W podanych tekstach wskaż elementy archaizacji i dialektyzacji. Jakie znasz inne typy stylizacji?

Stylizacja to zjawisko często występujące w stylu artystycznym. Polega ona na świadomym wprowadzeniu do utworu środków językowych charakterystycznych dla innych odmian języka. Zabieg ten ma określony cel, na przykład wprowadza w realia epoki czy środowiska, jest źródłem humoru, czasem podniosłości.

Wyróżniamy różne typy stylizacji:

  • archaizująca (archaizacja),
  • gwarowa (dialektyzacja),
  • środowiskowa – na przykład gwara warszawska w utworach Wiecha czy słownictwo związane z zawodem kelnera w powieści Henryka Worcella Zaklęte rewiry,
  • poetycka (poetyzacja) – użycie środków stylistycznych, wpływające na emocje czytelnika, np. opisy przyrody u Żeromskiego,
  • humorystyczna (żartobliwa) – efekt komizmu może dawać łączenie ze sobą różnych stylów, mówienie w sposób podniosły o sprawach banalnych, często robi to w swoich powieściach Kornel Makuszyński. Szczególnym typem może być tu groteska (np. u Gombrowicza),
  • naśladowanie cudzego stylu (pastisz), często towarzyszy mu chęć ośmieszenia, wykpienia (parodia),
  • stylizacja biblijna – wprowadzenie elementów typowych dla Pisma Świętego („albowiem powiadam wam…”),
  • indywidualizacja mowy postaci – zabieg bardzo częsty w literaturze (język Mendla z noweli Konopnickiej, służącego Wokulskiego z Lalki itd.)

Archaizacja

polega na wprowadzeniu elementów języka dawnych epok. Pozwala to oddać klimat danego okresu, wprowadzić w jego realia – rzecz szczególnie istotna w przypadku np. powieści historycznej. Słownictwo dawne postrzegamy jako uroczyste, dlatego ten typ stylizacji pozwala uzyskać podniosłość tekstu. Stylizacja archaizująca wymaga od autora dużej wiedzy o języku oraz wyczucia. Z pewnością znajdziemy to w Ogniem i mieczem Sienkiewicza:

Oj, będą się te śliczne oczka śmiały na waćpana conspectus? Oj, będzieże się to liczko płonić? A już to powiem waści, że i mnie do niej tęskno, bo ją jako ociec miłuję. I nie dziw. Synów legitime natos nie mam, fortuna daleko, bo aż w Turczech, gdzie mi ją pogańscy komisarze kradną, i żyję jako sierota na tym świecie, a na starość chyba do pana Podbipięty do Myszykiszek na rezydenta pójdę.

Elementy archaizacji w cytowanym fragmencie:

  • obecność wyrazów, które wyszły już z użycia (archaizmów): waćpan, waść, rezydent, fortuna (majątek),
  • wprowadzanie typowych dla języka XVII w. makaronizmów (cytaty łacińskie): conspectus, legitime natos,
  • składnia wzorowana na łacińskiej (orzeczenie na końcu zdania),
  • dawne formy fleksyjne: w Turczech.

Dialektyzacja

polega na stosowaniu elementów gwarowych, co pozwala na wprowadzenie w życie wsi, tworzy koloryt lokalny. Dobrym przykładem będą tu Chłopi Reymonta:

Samą czystą kiej szkło prawdę rzeknę, rzetelnie powiem kiej na spowiedzi (…), bom gospodarz z dziada pradziada, nie komornik, nie prefesjant jaki abo i jenszy miescki zdzier. To tak było.
– Patrz dobrze w głowę, byś czegój nie przepomniał – radziła.
– Nie przepomnę, Magduś, nie. To było tak. Szedłem se… a baczę, że to rychtyk zwiesna była… i za Wilczym Dołem, wedle Borynowej koniczyny (…) idę se… jaż tu słyszę: głos nie głos? (…) A wszyscy w Lipcach wiedzą, co na Wilczych Dołach straszy.
– Juści że prawda, bo łoni, kiej Sikora przechodził tam nocą, to go ułapiło za grdykę i rzuciło o ziemię, i tak zbiło, że chłop chorzał dwie niedziele – objaśniała żona.

Elementy dialektyzacji w cytowanym fragmencie:

  • słownictwo gwarowe: łoni (w zeszłym roku), przepomnieć (zapomnieć), prefesjant, rychtyk, kiej (kiedy), wedle (obok), se (sobie), juści, ułapić,
  • elementy fonetyczne: zwiesna (wiosna), miescki (miejski),
  • gwarowe formy odmiany: chorzał.

Zobacz:

Co to jest styl języka?

https://aleklasa.pl/matura/matura-ustna-matura/czym-jest-stylizacja-jezykowa-podaj-przyklady

Style i stylizacja językowa