Zadania językowe

ZADANIA JĘZYKOWE NA MATURZE

O ile na tzw. starej maturze można było wybrać lub też nie wybierać tematu z zakresu kształcenia językowego, o tyle na tzw. nowej maturze wpływu na to zasadniczo nie mamy. Z tej przyczyny, że temat… losujemy. Nie ma więc co liczyć na to, że może się uda i nie wylosujemy. Po prostu należy się przygotować również do omawiania zagadnień z tzw. kształcenia językowego! A tak dokładniej?

Zgodnie z tezą, że jednym z warunków sukcesu na maturze jest świadomość tego, jak ten egzamin wygląda, co sprawdza, co jest wymagane, przypomnijmy. Na ustnym egzaminie maturalnym z języka polskiego mamy trzy typy zadań:

Matura ustna
Zadania literackie	Zadania językowe	Zadania ikoniczne

Jak wygląda egzamin oraz jak przygotować wypowiedź opartą na tekście literackim lub ikonicznym omawiałam w części 4., 5. i 6. Akademii maturalnej. Tzw. zadania językowe, czyli zadania odwołujące się do świadomości językowej również mają swoją specyfikę. Po pierwsze – konieczna jest funkcjonalna znajomość podstawowych zagadnień z zakresu nauki o języku. W komentarzu do przykładowych zadań na ustny egzamin maturalny z j. polskiego umieszczonych na stronie CKE możemy przeczytać, że:

„Podczas egzaminu ustnego świadomość językowa sprawdzana będzie funkcjonalnie (…) w powiązaniu z umiejętnością odbioru różnego typu tekstów kultury. Od zdającego (…) oczekiwać się będzie umiejętności:

rozpoznawania form i środków językowych użytych w tekście
określania ich funkcji tekstowych
dostrzegania funkcjonalnych różnic między nimi
analizy zmian dokonujących się w języku i w aktach komunikacji werbalnej
mówienia o języku i komunikacji językowej z wykorzystaniem pojęć i terminów lingwistycznych wymienionych w podstawie programowej”.

Brzmi zawile, ale tak naprawdę – do oswojenia. Istotne jest to, żeby zrozumieć, że tzw. zadania językowe wymagają od zdającego refleksji na temat

JAK się mówi,
dlaczego W TAKI a nie inny SPOSÓB,
jak SPOSÓB mówienia wpływa na to, co się mówi…

Do zadania językowego dołączony może być tekst literacki lub tekst popularnonaukowy o języku.

Tekst literacki będzie w zadaniu tego typu służył sfunkcjonalizowanej analizie (czyli np. wskazaniu środków stylistycznych i określeniu ich funkcji, zabiegów stylizacyjnych i ich funkcji, itp.) lub zaobserwowaniu jakichś zjawisk i procesów językowo- komunikacyjnych (np. zmian zachodzących w polszczyźnie dawnej i dziś, omówienie przemian w zakresie etykiety językowej, itp.).

Tekst popularnonaukowy (może być to fragment artykułu, książki lub wywiadu) będzie zawierał omówienie wybranego zjawiska, zagadnienia językowego lub dotyczącego komunikacji językowej.

Samo zadanie zbudowane może być w formie:

pytania – na które trzeba odpowiedzieć i uzasadnić swoje zdanie, a więc sformułować tezę i argumenty, np.

Czy kultura współczesna rzeczywiście jest kulturą zmierzchu pisma? Uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu, do innego tekstu kultury oraz do własnych doświadczeń komunikacyjnych.

lub też oznajmienia – w którym sformułowana jest teza, którą należy podważyć lub uzasadnić, np.

Oceń trafność poglądu, zgodnie z którym człowiek początku XXI wieku jest analfabetą emocjonalnym i nie potrafi mówić o uczuciach. W uzasadnieniu odwołaj się do podanego fragmentu, do innego tekstu kultury i do własnych doświadczeń komunikacyjnych.

Pamiętaj!

Tak jak w zadaniach innego typu – Twoja wypowiedź powinna odwoływać się do tekstu dołączonego do arkusza! To w związku z nim powinna być sformułowana część argumentów!

