Tematy, z którymi można powiązać Boską komedię, to:

• Podróż, wędrówka
• Zło
• Obraz stosunków społecznych
• Portret kobiety
• Poeta i poezja
• Wyobrażenie zaświatów
• Wątki autobiograficzne w literaturze
• Miłość

 

Wskazówki i komentarze

Podróż, wędrówka

Przykład tematu
Portrety najsłynniejszych literackich i filmowych podróżników. Ukaż na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Przygotowując taką wypowiedź, wybierz kilku wędrowców z różnych epok i poklasyfikuj ich, np. zadając sobie pytanie, po co podróżowali i czego się w tych podróżach nauczyli. Odyseusz pod­ró­żo­wał, bo musiał – wracał z wojny, ale z powodu zemsty bogów nie mógł szybko dotrzeć do Itaki. Jego podróż dostarczyła mu mrożących krew w żyłach przygód, pozwoliła poznać świat i doświadczyć miłostek, jednak paradoksalnie umocniła jego więź z domem i ojczyzną, nauczyła rozumieć, jak bardzo tęskni za Itaką. Orfeusz podróżował do Hadesu w imię miłości, by wyrwać z krainy zmarłych ukochaną Eurydykę. Ta wyprawa była dla niego straszną lekcją opanowania i pokory oraz nieubłaganych praw rządzących światem zmarłych. Stracił ukochaną (a potem zrozpaczony, także życie), bo nie potrafił dotrzymać słowa danego podziemnym bogom. Z kolei wędrówka Dantego pomogła mu zrozumieć prawa moralne rządzące światem, doniosłą rolę poezji i bieżące sprawy z historii jego kraju. Mówiąc o postaciach filmowych – wybierz dowolnych bohaterów tzw. kina drogi (koniecznie użyj tego ter­mi­nu!). Do wyboru m.in. Easy Rider, Dzikość serca, Dzienniki motocyklowe, Prosta historia.

Zło

Przykład tematu
Sposób przedstawiania zła w literaturze. Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Uwzględnij utwory z różnych epok, w których zło przedstawiano na różne sposoby. Znakomity materiał do tego tematu stanowi Mistrz i Małgorzata. Pokażesz zło totalitaryzmu ukazane w gro­te­sko­wym kształcie i zło, które wcale nie przypomina zła – to szatańskie, w powieści wyglądające dość niewinnie. Drugi sposób ukazania zła, zła ukaranego w sposób makabryczny, możesz pokazać na przykładzie Boskiej komedii i mitologii (np. kary z mitów o Hadesie, choćby Syzyfa). Podaj też przykład realistycznego, wręcz dokumentarnego sposobu ukazania zła (Medaliony, Zdążyć przed Panem Bogiem).

Obraz stosunków społecznych

Przykład tematu
Jak stosunki społeczne odbijały się w tekstach kultury? Omów problem na przykładzie wybranych tekstów.

Podpowiadamy
Możesz uwzględnić problem krytyki duchowieństwa w takich utworach jak Boska komedia czy Krót­ka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja. Weź pod uwagę również skargi chłopek z pierwszej niekonwencjonalnej polskiej sielanki Żeńcy Szymona Szy­mo­no­wi­ca. Jako przykład z innej epoki wybierz np. powieść Chłopi, świetnie pokazującą stosunki na wsi. Możesz je także omówić na przykładzie filmu Jana Rybkowskiego, ekranizacji tej powieści. Problem narodzin inteligencji omów na przykładzie powieści Marii Dąbrowskiej Noce i dnie (i filmu Jerzego Antczaka nakręconego na podstawie tej sagi). Nie zapomnij uwzględnić innych niż literatura tekstów kultury (malarstwo, film, tego wymaga temat!). Możesz omówić np. charakterystyczne ilustracje do Godzinek księcia de Berry, wykonane przez braci Limbourg. Na tych miniaturach zobaczysz zarówno sylwetki pracujących w polu chłopów, jak i dam, panów, rycerzy, przedstawione pięknie, kolorowo, ale i umownie.

Portret kobiety

Przykład tematu
Różne sposoby ukazania kobiety na przykładzie tekstów literackich z różnych epok. Omów wybrane przykłady.

Podpowiadamy
Uwzględnij przykłady z różnych epok. Zwróć uwagę na sformułowanie tematu: różne sposoby uka­za­nia kobiety. Skup się na odmiennych kreacjach kobiet i odmiennych sposobach ich budowania. Na przykład Beatrycze z Boskiej komedii zostaje ukazana jako kobieta idealna, piękna, obraz Boskiego stworzenia, godny pod każdym względem miłości. Głównym zabiegiem zastosowanym w jej opisie jest idealizacja. Teraz wybierz inną kreację kobiecą, np. młodopolską femme fatale w wersji wiejskiej – Jagnę z Chłopów. Ukazano ją jako istotę przede wszystkim biologiczną, podlegającą namiętnościom i popędom. Techniki opisu tej postaci to przede wszystkim naturalizm i impresjonizm (słynna „Jagusina dusza”). Wreszcie wybierz realistyczny i pogłębiony psychologicznie obraz kobiety z prozy dwu­dzie­sto­le­cia międzywojennego – opowiedz o Barbarze Niechcic z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej albo o Róży Żabczyńskiej z Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej. Do opisów tych postaci, oddających ich zmienne nastroje, a także wspomnienia z przeszłości, w znacznej mierze wpływającej na te­raź­niej­szość, zastosowano techniki psychoanalityczne inspirowane odkryciami psychologii.

