Czego się spodziewać?

Tematy maturalne mogą Cię zaskoczyć, ale test czytania ze zrozumieniem – na pewno nie. Zasady sporządzania takiego testu są jasno określone.

  • Tekst o długości około 1200 słów, publicystyczny lub popularnonaukowy, współczesny (czyli najwyżej sprzed kilku lat), o przejrzystej konstrukcji i ładnym (starannym) języku,
  • 14–16 poleceń, zarówno otwartych, wymagających wpisania odpowiedzi, jak i zamkniętych (wówczas wybiera się zazwyczaj jedną z proponowanych możliwoś­ci).
  • Pytania powinny dotyczyć trzech różnych poziomów: znaczeń, struktury i komunikacji.

 

Jak rozwiązywać test?

Szybko, uważnie, precyzyjnie.
Czyli w pełnej wersji: szybko wykonać zadania, uważnie przeczytać tekst i polecenia, precyzyjnie formułować odpowiedzi. Tyle wystarczy, by być potem zadowolonym z wyniku egzaminu. Najczęściej maturzyści zaczynają pracę właśnie od czytania ze zrozumieniem. To dobry pomysł, ale lepiej uważać, żeby nie poświęcić na nie zbyt dużo czasu. Jeśli na jakieś pytanie nie możesz dać odpowiedzi, nie zastanawiaj się zbyt długo, tylko przejdź do następnych poleceń. Być może, za kilka minut Twój umysł się odblokuje i od razu zobaczysz coś, czego jeszcze przed chwilą nie udało Ci się dostrzec.

Poziom znaczeń
Najwięcej pytań dotyczy właśnie rozumienia myśli zawartych w konkretnym tekście, dlatego trudno się wcześniej przygotować do tego zadania. Ważna jest umiejętność porządkowania informacji, np. zauważania analogii i przeciwieństw. Ale to nie wszystko – trzeba określać główną myśl tekstu czy jego części i słów kluczy. Najwięcej poleceń z tego poziomu dotyczy wyjaśnienia sensu konkretnych słów czy sformułowań, często metaforycznych.

Poziom struktury
Umiesz wskazać w analizowanym tekście np. wstęp, tezę, kontrargument czy wniosek? Jeśli tak, będzie Ci łatwiej. Polecenia odnoszące się do struktury dotyczą właśnie ­zależności między częściami tekstu (nawet jeśli to tylko zdania). Tu przydaje się powtórzenie wielu drobnych słówek, np. spójników wskazujących wnioskowanie czy wyrazów/sformułowań dających spójność.

Poziom komunikacji
Kto i do kogo mówi? Jaka jest geneza tekstu? Jaki cel przyświecał autorowi? To jedne z podstawowych pytań, które w tym miejscu się zadaje. Poziom komunikacji obejmuje także polecenia dotyczące języka, np. charakterystyki stylu lub funkcji, jakie pełnią w danym tekście konkretne zabiegi językowe (np. powtórzenia czy pytania retoryczne).

 

Najczęściej popełniane błędy

Nadmierne rozbudowywanie odpowiedzi
Słowa, słowa, słowa… A w tych słowach zagubiona gdzieś istota problemu. Egzaminatorzy nie lubią sytuacji, gdy muszą wyłus­kiwać ważną kwestię z zalewu informacji. Inna sprawa, czego ten zalew dowodzi – że piszący nie umie wybrać tego, co naprawdę istotne. Może się zdarzyć, że właśnie z tego powodu stracisz punkty.

Realizowanie tylko części polecenia
Po raz kolejny przypominamy: rób tylko to, o co Cię proszą. Jeśli masz podać cztery informacje i dwie opinie, nie podawaj jednej informacji i pięciu opinii. W takim (cytowanym zresztą niżej) poleceniu z matury próbnej z grudnia 2005 model odpowiedzi przewidywał dwa punkty za pełną odpowiedź i jeden punkt za co najmniej dwie informacje i jedną opinię. Zwracaj uwagę na proponowane punkty – jeśli zadanie składa się z dwóch poleceń, a przewi­dziano za nie jeden punkt, nic nie dostaniesz, gdy wykonasz połowę pracy.

