Jak rozumiesz zdanie „Katedra gotycka jest tekstem kultury”?

Jak rozumiesz zdanie „Katedra gotycka jest tekstem kultury”?

Zanim przystąpisz do pisania, przejrzyj albumy poświęcone historii architektury (najlepiej sakralnej) lub choćby obejrzyj zdjęcia gotyckich katedr zamieszczone w podręczniku lub encyklopedii. Przypomnij sobie ważne pojęcie, jakim jest tekst kultury. Czy umiesz podać choćby intuicyjną definicję tego pojęcia?

Bardzo ważne jest, abyś odpowiedział na pytanie, jak rozumiesz zawartą w temacie tezę. Nie musi to być odpowiedź wzorowana na podręcznikowych definicjach, lecz twoja własna. Potraktuj to zdanie jako jeden wers wyrwany z kontekstu jakiegoś wiersza. Jest wtedy szansa (duża!), że odpowiedź na to pytanie może być bardzo ważnym, ciekawym elementem twojej pracy.

Forma pracy

Właściwa forma to rozprawka – prezentując kolejne argumenty, krok po kroku zbliżasz się do udowodnienia tezy, że katedra gotycka jest tekstem kultury.

Uwaga!
Nie możesz (to bardzo ryzykowny krok!) udowadniać, że katedra gotycka nie jest wcale tekstem kultury. Przyjęło się uważać, że jest i musisz się temu twierdzeniu podporządkować. Gdybyś miał prawo nie zgodzić się z tą tezą, temat pracy brzmiałby zapewne: Czy Twoim zdaniem katedrę gotycką można „czytać” niemal jak tekst literacki? lub Czy katedrę gotycką można uznać za tekst kultury? Uzasadnij swój sąd.
Ambitni uczniowie, którzy czują, że ich wiadomości z zakresu średniowiecznej architektury, kultury i filozofii są wystarczające (tzn. wykraczają dość znacznie poza program szkolny), mogą spróbować swoich sił, wybierając formę eseju.

Najbardziej znane budowle gotyckie

• kościół w Saint-Denis (1135 r.)
• Saint-Chapelle w Paryżu (1248 r.)
• katedry Notre Dame w Paryżu i w Reims
• katedra w Chartres
• kościół Mariacki w Krakowie

Katedry gotyckie miały wyrażać logikę i nieskończoność Stwórcy (wszystkie części były bardzo dokładnie rozplanowane i wzajemnie sobie odpowiadały). Miały także obrazować porządek scholastyczny.
Dziś podziwiane i zwiedzane przez tysiące turystów, katedry gotyckie nie zawsze spotykały się z przychylną opinią im współczesnych, którzy widzieli w nich coś na kształt symbolu ludzkiej pychy, która zgubiła przecież budowniczych wieży Babel. Angielski teolog Neckham grzmiał:

(…) Czyż budowniczowie wzniosłych wież pragną zająć miejsca i schronienia tych duchów, które w mglistym mieszkają powietrzu? O pozerstwo! O próżność! O próżne pozerstwo!

Katedra gotycka a drabina bytów św. Tomasza z Akwinu

• Na samym szczycie tej drabiny jest Bóg – jedyna i ostateczna przyczyna wszystkiego – i to dla Jego chwały wznoszone są budowle.
• Nieco niżej znajdują się aniołowie, czyste duchy myślące – to one chronią budowlę.
• Kolejny byt to człowiek, duch i ciało – to on jest twórcą (budowniczym, architektem itd.) katedry.
• Pod nim w tej hierarchii są zwierzęta – i one są wykorzystywane przy powstawaniu budowli (np. do przewożenia cegieł).
• Następny byt to materia nieożywiona, np. kamienie, metale – to z nich wznoszona jest konstrukcja.
• A w końcu żywioły (woda, ogień, powietrze i ziemia) – katedra, „wyrastająca” z ziemi, przeciwstawia się trzem pozostałym żywiołom.