Poeta i poezja

Przykład tematu
Jak zmieniała się rola poety i funkcja poezji ukazana w utworach literackich? Omów na przykładach tekstów kultury z różnych epok.

Odwołaj się do filmów: Całkowite zaćmienie Agnieszki Holland czy niektórych odcinków serialu An­drze­ja Wajdy Z biegiem lat, z biegiem dni. Poetów modernistycznych ukazano tu jako ludzi szo­ku­ją­cych mieszczan…
Powołaj się także na utwory literackie:

  • Boską komedię (poezja wzniosła, poeta powołany do od­ro­dze­nia moralnego społeczeństwa i pokazania mu jego upadku, poeta nieanonimowy – tak jak Wergiliusz czy Dante rozsławiony przez swoją sztukę),
  • Nie-Boską komedię Zygmunta Krasińskiego (poezja jako przekleństwo, poeta jako człowiek pociągany przez tajemne moce, które unieszczęśliwiają jego ro­dzi­nę, powodują szaleństwo i czynią poetę istotą w niektórych aspektach amoralną),
    • wreszcie Dziady cz. III (tam poeta jest wieszczem cierpiącym za naród, prorokiem niemalże, partnerem do dialogu z Bo­giem, buntownikiem i przywódcą narodu). Nawiąż też do idei sztuki dla sztuki z manifestów i wierszy młodopolskich.

Wyobrażenie zaświatów

Przykład tematu
Jak ukazywano zaświaty w literaturze? Omów na przykładzie wybranych tekstów.

Podpowiadamy
Weź pod uwagę obraz Hadesu z mitologii greckiej – ponury bóg Hades i jego żona Persefona, Cerber – straszliwy pies, strażnik zmarłych i Charon – przewożący dusze na drugą stronę Styksu, wreszcie ukarani grzesznicy cierpiący wymyślne męki (Tantal, Syzyf). Świat podziemny i tajemniczy spo­tka­my też w Boskiej komedii, w części Piekło, dla której charakterystyczne jest ukazanie różnych kręgów piekieł – miejsc mniej lub bardziej strasznych w zależności od kalibru win grzeszników. Warto za­zna­czyć, że obraz piekła pełen gadów i straszliwych stworów jest w dużej mierze oparty na realistycznych obserwacjach świata zwierząt, rzeczywiście żyjących na ziemi. Ale zaświaty to także niebo. Ukaż np. raj z Boskiej komedii i niebo ukształtowane na obraz ziemski w wierszu Bolesława Leśmiana Urszula Kochanowska. Bardzo plastyczne i niekiedy przerażające wizje życia pozagrobowego, opartego na różnych formach pośrednich bycia i niebycia, odnajdziemy w innych, mniej optymistycznych wier­szach Leśmiana.

Wątki autobiograficzne w literaturze

Przykład tematu
Różne sposoby funkcjonowania autobiografizmu w literaturze. Omów na wybranych przykładach.

Podpowiadamy
Jeden ze sposobów to uczynienie bohatera-narratora swoim alter ego, nadanie mu własnych cech, imienia, nazwiska, wieku i przypisanie mu swych poglądów. Tak jest np. w Boskiej komedii. Innym sposobem funkcjonowania autobiografizmu w tekście literackim jest odwołanie się do własnych po­glą­dów politycznych czy przekonań artystycznych, doświadczeń osobistych, to ma miejsce m.in. w dygresjach Słowackiego w poemacie dygresyjnym Beniowski. Wreszcie zdarza się, że konstrukcja psychiczna i losy bohaterów powieści są inspirowane losami i psychiką autentycznych postaci, np. z rodziny pisarza – tak jest w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej i Cudzoziemce Marii Kuncewiczowej. Bohaterki tych utworów noszą inne nazwiska niż osoby, których losami były inspirowane, jednak inspiracja jest wyraźna. Autobiografizm wprost odnajdziemy w listach, dziennikach, pamiętnikach, choć i tu spotkamy się z różnymi sposobami autokreacji pisarzy.

Miłość

Przykład tematu
Różne sposoby funkcjonowania motywu miłości w tekstach literackich. Omów na wybranych przy­kła­dach.

Podpowiadamy
Miłość małżeńska, oparta na wspólnej pracy, ten motyw odnajdziemy w Pieśni świętojańskiej o so­bót­ce. Miłość szalona, namiętna, silniejsza niż śmierć i doprowadzająca do tragedii to przykład z Tristana i Izoldy czy Romea i Julii. Wreszcie miłość idealna, platoniczna – do kobiety idealnej, to wątek z Boskiej komedii Dantego. Można też omówić sposób funkcjonowania motywu miłości w inny sposób – w Boskiej komedii miłość jest główną siłą sprawczą poematu, utwór powstał m.in. po to, by oddać hołd ubóstwianej przez poetę kobiecie, w Romeo i Julii i Tristanie i Izoldzie miłość jest wątkiem głównym i osią tematyczną dzieł, a np. w Pieśni o Rolandzie to motyw potraktowany bardzo mar­gi­ne­so­wo, wiemy tylko, że Roland miał narzeczoną Odę, która padła na wieść o jego śmierci.