykład I

Przeznaczeniem dzieła sztuki jest przetrwać swego twórcę. Wymienione przeze mnie dzieła spełniły to zadanie znakomicie. Przetrwały całe wieki – ciągle aktualne, stanowią wyzwanie intelektualne i moralne. Temu wyzwaniu już od wielu lat próbują sprostać kolejne pokolenia czytelników – nie zawsze z równym zapałem i zaangażowaniem, nie zawsze dobrowolnie, bo czasem przecież pod silną presją polonisty… Ale to wyzwanie – tego jestem pewien – będzie żywe jeszcze przez długie lata.

Przykład II

Kryteria, jakie stosuje się, podnosząc dane dzieło do rangi arcydzieła, są zarazem ostre, „wysokie” i nieprecyzyjne. Ponadczasowa i aktualna treść, ukazywanie prawdy o człowieku, oryginalna forma – wydawałoby się, że z łatwością można jako arcydzieło ukazać czytaną ostatnio niezłą powieść. Bowiem kryteria są niejasne i zapewne nie tylko ja odnoszę wrażenie, że układając przez wieki listę arcydzieł, ludzie kierowali się smakiem literackim i intuicją. Zadziwiające, że ta intuicja nie zmienia się od lat…

Przykład III

Niejeden z nas zapewne zastanawiał się „kim lepiej być” – płodnym, szybkim i efektownym twórcą czy autorem arcydzieła o nieprzemijającej sławie. Jestem pewien, że wielu wybrałoby ten drugi wariant. Czy warto powracać przez lata do tej samej książki, znać ją niemalże na pamięć, lecz mimo wszystko przy każdej kolejnej lekturze odkrywać w niej coś na nowo? Jako czytelnik na pewno nie jestem „monogamistą”. Zbyt dobrze zapadła mi w pamięć przestroga, by strzec się człowieka jednej książki.

 

Od razu ­skojarz!
Jak najbardziej na miejscu będzie przywołanie horacjańskiego Non omnis moriar, pieśni Kochanowskiego Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…, Elegii o sobie samym do potomności Klemensa Janickiego. Świadomość tego, że tworzy się wiekopomne dzieła, które przetrwają nie tylko samego ich twórcę, może okazać się bardzo przydatnym elementem tej pracy.

Przydatne utwory

  • Quo vadis Sienkiewicza
  • Chłopi Reymonta
  • Dżuma Camusa
  • Pan Tadeusz Mickiewicza
  • Sto lat samotności Márqueza

Przydatne cytaty

Mówiło wielu i pięknie
ale pozostał w pamięci ten kto mówił
rzeczy najważniejsze…
(Julia Hartwig)

Nie miecz, nie tarcz – bronią języka
lecz – arcydzieła
(Norwid, Język ojczysty)

Dobrym krytykiem jest ten, kto opowiada o przygodach swej duszy pośród arcydzieł.
(Anatol France)