CO I JAK ĆWICZYĆ?

Wydaje się, że przygotowując się do zadań językowych trzeba przede wszystkim powtórzyć zagadnienia z zakresu:

nauki o języku z zakresu wiedzy o językowych środkach stylistycznych i stylizacji językowej
komunikacji językowej
kultury języka

A potem w powtarzanych i poznawanych lekturach, wierszach i innych tekstach kultury odszukiwać i nazywać poznane zjawiska i zabiegi językowe!

Czytać artykuły, słuchać audycji z zakresu kultury języka i innych współczesnych zjawisk językowych. Świetny do tego jest Internet!

Ważne!

W zadaniach egzaminacyjnych silny akcent położony został na współczesną polszczyznę i dynamicznie dokonujące się zmiany w aktualnej sytuacji językowo-komunikacyjnej, a także na umiejętność rozpoznawania w tekście różnego rodzaju środków językowych i określania ich funkcji.

JAK PRACOWAĆ Z TEKSTEM POPULARNONAUKOWYM

Po dawce teorii proponuję trochę praktyki. Spróbujmy na konkretnym przykładzie wypracować sposób, jak wykorzystać fragment tekstu popularnonaukowego do budowania argumentacji. W dołączonym fragmencie jest omawiane zjawisko językowe, na temat którego mamy się wypowiedzieć. Jeśli zrozumiemy, o czym jest tekst, jakie stanowisko jest w nim prezentowane, jakie są argumenty- to sukces murowany!

Oto zadanie:

Język młodzieży – urozmaicony, bogaty czy monotonny, ubogi? Uzasadnij swoją opinię, odwołując się do podanego fragmentu, innego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń językowych.

Po pierwsze: zastanów się nad problemem, który masz rozstrzygnąć. Jakie zjawisko językowe masz omówić?
Po drugie: przeczytaj tekst.
Po trzecie: odszukaj w tekście słowa kluczowe oraz to, w jaki sposób na pytanie udzielona jest odpowiedź- możesz nawet ją zacytować w swojej wypowiedzi. Stanowisko może być wyrażone wprost lub wynikać z tekstu.
Po czwarte: odtwórz z tekstu argumenty – czyli dlaczego autor twierdzi tak a nie inaczej. Jakie przywołuje zjawiska językowe, jakich używa w argumentacji pojęć, przykładów.
Po piąte: sformułuj swoje stanowisko: zgadzasz się czy nie zgadzasz z tym, co twierdzi autor.

Słowa klucze:
język młodzieżowy, bogactwo, ubóstwo języka.Problem: jaki jest język współczesnej młodzieży.

Anna Fluder i Jacek Antczak: Niebawem ukaże się siódma „Rzecz o języku”.

– Jan Miodek: Taki był tytuł pierwszego zbioru. Siódma książka będzie miała tytuł norwidowski: „Słowo jest w człowieku”.

Powiedziałbym: wow, mamy newsa!, ale podobno za „łoł” skłonny jest Pan zamordować? Woli pan „O, Jezu…”

– J.M.: … albo „O, matko” czy „O, rany”. Zdaję sobie sprawę, że dzisiaj młodzi ludzie muszą w różnych sytuacjach życiowych posłużyć się ekspresywizmami i to są najczęściej anglicyzmy. Oni powiedzą, że było „full ludzi” albo „ale boss, ale men” i „dziękują sobie za help”. My, zamiast „przepraszam”, mówiliśmy „pardon”. Gdy, grając w ping-ponga zdobyło się punkt, bo piłka otarła się o kant stołu, mówiło się albo trzysylabowe „prze-pra- szam” albo w skrócie „pardon”. Jeśli ten obyczaj przetrwał, to głowę daj, że dziś mówi się „sorry”.

ekspresywizmy

anglicyzmy

Moja córka mówi „sorki”.

– J.M.: Oczywiście. Ponieważ to „sorry” doczekało się wielu swojskich derywatów. Jest „sorka”, „sorki”, a nawet „sorewicz”.

Rodzime derywaty – czyli nowe wyrazy tworzone według rodzimych zasad.

