Odnajdź w tekście

ALUZJA LITERACKA

Co to jest?

Aluzja literacka to pojawiające się w utworze świadome, znaczące nawiązanie do innego dzieła literackiego. Oczywiście, takie nawiązanie trzeba umieć zauważyć i właściwie zinterpretować. Bez tego lektura tekstu, w którym mieliśmy do czynienia z aluzją, będzie niepełna… Autorzy bardzo liczą na współpracę czytelnika – starajmy się ich nie zawieść!

Wzajemne oddziaływanie obu tekstów tworzy układ, w którym dokonuje się reinterpretacja tekstu źródłowego. Aluzja literacka może stanowić ważny trop interpretacyjny, służyć polemice między autorami obu dzieł oraz ukazywać erudycję autora dzieła, w którym jest zawarta.

Przykład:

  • Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego – w tym tytule zawarta jest aluzja do Boskiej komedii Dantego.
  • Wiersz Ballady i romanse Władysława Broniewskiego – w tym tytule zawarta jest aluzja do cyklu Ballad i romansów Adama Mickiewicza.
  • Pochodzący z Wesela Wyspiańskiego Chochoł pojawia się w dramacie Żeromskiego Róża.
  • Bohater Wyzwolenia Wyspiańskiego ma na imię Konrad, podobnie jak bohater III cz. Dziadów.
  • W tekście Roty Marii Konopnickiej pojawia się złoty róg, jeden z najważniejszych symboli w Weselu.
  • Na oczy nieznajomej Tadeusza Różewicza – to oczywista aluzja do Na oczy królewny angielskiej… Daniela Naborowskiego.

 

CYTAT

Co to jest?

Jest to wprowadzenie do wypowiedzi (np. tekstu literackiego) fragmentu wypowiedzi pochodzącej z innego tekstu (ale może być także z tego samego).

Znakiem graficznym, po którym można rozpoznać, że dane słowa są cytatem jest, oczywiście, cudzysłów. Ale nie zawsze tak łatwo można odnaleźć cytat… Istnieją także cytaty niewskazane w ten sposób – to kryptocytaty oraz cytaty świadomie przekształcone – parafrazy lub trawestacje.

W tekście mogą pojawiać się także quasi-cytaty, które polegają na włączeniu do dzieła – najczęściej w celach polemicznych – tekstu w zupełnie innym klimacie niż dzieło, do którego został włączony quasi-cytat.

Przykład:

  • Wiersz Broniewskiego pt. Ballady i romanse zaczyna się od słów, które są cytatem z ballady Romantyczność Mickiewicza:
    Słuchaj dzieweczko!
    – Ona nie słucha –.

 

PARAFRAZA

Co to jest?

Jest to świadome naśladowanie jakiegoś utworu literackiego – stylu tego utworu lub jego treści. Utwór naśladujący zawiera sporo cech oryginału. Bez większego trudu można dostrzec powiązania między nimi.

Uwaga, parafrazami często są tłumaczenia dzieł obcojęzycznych, które są jednak prawie oryginalnymi, niemalże samodzielnymi utworami, nawiązującymi jednak w pewnym stopniu do oryginału, np. Jerozolima wyzwolona Torquata Tassa w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego,
Książę niezłomny Calderona de la Barca przetłumaczony przez Juliusza Słowackiego.

Przykład:

  • Pierwowzór – Bogurodzica
    Bogurodzica dziewica,
    Bogiem sławiena Maryja!
    U twego Syna Gospodzina
    matko zwolena, Maryja!
    Zyszczy nam, spuści nam.
    Kyrieleison.
  • Parafraza – Stara pieśń na Binnarową Mirona Białoszewskiego
    Bogurodzica Dziewica,
    Złotem gotycka Maryja,
    Nad ołtarzem płonąca
    Koralami u szyi,
    U Twego syna Gospodzina
    Cała Jerozolima:
    (…) Kyrie elejson!

 

TRAWESTACJA

Co to jest?

To rodzaj parafrazy tekstu literackiego polegający na powtórzeniu tematyki i/lub fabuły wzniosłego i pełnego patosu pierwowzoru w sposób potoczny, a czasem nawet wulgarny. Jej celem jest ośmieszenie jakiegoś zjawiska literackiego lub społecznego.

Przykład:
Przeróbka Eneidy Wergiliusza dokonana przez Paula Scarrona (La Virgile Travestie) – wydarzenia z eposu przedstawione tam zostały w sposób niemalże prostacki. Scarron wyśmiał nie tylko patetyczny styl eposu, ale i kulturę oraz tradycję rycerską.