Rzecz nie jest specjalnie skomplikowana: fragmenty dramatu interpretujemy podobnie jak poetyckie czy prozatorskie. I tu przecież mamy jakąś wypowiedź, nadawcę, odbiorcę, jakiś kontekst, który należy wziąć pod uwagę itp. Są jednak pewne szczegóły ważne przy omawianiu tego rodzaju literackiego – przed maturą warto je sobie przypomnieć!

Na poziomie podstawowym – całkiem łatwo

Dramat to szczególny rodzaj literacki – obejmuje utwory należące jednocześnie do literatury i sztuki teatru. Ta dwoistość nie ujawnia się w poleceniach maturalnych (tu utwór dramatyczny funkcjonuje wyłącznie jako tekst literacki), ma jednak wpływ na kształt takich dzieł. Zazwyczaj mają one charakter fabularny – pojawiają się w nich jakieś ciągi wydarzeń (akcja), dominują dialogi, a postaci są wyraziście nakreślone. Z tych względów fragmenty dramatu wydają się nawet łatwiejsze w interpretacji (przynajmniej na poziomie podstawowym) – to, co ważne, widać w nich wyraźniej, świat przedstawiony obserwuje się niejako bezpośrednio, bez pośrednictwa podmiotu lirycznego czy narratora. Związki między postaciami są silniejsze, bardzo często bohaterowie są zestawiani na zasadzie kontrastu. Nic dziwnego, że jednym z najczęściej pojawiających się zadań jest charakterystyka bohaterów.

Rady:

Na poziomie podstawowym nieocenioną wskazówką jest obowiązująca lista lektur – powtórz znajdujące się na niej utwory dramatyczne. Jest naprawdę niewiele, ale wymuszają poznanie najważniejszych odmian dramatu:

  • dramat antyczny – Król Edyp Sofoklesa,
  • dramat szekspirowski – Makbet Szekspira,
  • przykład literatury klasycyzmu francuskiego – Świętoszek Moliera,
  • dramat romantyczny – III cz. Dziadów Mickiewicza, fragmenty Kordiana Słowackiego i Nie-Boskiej komedii Krasińskiego,
  • dramat symboliczny – Wesele Wyspiańskiego,
  • dramat groteskowy – Tango Mrożka.

Musisz się dobrze orientować w problematyce każdego z tych utworów.

W poleceniach odwołujących się do fragmentów dramatu bardzo często chodzi o dokonanie charakterystyki bohatera. Zauważ, że w utworze dramatycznym bohaterowie są charakteryzowani pośrednio – wyciągamy wnioski z ich zachowania i wypowiedzi, żaden wszechwiedzący narrator nie narzuca swojej oceny. Opisując bohatera, staraj się odczytać motywy jego postępowania, ustalić, czy jest raczej charakterem (postacią zindywidualizowaną), czy typem (kimś o cechach ponadindywidualnych).

Koniecznie analizuj didaskalia! Można w nich znaleźć wiele cennych informacji o czasie, przestrzeni czy bohaterach.

Tego unikaj!
Nie streszczaj! Ta uwaga dotyczy i załączonych fragmentów, i wykorzystywania informacji z całego utworu. Odwołania do treści muszą być funkcjonalne, tzn. czemuś służyć, a Twoje wnioski zawsze będą cenniejsze niż podawanie faktów – nie musisz udowadniać, że masz dobrą pamięć, ale że umiesz myśleć!

Na poziomie rozszerzonym – trochę trudniej

Zacznij od analizy listy lektur. Jeśli decydujesz się na trudniejszy wariant egzaminu maturalnego, czeka Cię trochę więcej czytania: oprócz wymienionych wyżej tekstów (z Kordianem w całości!) musisz znać fragment Fausta Goethego i Szewców Witkiewicza. Równie dobrze jednak możesz trafić na utwory zupełnie Ci nieznane – przepisy nakazują jedynie, by były „utrzymane w znanej uczniom poetyce lub konwencji”. Nie mamy, oczywiście, zamiaru straszyć! Wprost przeciwnie – radzimy nie zniechęcać się zbyt wcześnie i nie odrzucać z góry dobrego tematu tylko dlatego, że dotyczy tekstu nieomawianego na lekcjach polskiego w szkole. Zazwyczaj nie chodzi o przedstawianie treści takiego utworu, a o analizę np. sposobu kreowania przestrzeni czy bohatera. Dobrym przykładem będzie ćwiczenie praktyczne z matury próbnej – niewiele osób zdecydowało się na ten temat, a powodem okazała się wyłącznie nieznajomość Kartoteki Różewicza, bez czego spokojnie można się było obejść.

