Związek literatury i malarstwa

Tak postawione zagadnienie daje dość duże możliwości, bowiem związki literatury i malarstwa to mogą być:

  1. Dzieła malarskie, które przywoływane zostały w literaturze, pełnią funkcję symbolu, są inspiracja dla rozważań twórcy.
  2. Płótna utrwalające postacie i zdarzenia literackie (czasem, jak w przypadku Wyspiańskiego – obrazy do własnych dzieł).
  3. „Malarskość” dzieła literackiego i nasze z nim skojarzenia (jak choćby impresjonizm i poezja młodopolska).

Pozostaje wymieniać i omawiać przykłady:

I. Związki gdzie dzieło malarskie staje się punktem wyjścia, symbolem itp. to możemy przywołać z najbardziej klasycznego kanonu własnej literatury.

  • Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego – tam odgrywają niebagatelną rolę dwa dzieła, zestawione kontrastowo. Chodzi o rzeźbę Wenus z Milo i Rybaka Puvis de Chavannes’a. Bohaterowie zwiedzający paryskie muzeum sztuki oglądają i wspominają inne jeszcze dzieła: Amora i Psyche Canovy, czy portrety Davida d’Angers. Najistotniejsze jednak wydaje się przywołanie Rybaka. Tomasz Judym odtwarza jego obraz w swojej pamięci – jako pesymistycznego wyobraziciela ludzkiej kultury, bezradności i cierpienia człowieka.
  • Wesele Stanisława Wyspiańskiego, to następny utwór godny przywołania przy tym zagadnieniu. Obrazy Matejki odegrały tu ważną rolę – z jego płócien sprowadził twórca na swą scenę dwie ważne postacie: Stańczyka i Wernyhorę. Dodać można, że sam Wyspiański – dramaturg, poeta, malarz – jest autorem obrazu Chochoły, szkiców i witraży: Zawisza Czarny, Wernyhora.

II. Płótna utrwalające postacie i zdarzenia literackie. Te związki są dość liczne. Powstawały płótna do dzieł Szekspira, Goethego, nie wspominając o motywach mitologicznych czy biblijnych, których w malarstwie zatrzęsienie. Malowano wątki Hamleta (Hamlet i Horacy obraz Delacroix, Ofelia – J. E. Millais’a), Don Kichota (zwłaszcza Don Kichot Honoré Daumier),William Blake kreślił sceny Raju utraconego Miltona, w Polsce – Józef Simmler namalował Śmierć Barbary Radziwiłłówny, Maurycy Gottlieb – Czaty do ballady Mickiewicza, Malczewski – Idź nad strumienie, Śmierć Ellenai – płótna inspirowane poezją Słowackiego, Axeutowin portretował postacie Trylogii.

III. „Malarskość” dzieła literackiego i nasze z nim skojarzenia. Przywołaj przykłady utworów, które kojarzymy z obrazami (a wolno nam to czynić), czy też w jakiś sposób z plastyką związanych.

  • Wspomnij, że dyskusje na temat nieba polskiego a włoskiego jako tematu pejzażu pojawia się i w Panu Tadeuszu i w Nad Niemnem.
  • Niezwykle malarska jest proza Brunona Schulza, może przywodzi na myśl obrazy Chagalla? Na przykład Lot na miastem? Dodajmy, że Marc Chagall (Mosze Segał) pochodził z żydowskiej rodziny w Witebska.
  • Poezja modernistów dostarcza malarskich pejzaży natury, zwłaszcza gór.
  • Poezja awangardowa proponuje liryzm wizualny – wiersze obrazy, które wyrażają sceny również swoją grafiką.
  • Wiele utworów literackich nawiązuje do biblijnej Apokalipsy – wiele dzieł malarskich poświęcono temu tematowi (np. Bosch, Memling).

Szperając wśród motywów literackich a dzieł malarskich znaleźć można pokrewieństw mnóstwo. A to sceny batalistyczne (Sienkiewicz: Krzyżacy, Matejko: Bitwa pod Grunwaldem), czyn powstańczy (literatura romantyzmu i Grottger), surrealizm a płótna Salvadora Dali, pejzaże w poezji prozie (Tetmajer, Kasprowicz i np. Wyczółkowski: Mnich nad Morskim okiem).