Czy ideały oświecenia są bliskie czy obce człowiekowi współczesnemu?
- Myślę, że mentalność człowieka końca wieku XX i początku XXI wyrasta z filozofii oświecenia, z tej interpretacji świata, jaką zapoczątkowali myśliciele epoki rozumu. Postulaty racjonalizmu i empiryzmu wydają nam się słuszne, wszyscy widzą sens poszukiwania zgodnego z logiką myślenia, a empiria i szacunek dla nauk ścisłych doprowadziły do wielu osiągnięć technicznych. A przecież właśnie tam, w ideach XVIII w., tkwią początki dzisiejszego komputera!
- A z drugiej strony – jakże aktualny stał się obecnie protest sentymentalistów przeciw przerostowi cywilizacji i jej zgubnym skutkom! Cóż robi współczesny człowiek, żeby uciec od zgiełku miast? Podąża w kierunku przyrody, w jej bliskości znajduje spokój.
- Sięgając do epoki oświecenia, jako współczesny człowiek, cenię sobie bardzo ideę wolnomyślicielstwa i tolerancji głoszoną przez jej wybitnych przedstawicieli, np. przez Woltera. „Nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twojego prawa do głoszenia własnych poglądów”. Bylibyśmy szczęśliwcami, gdyby myśl ta była powszechnie stosowana.
- Idea równości ludzi różnych stanów znalazła realizację we współczesnym poszanowaniu dla idei demokracji, a podobno nie wymyślono jeszcze lepszego ustroju.
- Spośród filozoficznych teorii wspomnę koncepcję Johna Locke’a, i słynne hasło „tabula rasa”? Jest coś w tym mniemaniu, że rodzisz się jako czysta tablica, którą zapisują kolejne lata, środowisko, sposób wychowania. Lecz czy tablica była zupełnie czysta? Bez dziedzicznych skłonności, talentów lub skaz? Rozmyślania nad doktryną Locke’a prowadzą do wniosku, że nie wszystko jednak w człowieku jest zdobyte i utrwalone doświadczeniem. Locke pisze:„szczęście i nieszczęście człowieka jest po największej części jego własnym dziełem”.
Nie w pełni się z tym godzę, lecz dla każdego, kto wierzy w te słowa, jest to cenna myśl, motywująca i wspomagająca wiarę w siebie.
- Patron racjonalistów Kartezjusz mówił „myślę, więc jestem”. I to także jest wciąż aktualne.
Zobacz: