Jak porównywać teksty prozatorskie?

(poziom podstawowy)

Najlepszy układ pracy W modelach odpowiedzi najczęściej pojawia się taki schemat:

  • ogólne przedstawienie obydwu tekstów (hipoteza interpretacyjna, przyczyny zestawienia ze sobą itp.),
  • interpretacja I tekstu,
  • interpretacja II tekstu,
  • podsumowanie, w którym wyciąga się ostateczne wnioski z porównania tekstów.

Ten układ jest schematyczny, mniej atrakcyjny niż równoległe analizowanie w obydwu fragmentach kolejnych aspektów problemu. Ale masz mało czasu, za kompozycję możesz dostać niewiele, a w układzie problemowym łatwiej zagubić ważne informacje. Chyba nie warto komplikować kompozycji kosztem realizacji tematu.

Przykład: dostałeś dwa opisy miast.

POZIOM PODSTAWOWY

. PORÓWNAJ
. ↓ ↓

TEKST I TEKST II

Np. Lalka Np. Mistrz i Małgorzata

. 1

Bolesław Prus AUTORZY Michaił Bułhakow

XIX wiek (realizm) KIEDY POWSTAŁ? XX wiek (dwudziestolecie)

POWIEŚĆ GATUNKI POWIEŚĆ

MIASTO – WARSZAWA TEMATY MIASTO – MOSKWA

. 2

Opis miasta u Prusa. Opis miasta u Bułhakowa.
Rola tematu w całej powieści. Rola tematu w całej powieści.

. 3

. WNIOSKI PORÓWNUJĄCE

PODOBIEŃSTWA RÓŻNICE

. 4

. CO Z TEGO WYNIKA?

 

Pięć zasad

  • Uświadom sobie treść polecenia – ustal, co jest Twoim zadaniem. W temacie zazwyczaj są „zaszyfrowane” podstawowe wymagania modelu odpowiedzi. Znajdziesz tam wiele istotnych podpowiedzi, np. czy musisz odwoływać się do całych utworów, czy wystarczy interpretacja załączonych tekstów.
  • Korzystaj z wiedzy o lekturach! Twoim zadaniem będzie interpretacja fragmentów dzieł, które zostały wymienione na liście lektur obowiązujących na poziomie podstawowym. Dlaczego więc nie wykorzystać znajomości całych utworów? Zrób to, nawet gdy temat wyraźnie nie nakazuje podobnych odwołań. Znajomość kontekstu pomaga w pełni odczytać analizowany tekst, poza tym może zostać uznana za dodatkowy walor pracy.
  • Co łączy teksty? Gdy porównujesz fragmenty prozy, pisz, dlaczego zostały one ze sobą zestawione. Zazwyczaj łączy je temat, różnie w tych tekstach ujmowany, czasem także autor czy epoka. Jeśli zdecydujesz się na schematyczny układ treści (najpierw omówienie pierwszego tekstu, potem drugiego), zadbaj o ładne połączenie tych części. Niech w pracy pojawią się zdania, w których wyraźnie zestawiasz ze sobą teksty – koniecznie zrób tak zwłaszcza w zakończeniu.
  • Popatrz na kompozycję! Na poziomie podstawowym właściwie nie musisz analizować formy, np. spraw języka czy kompozycji. Opłaca się jednak określić pewne podstawowe kwestie – zwłaszcza kto mówi (i do kogo, jeśli taka informacja pojawia się w tekście). Masz szanse na punkty za szczególne walory pracy.

 

POZIOM ROZSZERZONY

Tu badasz również kompozycję dwóch tekstów.

Tryb postępowania

  • Po pierwsze: kto mówi. Podkreśl fragmenty, w których narrator się ujawnia, ewentualnie po prostu zanalizuj formy czasowników. Czy czasowniki występują w pierwszej czy trzeciej osobie? Czy narrator należy do świata przedstawionego? To jedna z możliwych różnic między analizowanymi tekstami.
  • Punkt drugi – fabuła. Czasem może jej nie być (np. w przypadku eseju) – to także warto zauważyć. Jeśli jednak w analizowanych tekstach pojawia się jakiś układ zdarzeń, należy im się uważniej przyjrzeć. Zbadaj kolejnośc zdarzeń i związki przyczynowo-skutkowe, relację między czasem narracji a czasem fabuły.
  • Punkt trzeci – bohater. Często różnice w tekstach dotyczą sposobu kreowania postaci. Przyjrzyj się wówczas językowi (i narratora, i bohaterów), zanalizuj wzajemne relacje między przedstawianymi osobami. Nie opisuj wydarzeń! – to najczęściej popełniany błąd.
  • Po czwarte: używaj terminów! Powtórz cechy groteski, stylu impresjonistycznego czy sentymentalnego. Naucz się określać funkcje różnych środków stylistycznych, zauważać patos, ironię, parodię itp.

 

Jak porównywać teksty prozatorskie?

(poziom rozszerzony)

Temat:
Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza i „Lekcji łaciny” Zbigniewa Herberta.

I
Pierwsza rzecz – analiza polecenia. Zawiera ono informację o podobnym temacie obydwu tekstów (lekcja) i różnych sposobach jego ujęcia. Twoim zadaniem jest określenie i porównanie tych sposobów przedstawienia – istotniejsza będzie analiza formy!

II
W Ferdydurke trzeba rozpoznać konwencję groteskową i pokazać różne jej przejawy (przywołuj konkretne informacje czy cytaty z tekstu). U Herberta z kolei wyraźna jest konwencja wspomnienia – jej istnienie także trzeba udowodnić. W obydwu przypadkach zmusza to do w miarę wnikliwego opisu języka – badania środków stylistycznych, doboru słownictwa, nawet zastosowanych form np. czasowników.

III
Analizując poszczególne elementy świata przedstawionego, zwróć uwagę na kreacje bohaterów – zwłaszcza nauczyciela, który w każdym z fragmentów znajduje się w centrum uwagi. Zbadaj różne elementy: wygląd, sposób prowadzenia lekcji, stosunek do uczniów. Zastanów się, czemu może służyć takie a nie inne przedstawienie lekcji łaciny (różna jest wymowa tekstów!). Powody i skutki zróżnicowania przedstaw w podsumowaniu.

IV
Gdy analizujesz fragmenty większych całości, kwestia kompozycji fragmentu bywa sprawą drugorzędną. Na wszelki wypadek zwróć jednak uwagę na początek i koniec fragmentu, poszukaj punktu kulminacyjnego czy zasady kompozycyjnej (np. kontrast, analogia). W tekstach Gombrowicza i Herberta należało zauważyć puenty i określić ich rolę.

V
Nie lekceważ terminologii teoretycznoliterackiej: nazywaj środki stylistyczne, typ narracji itp.