Styl gotycki
panował w Europie od II połowy XII do XV wieku. Strzeliste budowle o przesyconych światłem wnętrzach (za sprawą witraży – „nadnaturalnym”, niezwykłym i urzekającym) są wyrazem nowego stosunku ludzi do wiary; rodzenia się nowego typu pobożności – mistycznej, przepojonej wiarą w Boską potęgę i doskonałość. Strach przed karzącą ręką Boga powoli ustępuje miejsca zachwytowi dla Jego dzieł i wierze w miłosierdzie Boskie. Katedry gotyckie miały być znakiem religii jako pomostu między Stwórcą a ludźmi.

Plan pracy mógłby wyglądać tak:

• wstęp
• stosunek obu świętych do ubóstwa
• stosunek do czystości
• stosunek do świata i ludzi
• stosunek do własnego ciała
• zakończenie: wychwycenie podobieństw i różnic w obu modelach świętości

Jak zacząć?

Refleksją na temat czytania niepisanych tekstów kultury czy trudności, jakich nastręcza nam „odczytanie” przesłania katedr, refleksją na temat odszyfrowywania kodów kultury lub po prostu od własnej opinii na temat gotyckich katedr.

Przykład I

Gdybym miał przeczytać jakiś tekst dotyczący katedr gotyckich (niechby był nawet długi i pełen fachowych terminów), uważałbym to zadanie za łatwiejsze od odczytania tajemnych znaków kultury, zaklętych przez budowniczych, architektów i artystów wykonujących witraże w tajemny, pełen wielu znaczeń tekst. Jak odcyfrować z cegieł i kolorowych szkieł ważne przesłanie? Czułbym się jednak znacznie uboższy, gdybym przynajmniej nie spróbował. Przyzwyczajeni do patrzenia na katedry gotyckie jako na piękne zabytki architektury sakralnej, zapominamy często, że mamy do czynienia nie tylko z imponująca formą, ale i godną uwagi treścią.

Przykład II

Choć umiejętność czytania tekstów kultury jest domeną antropologów, gdy patrzę na strzelistą gotycką katedrę lub stoję we wnętrzu takiej budowli, czuję, że potrafię czytać zakodowany w niej tekst, choć bardzo jeszcze nieudolnie… Wysokość i strzelistość wież mówią nam o wiecznym dążeniu człowieka do Boga, dzięki własnym staraniom, pracy nad sobą, małymi kroczkami zbliżającego się do doskonałości. A może przypominają nam, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże? Piękno zaś i „uduchowiony” charakter katedr zdają się być dowodem na istnienie Bożej harmonii i związku wszechrzeczy.

Przykład III

Jak wiele innych osób zachwycam się pięknem, majestatem i lekkością gotyckich katedr. W porównaniu z ciężkimi, topornymi budowlami romańskimi, wydają się kruche i delikatne, prawdziwe misterne cacka! Aż trudno uwierzyć, że do ich zbudowania wykorzystano tony cegieł i że na pewno powstawały w pocie czoła, w trudzie setek robotników. A może to przerost formy nad treścią? Jestem pewna, że nie.

Co w rozwinięciu?

Czas na logiczne argumenty potwierdzające zawartą w temacie tezę, że katedra gotycka jest tekstem kultury. Wyjaśnij, jak można odczytywać poszczególne jej elementy.

• Powstanie monumentalnych (a przy tym sprawiających wrażenie lekkich i strzelistych) katedr gotyckich było możliwe dzięki ogromnej rewolucji technologicznej w architekturze. Wszystkie elementy, „komunikujące się” ze sobą za pomocą języka geometrii odzwierciedlają ideę makrokosmosu, powszechnego ładu i powszechnej analogii.

• Ogrom świątyni, jej panowanie nad otoczeniem, „gaszenie” innych budowli swą wielkością i pięknem, strzelistość i lekkość, sięganie nieba wieżami, kojarzą się z Królestwem Niebieskim, Domem Bożym. Dwanaście filarów symbolizuje dwanaście pokoleń Izraela (lub dwanaście pokoleń Kościoła), także dwunastu apostołów.

