Temat-teza-hipoteza

Kluczowe dla każdej wypowiedzi- czy to na egzaminie pisemnym, czy ustnym – jest zrozumienie tego,

JAKI PROBLEM MAMY ROZWAŻYĆ, ROZSTRZYGNĄĆ

czyli zrozumienie TEMATU.

Na egzaminie pisemnym na poziomie podstawowym w rozprawce problemowej i na egzaminie ustnym w wypowiedzi monologowej problem do rozstrzygnięcia jest sformułowany bezpośrednio.

Egzamin pisemny (rozprawka problemowa):

Czym może być dla człowieka podróżowanie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu reportażu R. Kapuścińskiego oraz do innych tekstów kultury.
Czy samotność jest zrządzeniem losu, czy też świadomym wyborem człowieka? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu opowiadania „Wieża” G. Herlinga-Grudzińskiego oraz do innych tekstów kultury.

Egzamin ustny (wypowiedź monologowa):

W jaki sposób twórcy późniejszych epok nawiązują do motywów biblijnych? Odpowiedz na podstawie interpretacji obrazu Rembrandta van Rijna „Powrót syna marnotrawnego” i wybranego tekstu literackiego.
Jakie recepty na szczęśliwe życie można odnaleźć w tekstach kultury? Odpowiedz, odwołując się do Pieśni IX Jana Kochanowskiego oraz innych tekstów kultury.

Na poziomie podstawowym w interpretacji utworu poetyckiego i na poziomie rozszerzonym (wypowiedź argumentacyjna i interpretacja porównawcza) mamy więcej swobody – rozważany problem należy odnaleźć w tekście i samodzielnie sformułować. To pewna trudność. Oczywiście, musi być on obecny w tekście!

Zinterpretuj podany utwór. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.
Określ, jaki problem podejmuje Marian Maciejewski w podanym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autora, odwołując się do tego tekstu oraz do innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

TEZA – HIPOTEZA

W ścisłym związku z tematem należy sformułować TEZĘ lub HIPOTEZĘ.

I to już zadanie dla zdającego!

TEZA– sąd wyrażony w formie zdania oznajmującego, rozwiązanie problemu postawionego w temacie.
HIPOTEZA – stwierdzenie, w którym dopuszczamy możliwość rozwiązania problemu, ale wymaga to sprawdzenia, rozważenia.

Najlepiej, gdy teza ma formę zdania oznajmującego (dopuszczalne jest teza lub hipoteza składająca się z kilku zdań lub zdania złożonego) i stwarza możliwość różnorodnej argumentacji.

Pamiętaj, że teza/ hipoteza:

powinna być sformułowana w ścisłym związku z tematem
powinna uwzględniać wnioski z analizy tekstu kultury (fragment tekstu, ilustracja) dołączonego do tematu.

Dlatego zanim sformułujesz tezę:

ZAPOZNAJ SIĘ Z TEKSTEM DOŁĄCZONYM DO TEMATU I ZASTANÓW SIĘ, JAK TAM JEST ROZWIĄZANY PROBLEM Z TEMATU

WYBIERZ INNE TEKSTY I ZASTANÓW SIĘ, JAK TAM JEST ROZWIĄZANY PROBLEM Z TEMATU

SPRÓBUJ UOGÓLNIĆ SWOJE SPOSTRZEŻENIE, UJĄĆ JE W JAKIEŚ WNIOSKI –
TO WŁAŚNIE BĘDZIE TWOJA TEZA

Przykład:

Rozprawka problemowa:

Temat:

Czy idealista może naprawić świat? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu „Lalki” Bolesława Prusa, znajomości całości lektury oraz do innego tekstu kultury.

Teza interpretacyjna:

Bohaterowie-idealiści najczęściej ponoszą porażkę. Przyczyną ich klęski jest słabość wynikająca z konfliktu między ideą a życiem oraz między ideą a osobistym szczęściem.

Hipoteza interpretacyjna:

Wydaje się, że bohaterowie- idealiści nie są w stanie skutecznie naprawić świata. Przyczyna ich klęski może tkwić w słabości wynikającej z konfliktu między ideą a życiem oraz między ideą a osobistym szczęściem.

Komentarz: teza rozbudowana jest o konkretne przyczyny klęski bohatera idealisty – to stwarza możliwość uporządkowanej argumentacji. Przyczyny można sformułować dopiero, gdy przeczytasz fragment tekstu dołączony do tematu i zastanowisz się nad losami wybranych przez siebie bohaterów.

Tak więc: zanim sformułujesz tezę, daj sobie chwilę na zastanowienie!

TEZA A HIPOTEZA:

stosujemy zwroty typu: wydaje się, może być, można przypuszczać, itp.
sformułowana na początku hipoteza może być w końcowych wnioskach zweryfikowana- możemy zmienić stanowisko (ale musi to wynikać z przeprowadzonej argumentacji).

Ćwiczenie:

Zapoznaj się z przykładowymi sformułowaniami tezy/ hipotezy. Zastanów się, w jakim stopniu rozwinięcie tezy wskazuje na rozumienie problematyki?

Interpretacja utworu poetyckiego:

Temat:

Zinterpretuj wiersz Zbigniewa Herberta „Podróż do Krakowa”. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Teza interpretacyjna:

Wiersz Zbigniewa Herberta jest refleksją na temat sztuki czytania we współczesnym świecie. Z jednej strony autor zwraca uwagę na powierzchowne odkrywanie lektury, z drugiej – na jej wartościowość wynikającą z osobistego przeżycia.

