I. Powtórz

Jest garść zagadnień, które należy powtórzyć przed podejściem do testu czytania ze zrozumieniem. To terminy związane z najczęściej pojawiającymi się pytaniami, dotyczącymi struktury tekstu – nie wszystkie bowiem dotyczą treści.

1. Akapit wobec akapitu:

Przykład pytania: Jaką funkcję przyjmuje akapit 3. wobec 1.?

Potrzebna wiedza:
To może być:

  • Niezależność (są zupełnie o czym innym).
  • Synteza (są zgodne, łączą się).
  • Sprzeczność, kontrast (są przeciwne).
  • Podważenie (3. podważa tezę 1.).
  • Puenta (3. jest wnioskiem, podsumowaniem 1.).
  • Rozwinięcie – (trzeci rozwija myśl 1.).
  • Parafraza (3. jest przeróbką, przekształceniem 1.).
  • Stanowi jego część – np. człon porównania.

 

2. Znajdź chwyt artystyczny w akapicie.

Przykład pytania: Jakie zabiegi stylistyczne znalazłeś w akapicie 2.?

Potrzebna wiedza:
Szukaj takich zabiegów:

  • Wyliczenie (autor wylicza np. przedmioty lub cechy zjawiska).
  • Gradacja (stopniowanie np. ocen, wymienianie cech w porządku malejącym lub rosnącym).
  • Antyteza (w akapicie zostały zestawione zdania sprzeczne).
  • Kontrast (zestawienie sprzeczności).
  • Metafora (przenośnia).
  • Epitety (nagromadzenie określeń).
  • Porównanie (będą tu dwa człony połączone słowem jak, jaki, jakoby, niby).
  • Hiperbola (znajdziesz przesadę, wyolbrzymienie w rodzaju: konam z głodu, umieram z miłości).
  • Paradoks (pozorna sprzeczność, ale zaskakująco prawdziwa).
  • Oksymoron (zestawienie z natury sprzecznych zjawisk, np. żywy trup).
  • Symbol (motyw, który oznacza coś innego, ma ukryty sens).
  • Alegoria (utrwalony, znany wszystkim symbol typu ojczyzna jako tonący okręt).

 

3. Za myślą autora…

Przykład pytania: Jaki jest tok rozumowania autora w akapicie 2. wobec 1.?

Potrzebna wiedza:

  • Wnioskowanie (autor wyciąga wnioski, rozpoznasz po słowach typu: więc, zatem, toteż, wynika z tego, wnioskuję).
  • Dygresja (odstępuje od głównego tematu).
  • Kontynuacja podjętego tematu.
  • Zmiana toku rozumowania (używa słów: ale, jednak, mimo to).
  • Nawiązanie do wcześniejszych myśli (wraca do nich, używa słów: potwierdzeniem niech będzie, kolejny argument, podobnie).

 

4. Tekst w tekście – nazwij to.

A Przykład pytania: Jak nazwiesz nawiązanie do cudzego tekstu w akapicie 3.?

B: Potrzebna wiedza:

  • Aluzja literacka – swobodne, niedokładne, ale wyraźne nawiązanie do znanego fragmentu innego dzieła.
  • Reminiscencja – naśladowanie, przytoczenie innego dzieła, dokładne, włączone w tekst, niekoniecznie świadome.
  • Parafraza – celowa przeróbka fragmentu innego dzieła.
  • Parodia – przytoczenie, naśladowanie innego dzieła w celu ośmieszenia, wykpienie, przekształcenie.
  • Cytowanie – przytoczenie dokładne, z użyciem cudzysłowu.

 

II. Powtórz

Przed testem czytania ze zrozumieniem powtórz funkcje języka według Romana Jakobsona oraz cechy rozpoznawcze poszczególnych stylów. Nauki jest niewiele, a często właśnie na poleceniach typu: „Jaka funkcja języka dominuje w tym fragmencie? Zakreśl prawidłową odpowiedź” lub „Z akapitu trzeciego wypisz przykład funkcji ekspresywnej” po prostu się wykładamy. Szkoda, bo nie jest to trudne zagadnienie. Aha, uważajmy na funkcję ekspresywną i impresywną – wielu osobom mylą się te nazwy, chyba ze względu na podobne końcówki.