• Podziały konstrukcyjne są zadziwiająco logiczne – uporządkowane paralelizmem, symetrią, a nawet rytmem. Elementy „mówią” o swoich funkcjach – mamy do czynienia z samoanalizą i samoobjaśnianiem się elementów architektonicznych.
  W wystroju rzeźbiarskim świątyni realizowało się pragnienie posiadania dostatecznej ilości wiedzy dotyczącej chrześcijaństwa.

• Tak jak w dogmatach wiary (np. w dogmacie o niepokalanym poczęciu Maryi), w budowie świątyni miały się scalić elementy niejednokrotnie sprzeczne, np. rozeta i okno ostrołukowe, pozornie sprzeczne elementy architektoniczne zostały pogodzone przez wpisanie jednego w drugie; to pogodzenie wiary z rozumem.

• Katedry budowane były na planie krzyża (obietnica zbawienia dla każdego wierzącego), były zorientowane na wschód, ku Jeruzalem (dążenie do Boga). Dużą rolę odgrywała też idea wejścia – bramy, na portalach często przedstawiano Chrystusa podczas drugiego przyjścia. Odpowiednie wartości były także przypisane prawej i lewej stronie (prawa to oczywiście dobro, zaś lewa zło).

• Ważna była symbolika liczb – np. katedra Notre Dame w Reims ma trzy portale, które prowadzą do jednej z trzech naw. Nie trzeba przypominać, że trójka to liczba o niebagatelnym znaczeniu – są trzy osoby Trójcy Świętej i trzy cnoty boskie.

• Nawet okna są ważne w „czytaniu” katedry gotyckiej. Światło wpadające przez rozetę symbolizuje czystość Matki Boskiej, zaś światło wpadające przez boczne okna to znak obecności Ducha Świętego.

Wzbogać swoją pracę

Sztuka średniowieczna – zwłaszcza gotyk – fascynowała wielu współczesnych twórców. Możesz przywołać któryś z wymienionych utworów.

• Katedrę w Lozannie Juliana Przybosia
  To zarazem erotyk i liryczny opis piękna katedry. Miłość i katedra są w tym wierszu wzajemnie uwarunkowane. Piękno katedry jest natchnieniem i impulsem do wyznania tajnej miłości.

• Notre Dame Mieczysława Jastruna
  Sprzężenie wiary z rozumieniem gotyckiej katedry. Mamy do czynienia ze zdynamizowanym obrazem katedry, jakby budowanej od nowa.

• Gotyk 54 Tadeusza Różewicza
  To utwór, w którym pojawia się znany obraz żeber umarłego Boga. Metafora umarłego Boga odnosi się nie tylko do sztuki – Bóg umarł naprawdę, poniósł śmierć nabity na iglice wież, ocieka krwią ludzi. Pojawia się także symbol judaszowych srebrników – może to być ocena współczesnego świata, owładniętego konsumpcjonizmem.

• Drewno Tadeusza Różewicza
  Próba dialogu ze sposobem ukazywania śmierci Chrystusa przez średniowieczne moralitety; lakoniczny opis drewnianego posążku Jezusa, zakończony dramatycznym zdaniem jak to drewno łaknie. Stawia przed interpretującymi wiersz współczesnymi czytelnikami pytanie, czego może łaknąć owo „drewno”, czyli Chrystus.

Jak zakończyć?

Podkreśleniem, że katedra gotycka jest tekstem (kultury) przeznaczonym do czytania, a raczej odczytywania.

Przykład

Powstawanie tak pięknych, harmonijnych budowli, jakimi są katedry gotyckie, nie mogło być celem samym w sobie. Były to budowle, które żyły zupełnie innym życiem niż budynki mieszkalne,znane i oswojone. Górujące nad nimi wieże katedr tworzyły zupełnie nową jakość – nie tylko architektoniczną, ale i „duchową”. Nie miały przytłaczać swym bogactwem jak barokowe kościoły, lecz być zaproszeniem do zgłębiania tajemnic, które wytrwałym „czytelnikom” objawia sam Bóg.

Zobacz:

GOTYK

Czym charakteryzuje się styl gotycki?