Władza – jej wpływ na postępowanie i osobowość człowieka.

Zestaw lektur

  • Sofokles – Antygona
  • William Szekspir – Makbet
  • Niccolò Machiavelli – Książę
  • Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich
  • Juliusz Słowacki – Balladyna, Kordian
  • Adam Mickiewicz – Konrad Wallenrod, Dziady
  • Czesław Miłosz – Zniewolony umysł
  • Tadeusz. Konwicki – Mała apokalipsa
  • Andrzej Szczypiorski – Początek
  • Kazimierz Moczarski – Rozmowy z katem
  • Ryszard Kapuściński – Cesarz
  • Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata
  • Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę
  • George Orwell – Folwark zwierzęcy

Wiersze:

  • Czesław Miłosz – Który skrzywdziłeś; Do polityka
  • Ernest Bryll – Ten, który…
  • Ewa Lipska – Egzamin
  • Zbigniew Herbert – Powrót prokonsula
  • Jan Kochanowski – Pieśń XIV

Wstęp

„Pewien despota kazał w swoim pałacu powiesić same wklęsłe i wypukłe lustra. Zaśmiewał się ze swoich karykaturalnych odbić. Nigdzie jednak nie wolno było ustawić normalnego zwierciadła”.

Taki portret władcy despotycznego nakreślił w jednym ze swoich aforyzmów Stanisław Jerzy Lec. „Cesarz rozpoczynał dzień od słuchania donosów” – notuje Ryszard Kapuściński. „To w gruncie rzeczy człowiek taki jak wszyscy (i już bardzo zmęczony sztuczkami z trucizną)” – twierdzi prokonsul z wiersza Zbigniewa Herberta Powrót prokonsula. „Cesarz to ma klawe życie” – chciałoby się powtórzyć za popularną piosenką, tyle że… Może to życie klawe, ale jakieś nienormalne, nieludzkie.

Okrutnik pośród tłumu, który uczęszcza „na przyśpieszone kursy padania na kolana” (Zbigniew Herbert – Pan Cogito) – czy to prawdziwy człowiek, czy odczłowieczona figura?

Wstęp – „składanka” trafnych i powiązanych cytatów, które w sumie stwarzają pewien portret władcy, to chwyt ciekawy. Trudny – bo trzeba te cytaty mieć w pamięci i zgrabnie powiązać. Ale powinien zostać wysoko oceniony.

Teza:
Udowodnię, że władza odczłowiecza ludzi, przywołując literackie postacie władców, opinie filozofów, utwory poetyckie. Rozważę, czy negatywna myśl, zawarta w cytacie, jest bezdyskusyjna.

  • Problem Kreona – jakie nieludzkie decyzje musi podjąć jako władca? Fakt, że musi odrzucić uczucie ludzkie, a trzymać się litery prawa, już o czymś świadczy.
  • Losy Makbeta – żądza władzy pcha go do zbrodni, a w końcu do klęski (podobnie jest z Balladyną).
  • Jürgen Stroop – z Rozmów z katem. Jak władza wpływa na człowieka? – faszystowska kariera uczyniła ze zwykłego mieszczucha o miernym intelekcie zbrodniarza, pogromcę Żydów.
  • Władza totalitarna – decydenci z Małej apokalipsy, cesarz z Cesarza, postacie z poezji – to istoty pozbawione cech ludzkich, za to wyposażone w bezwzględność, okrucieństwo, skłonność do despotyzmu i terroru. (Tu wykorzystać można socrealistyczne portrety decydentów).
  • Teza Machiavellego: władca ma prawo do czynów nagannych, gdy wymaga tego dobro państwa. Cel uświęca środki. Powinien być lisem i lwem, odznaczać się chytrością i przebiegłością.
  • Teza Kochanowskiego: władca to namiestnik boży na ziemi, powinien dbać o dobro społeczeństwa, nad którym sprawuje pieczę, przedłożyć je nad wszystko inne.

Konkluzja

Czy ktokolwiek znajdzie w sobie tyle siły, by oprzeć się pokusie władzy, możliwości rządzenia innymi ludźmi? A gdy już jest się władcą, chęć utrzymania swojej pozycji, konieczność walki z wrogiem, wreszcie poczucie odpowiedzialności – powoli dokonują dzieła odczłowieczenia.

Uwaga!
Tematy o władzy mogą wymagać dowodów na jej złe oddziaływanie. Na przykład mogą pytać o ideały władcy, o dylematy władzy, o to, czy jest ona zaszczytem, powołaniem, posłannictwem. Jeśli ktoś chciałby stwierdzić, że władza nie zawsze odczłowiecza – i ma na to dowody – powinien je włączyć do pracy. A może władcy idealni bywali tylko w baśniach?