Hipoteza interpretacyjna:

Wydaje się, że wiersz Zbigniewa Herberta jest refleksją na temat sztuki czytania we współczesnym świecie. Można założyć, iż z jednej strony autor zwraca uwagę na powierzchowne odkrywanie lektury, z drugiej – na jej wartościowość wynikającą z osobistego przeżycia.

Interpretacja porównawcza:

Temat:

Dokonaj interpretacji porównawczej wierszy Zbigniewa. Herberta „Podróż do Krakowa” i Wisławy Szymborskiej „Nieczytanie”. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

Teza interpretacyjna:

Wiersze podejmują tematykę czytelnictwa we współczesnym świecie, które jest sztuką zanikającą. W utwory wpisana jest również ocena przemian cywilizacyjnych, które do tego doprowadziły.

Hipoteza interpretacyjna:

Wiersze podejmują tematykę czytelnictwa we współczesnym swiecie. Wydaje się, iż według autorów jest to sztuka zanikająca. Na podstawie lektury można również sformułować przypuszczenie, iż do upadku sztuki czytania doprowadziły przemiany cywilizacyjne.

Wypowiedź monologowa:

Temat:

W jaki sposób twórcy późniejszych epok nawiązują do motywów biblijnych? Odpowiedz na podstawie interpretacji obrazu Rembrandta van Rijna „Powrót syna marnotrawnego” i wybranego tekstu literackiego.

Teza interpretacyjna:

Istnieje wiele sposobów nawiązywania do motywów biblijnych, a charakter nawiązania zależy od dziedziny sztuki i stopnia przetworzenia motywu. Biblia bywa źródłem inspiracji, punktem odniesienia, przedmiotem reinterpretacji.

Hipoteza interpretacyjna:

Wydaje się, że nie ma jednego sposobu nawiązywania do motywów biblijnych. Można przypuszczać, iż charakter nawiązania będzie zależał od dziedziny sztuki i stopnia przetworzenia motywu. Biblia może być źródłem inspiracji, punktem odniesienia, przedmiotem reinterpretacji.

Teza rozbudowana np. o konkretne przyczyny (jak w temacie dotyczącym Lalki), możliwości nawiązania (jak w temacie dotyczącym nawiązań do Biblii) lub o kilka podobieństw (jak w interpretacji porównawczej):

stwarza możliwość uporządkowanej argumentacji w dalszej części wypowiedzi,
pozwala zaplanować argumentację,
pozwala zaplanować kolejność wprowadzanych argumentów,
wskazuje, że piszący rozumie temat…

KIEDY TEZA JEST WŁAŚCIWA?

Odpowiedzi na pytanie, kiedy teza (czyli zajęcie stanowiska wobec problemu, rozstrzygnięcie problemu z tematu) jest właściwa, dostarczają nam kryteria oceny w poszczególnych formach wypowiedzi (odsyłam do Informatora o egzaminie maturalnym z języka polskiego od r. szk. 2014/2015).

Zdający ma wybór: może się nie zgodzić, zgodzić, zachować postawę ambiwalentną (czyli nie rozstrzyga jednoznacznie) wobec istoty problemu.

Generalnie należy stwierdzić, iż liczy się:

Zgodność stanowiska z określonym w tekście problemem (tzw. adekwatność: odpowiedniość stanowiska i problemu).
Spójność (teza łączy w całość odszukane sensy, zarówno dosłowne jak i metaforyczne).

Warto wiedzieć!

stanowisko może być częściowo adekwatne do problemu podanego w poleceniu: częściowa adekwatność jest skutkiem niepełnego rozumienia problemu lub niepełnego rozumienia tekstu;
jeżeli w wypowiedzi jest jedynie streszczenie tekstu lub rozwijanie myśli niezwiązanych z tematem – to należy stwierdzić, że w wypowiedzi brak jest tezy, czyli określenia stanowiska – praca jest oceniona na 0 pkt.

Ćwiczenie:

Oceń podane tezy (adekwatność, spójność). Uzasadnij ☺ swoją ocenę.

TEMAT:
Czy odkupienie winy zwalnia człowieka od odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do podanego fragmentu „Pana Tadeusza”, całego utworu oraz do innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

TEZA I:
Swoim dalszym postępowaniem bohaterowie mogą odkupić swoje złe uczynki.
TEZA II:
Nic nie zwalnia człowieka od odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy, a on sam może jedynie próbować odkupić swoje winy.

Odpowiedź:

TEZA I:
stanowisko jest częściowo adekwatne do problemu, co wynika z niepełnego rozumienia problemu – piszący skupił się na możliwości odkupienia winy, a nie uwzględnia zwolnienia od odpowiedzialności.
TEZA II:
stanowisko adekwatne do problemu, uwzględnione zostały wszystkie aspekty wynikające z tematu.

TEMAT:
Zinterpretuj wiersz Czesława Miłosza „Ars poetica?”. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

TEZA I:
Wiersz Czesława Miłosza poświęcony jest rozważaniom na temat roli poezji i zadań poety we współczesnym świecie.
TEZA II:
Czesław Miłosz w swoim wierszu opowiada o tym, że pragnie tworzyć poezję, która nie byłaby ani poezją, ani prozą.

Odpowiedź:

Teza I:
jest w pełni adekwatna, zawiera zarówno sensy dosłowne, jak i metaforyczne, zapowiada, w jaki sposób w pracy będzie rozwijana argumentacja.
Teza II
jest częściowo adekwatna, zawiera odczytanie tekstu na poziomie znaczeń dosłownych, zawęża możliwość szerokiej argumentacji.

Barbara Łabęcka