A oto co może okazać się istotne:

  • Konstrukcja
    Przypomnij sobie najważniejsze fazy rozwoju akcji, takie jak ekspozycja, punkt kulminacyjny czy perypetia, a także związane z tym chwyty (np. intryga czy suspensja). Umiejętne używanie takich terminów z pewnością zostanie nagrodzone, choćby dodatkowym punktem za szczególne walory pracy. A poza tym pomoże Ci precyzyjnie opisać zawiłości akcji.
  • Czas i przestrzeń
    Czas i przestrzeń w utworze dramatycznym bywają zazwyczaj ograniczone. Nie chodzi tu wyłącznie o antyczną zasadę trzech jedności – zauważ, jak często czas jest jakby skondensowany, wydarzenia dzieją się niejako na naszych oczach, w teraźniejszości, a przy tym w niewielu miejscach. Najwięcej informacji o tych miejscach zazwyczaj pojawia się w didaskaliach.
  • Bohater/ bohaterowie
    Bardzo często spotykanym zadaniem jest to dotyczące sposobu kreowania bohatera. Uproszczony czy skomplikowany? Realistyczny czy przerysowany? W takim poleceniu chodzi właściwie nie tyle o to, jaki jest bohater, ale jak został pokazany i czemu to służy, co przesuwa naszą uwagę z treści na formę. Jednocześnie sposób kreowania postaci, a także innych elementów świata przedstawionego jest wyrazem światopoglądu pisarza, często wynikającego z charakteru epoki. Warto to zauważyć – choćby w podsumowaniu!
  • Język i styl
    Język bohatera wiele może powiedzieć o nim samym (wrażliwy czy prymitywny? wykształcony czy prostak?), ale także o epoce, w której powstał analizowany utwór. Nie chodzi tu, oczywiście, o wskazywanie wszystkich środków stylistycznych, ale raczej o wychwycenie przydatnych szczegółów (np. emocjonalności w wypowiedzi romantyka). Zwróć uwagę, że didaskalia mogą być pisane zupełnie innym językiem.
  • Konwencja literacka
    Jeśli planujesz maturę na poziomie rozszerzonym, przypomnij sobie najważniejsze odmiany dramatu. Co cechuje dramat naturalistyczny, a co symboliczny? Koniecznie powtórz groteskę! Często można na nią natrafić.
  • Gatunek
    Tragedia, komedia i co jeszcze? Na przykład drama mieszczańska czy dramat romantyczny. Zwłaszcza ten ostatni warto zapamiętać – to specyficzna forma tzw. dramatu niescenicznego.

Pamiętaj także, że tragedia antyczna i szekspirowska wyglądają zupełnie inaczej.

 

Poziom podstawowy

Ćwiczenia praktyczne

Temat:
Analizując wypowiedzi bohaterów romantycznych, porównaj postawę Kordiana i Męża. W interpretacyjnych wnioskach wykorzystaj wiedzę o utworach, z których pochodzą fragmenty.

I
Zacznij – jak zwykle – od analizy tematu. Polecenie nakazuje zinterpretować wypowiedzi dwóch postaci literackich. Takie monologi raczej nie wpływają na rozwój akcji, a raczej służą autocharakterystyce bohaterów. Zastanów się więc, jacy są bohaterowie, którzy je wygłaszają: co czują, czego pragną, czego się lękają, jakie mają plany i marzenia.

II
Wypisz podobieństwa i różnice pomiędzy Kordianem i Mężem – z pewnością nie zostali zestawieni przypadkowo! Łączy ich choćby to, że pochodzą z tej samej epoki. Zapisanie takich wniosków pozwoli Ci ładnie je uporządkować, a to z kolei da więcej punktów za kompozycję.

III
W analizowanych tekstach zaznacz fragmenty (krótkie!), które zacytujesz w swojej pracy. W ten sposób udowodnij wyciągnięte przez siebie wnioski, a przy okazji ożywisz styl. Pamiętaj o odpowiednim zapisywaniu cytatów (cudzysłów!).

IV
Zauważ, że musisz odwołać się do całości utworów. Nie wolno Ci jednak bezmyślnie streszczać obydwu dramatów – wybierz informacje, które pomogą lepiej przedstawić postawy bohaterów.

V
Poszerz kontekst! Warto odwołać się także do innych utworów romantycznych, w których pojawiają się podobni bohaterowie.

 

Poziom rozszerzony

Ćwiczenie praktyczne

Temat:
Porównaj sposoby kreacji postaci w podanych fragmentach „Moralności pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej i „Kartoteki” Tadeusza Różewicza.

I
Zacznij jak zwykle od analizy polecenia. Twoim zadaniem będzie porównanie sposobów kreowania postaci w załączonych fragmentach dwóch różnych utworów. Nie ma przy tym znaczenia, czy omawialiście w szkole Moralność pani Dulskiej i Kartotekę – aby wyciągnąć trafne wnioski, wystarczy wnikliwa analiza fragmentów.

II
Skąd czerpiemy informacje o postaciach? Zbadaj ich relacje z innymi osobami, sposób wypowiadania się, a nawet przestrzeń, w której żyją. Opis bogatego, ale niegustownego urządzenia salonu więcej mówi o Dulskiej niż tysiąc słów! Zwracaj uwagę na didaskalia.

III
W przypadku tego polecenia odniesienia do całości tekstów mogą co najwyżej przynieść dodatkowe punkty za szczególne walory pracy, z pewnością nie zostały ujęte w modelu odpowiedzi. Jeśli jednak znasz analizowane teksty, wykorzystaj tę wiedzę! Pozwoli Ci to lepiej udowodnić swoje racje.