 

Funkcje języka

Funkcja informatywna
Podstawowa funkcja języka. I łatwa. Już z nazwy można wywnioskować, jakie są jej cechy. To chyba najważniejsza, najczęściej pojawiająca się w naszych wypowiedziach funkcja języka. Nadawca podaje w niej wiadomości o otaczającym go świecie, sobie samym, innych ludziach itd. Uwaga techniczna: najczęściej wykorzystuje wtedy zdania oznajmujące. Chodzi o przekazanie stanu wiedzy, a nie ukazanie emocji – dlatego brak na ogół słownictwa oceniającego, takiego jak słodziutki czy obrzydliwy.
Przykłady:

  • Czytam książkę.
  • Wczoraj padał deszcz.
  • Jestem z nią umówiony na 17.30.

Funkcja ekspresywna (emotywna)
Nadawca, dzięki doborowi odpowiednich słów, gestów, określonej intonacji itd., daje wyraz swoim emocjom. Zwracajmy uwagę na wszelkiego rodzaju zdrobnienia, zgrubienia, wykrzyknienia, wulgaryzmy, wyrazy oceniające.
Przykłady:

  • Ach! Ty hultaju!
  • Zobacz, jaki ładny koteczek!
  • Cóż za skąpiradło!
  • Jak dobrze, że zadzwoniłaś!
  • To naprawdę gruba i paskudna baba.
  • Ratunku! Boli!

Funkcja impresywna (perswazyjna, nakłaniająca)
Jeśli nadawca chce wpłynąć na postawę odbiorcy, wymóc na nim jakąś reakcję lub zachowanie, stosuje tryb rozkazujący, wołacze lub bezokoliczniki.
Przykłady:

  • Zatrzymaj się!
  • Leżeć!
  • Oddaj mi w końcu te dwie stówy!
    Ale, uwaga: można powiedzieć to samo, ale grzeczniej, zachowując jednak funkcję impresywną:
    Bądź łaskaw przynieść mi jutro dwieście złotych, które raczyłeś pożyczyć pół roku temu.

Funkcja fatyczna
Tę funkcję spełniają wyrazy, wyrażenia i zwroty, które podtrzymują rozmowę, kontakt z odbiorcą lub sygnalizują, że rozmowa ma się ku końcowi.
Przykłady:

  • Halo…
  • Tak, słucham?
  • Jesteś tam?
  • Posłuchaj…
  • Do widzenia!
  • Pa, pa!

To nie wszystkie funkcje języka. Wymieńmy jeszcze kilka z nich:

  • Funkcja poetycka zwraca uwagę na stronę estetyczną wypowiedzi – brzmienie, stylistykę i składnię tekstu, np. „Miej serce i patrzaj w serce”, „Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru”.
  • Funkcja stanowiąca pojawia się, gdy mamy do czynienia z pewnym stwierdzeniem stanu faktycznego, z pewnym dokonaniem, zmianą rzeczywistości, np.
    • Ogłaszam ten dzień dniem wolnym od pracy,
    • Mianuję pana ministrem skarbu.
      Ale, uwaga: mianować ministra skarbu nie może osoba do tego niepowołana, np. Twój dentysta, lecz osoba, której słowa mają moc. Inaczej nic z tego, nie ma funkcji stanowiącej.
  • Funkcja magiczna wiąże mówienie z działaniem, przejawia się w różnego rodzaju zaklęciach, przekleństwach, klątwach, czarach, tajemniczych formułach słownych, np.
    • abrakadabra, hokus pokus!,
    • bądź zawsze szczęśliwa!,
    • niech go piekło pochłonie!,
    • obyś zdechł!