Nadmierne korzystanie z cytatów
Pamiętasz, jaka formuła poprzedza tekst czytania ze zrozumieniem? „Odpowiadaj (…) tylko własnymi słowami – chyba że w zdaniu polecono inaczej”. To, niestety, oznacza, że żerowanie na tekście, czyli odpowiadanie słowami autora, może spowodować utratę punktów. Jeśli nie masz pomysłu, jak inaczej wyrazić jakąś myśl, zmień część oryginalnej wypowiedzi czy choćby jej konstrukcję (np. szyk wyrazów, czas). Pamiętaj przy tym, że wolno Ci, oczywiście, wykorzystywać słowa i sformułowania z tekstu.

 

RECEPTA NA SUKCES

  • Opłaca się bardzo uważnie przeczytać tekst. Najlepiej ­najpierw zorientować się w całości – to pomoże Ci później w szukaniu rozwiązań.
  • Odpowiadając na kolejne pytania, czytaj ponownie odpowiednie fragmenty tekstu. Jeśli masz odpowiedzieć na podstawie trzeciego akapitu, nie wprowadzaj treści, które ­pojawiają się np. w piątym akapicie.
  • Ważna rzecz: rób dokładnie to, o co Cię proszą w poleceniu. Trzeba odpowiedzieć jednym słowem? Nie pisz dwóch zdań. Masz wypisać trzy przykłady? Może się okazać, że jeśli wskażesz dwa, nie dostaniesz żadnego punktu.

Aby dobrze rozwiązać test, można:

  • Zastosować selekcję negatywną w poleceniach zamkniętych. Sprawdź, które odpowiedzi na pewno nie są prawdziwe (dają się podważyć) i odrzuć je. Zwiększysz w ten sposób prawdopodobieństwo wskazania tej poprawnej.
  • Nauczyć się definiowania takich pojęć, jak dygresja, parafraza, perswazja. Na pewno tuż przed maturą przyda się je powtórzyć, podobnie zresztą jak cechy podstawowych gatunków publicystycznych, np. eseju, felietonu, recenzji, czy funkcje różnych środków stylistycznych.

 

Ćwiczenia praktyczne

Zadanie:
Wyjaśnij, jaką funkcję w kompozycji tekstu pełnią pierwszy i drugi akapit.

Rzecz niby oczywista – pierwsze akapity bardzo często pełnią funkcję wprowadzenia w istotę problemu. Ale nie zawsze! Poza tym żeby jednak dokładnie określić, w co wprowadzają, potrzebna jest znajomość analizowanego tekstu. Dlatego zacznij od dokładnego przeczytania tekstu, a później nie ograniczaj się do lakonicznego stwierdzenia, że np. „są wstępem”. W tym wypadku istotą odpowiedzi było stwierdzenie, że obydwa wskazane akapity „są rodzajem wprowadzenia (sygnalizują porządek i główne wątki wypowiedzi): określają bohatera przez usytuowanie kulturowe”.

Zadanie:
Jaką charakterystyczną cechę „budowy i toku myślowego” ­książek Kapuścińskiego zauważył Miodek? W czym się ona ujawnia?

Jeśli w poleceniu pojawia się cytat z analizowanego tekstu, koniecznie go odszukaj – zazwyczaj w jego najbliższym otoczeniu znajdziesz też odpowiedź. Tak było i w tym przypadku. W szóstym akapicie znajduje się zdanie: „Budowa i tok myślowy wszystkich tych tekstów prowadzą prawie zawsze od szczegółów (…) do uogólniających sądów”. To jednak nie wszystko! Zauważ, że musisz także wskazać, gdzie się ta cecha ujawnia. I z pewnością nie chodzi tu o odpowiedź: „w książkach Kapuścińskiego” – taką informację masz przecież już w poleceniu!

Zadanie:
Na podstawie tekstu zredaguj krótką notatkę biograficzną o Ryszardzie Kapuścińskim. Podaj cztery informacje i dwie opinie.

Polecenie sprawdzające, czy umiesz odróżniać fakty od opinii, pojawia się ostatnio częściej – było np. w teście na maturze w maju 2005.
I ciągle nie wszyscy potrafią poprawnie odpowiedzieć! Pamiętaj, że fakty (informacje) są niezmienne i obiektywne – Kapuściński urodził się w Pińsku, jest pisarzem i podróżnikiem, otrzymał tytuł honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Z faktami się nie dyskutuje – po prostu było (czy jest) tak i tyle. Subiektywne są opinie, np. że Kapuściński „doskonale operuje słowem”. Ktoś inny może przecież odmiennie oceniać twórczość tego autora.