Ale co z tym „wow”?

– J.M.: Rozumiem, że te przerywniki są młodzieży potrzebne i prędzej czy później musiało z angielskiego przyjść i „wow”. Jest przecież krótsze od „o matko, co ty powiesz”. Każdemu jednak doradzam, żeby tego nie było za dużo. Jeśli tylko w ten sposób wyrażamy radość czy zdziwienie, to staje się monotonne.

Nie monotonia
– ale urozmaicanie.

„Wow” jest niepotrzebne?

– J.M.: Nie ma słów niepotrzebnych językowi. W tym sensie jestem i za „wow”, i za „super”, i za „ekstra”, czy za „odjazdem”, „odlotem”, „cool” i „jazzy”. Całe zło zaczyna się w momencie, gdy ktoś, uczepiwszy się takiego modnego słowa, rezygnuje z całego wachlarza konstrukcji wariantywnych.

Moda językowa – negatywne zjawisko.

Czy młodzi ludzie są dziś ubożsi językowo?

– J.M.: Jeszcze trzydzieści lat temu mówiłem, że nie zabraniam nikomu mówić, że coś jest fajne, bo sam też takiego słowa używam. Tylko po pierwsze, trzeba wiedzieć kiedy, a po drugie, mogliby zobaczyć, że ta koleżanka jeszcze może być: miła, sympatyczna, zdolna, koleżeńska, a nie załatwiać to jednym – „fajna”. Pod tym względem dzisiejsze dwudziestolatki są bogatsze, bo u nich „fajnie” przegrywa z „super”, „ekstra”, „mega” i z „wypasem”. A są jeszcze, „megawypas”, „megawypasik”, „juice”, „odlot”, „odjazd”. Tych słów jest dzisiaj więcej. Tylko, na miły Bóg, niech oni to przeplatają. Niech nie uczepiają się tego, że wszystko jest „super”. A może jest „ekstra”.

Na podstawie: Jan Miodek Jestem za ekstraodlotem

htpp//media.wp.pl

Bogactwo językowe.

Konieczność urozmaicania.

No i co mamy?

Jan Miodek wypowiada się na temat języka współczesnej młodzieży. Zauważa w nim wiele pozytywnych zjawisk. Zwraca uwagę na liczne ekspresywizmy, które często mają charakter zapożyczeń z języka angielskiego (anglicyzmy).

Jan Miodek pozytywnie ocenia również tworzenie na bazie zapożyczeń rodzimych derywatów, jak również występowanie wielu synonimicznych określeń np. do słowa fajny.

Wszystko to świadczy o bogactwie języka współczesnej młodzieży.

Językoznawca jednocześnie przestrzega przed nadużywaniem modnych wyrazów, które mogą wpłynąć na ubóstwo języka.

Jak widać, nie jest to trudne, gdy „wyrwiemy” z artykułu kluczowe pojęcia, zagadnienia. Zdania tworzą same się!
Ale to dopiero część pracy nad zadaniem.

Teraz musisz się zastanowić, jaki tekst kultury mógłbyś przywołać. To temat odnoszący się raczej do współczesnej polszczyzny – możesz więc przywołać jakiś współczesny film, młodzieżową książkę, młodzieżowe czasopisma. Ale świetnie tutaj można wykorzystać „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza, który wykorzystując karykaturę, satyrę i groteskę ukazuje swoistość gwary młodzieżowej- szkolnej, która charakteryzuje innowacyjność, zapożyczenia, stylizacja.

Temat wymaga odwołania się własnych doświadczeń – przywołaj sytuacje komunikacyjne, których byłeś świadkiem, albo w których uczestniczyłeś jako nadawca lub odbiorca wypowiedzi – np. rozmowy w szkole, podczas spotkań w wolnym czasie, e- komunikacja, sms-y, itp. I się zastanów, czy potwierdzają może one argumenty użyte przez autora tekst dołączonego do zadania.

Sformułuj teraz swoje stanowisko.

I już możesz zacząć wygłaszać swoją wypowiedź!!

Barbara Łabęcka

W artykule wykorzystano materiały dostępne na stronie CKE