Kolejną część Akademii Maturalnej chciałabym poświęcić w dalszym ciągu zadaniom językowym na ustnej maturze. Wydaje się, że w porównaniu z zagadnieniami literackimi zagadnienia te nieczęsto gościły na zajęciach w szkole średniej. Ale bez paniki- to kwestia poćwiczenia przed maturą i powtórzenia kilku zagadnień!

O tym, jak budować wypowiedz monologową, gdy do zadania językowego dołączony jest tekst popularnonaukowy lub publicystyczny, w którym omawiane jest dane zagadnienie, zjawisko – pisałam w części 7. Akademii maturalnej.

Kolejną kwestią jest zagadnienie

 

JAK PRACOWAĆ Z ZADANIEM JĘZYKOWYM, DO KTÓREGO DOŁĄCZONY JEST TEKST LITERACKI


Generalnie zasada postępowania jest taka sama, jak z każdym innym zadaniem na ustnej maturze. (odsyłam do wcześniejszych artykułów Akademii maturalnej cz. 5. i 7.- Wypowiedź monologowa krok po kroku, Zadania językowe)

Zgodnie z założeniami:

tekst literacki dołączony do zadania językowego ma posłużyć funkcjonalnej analizie.

W zadaniach językowych należy więc poddać go analizie pod kątem tego:

  • JAK jest napisany, JAK mówią bohaterowie
  • czemu służy TAKI sposób mówienia w utworze literackim, o JAKICH zjawiskach językowych świadczy.


Co to znaczy „JAK mówią”, „JAK jest napisany”?

Aby odpowiedzieć na to pytanie należy:

  • mieć świadomość, co to takiego stylistyczne środki językowe, stylizacja, style funkcjonalne, gwara, język mówiony, pisany, język literacki, komunikacja pozawerbalna itp.
  • potrafić wskazać te zjawiska i zabiegi językowe w tekście.


Co to znaczy „dlaczego TAK mówią”, „czemu służy TAKI sposób mówienia”.

To już zagadnienia dotyczące:

  • funkcji tekstów językowych,
  • intencji wypowiedzi,
  • funkcjonalności środków stylistycznych.

Aby powtórzyć zagadnienia z zakresu nauki o języku – odsyłam do innych materiałów na portalu.
Pamiętajcie, że matura obejmuje zakres wiadomości i umiejętności z gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej!

Poniżej proponuję przykład takiej analizy tekstu literackiego dołączonego do zadania językowego. Tematy pochodzą ze strony CKE.

 

Warto pamiętać!

  • Zawsze pracę z zadaniem zaczynamy od analizy tematu – słów kluczowych, pojęć, terminów, które kojarzymy.
  • Potem czytamy tekst i szukamy w nim tego zjawiska- przypominam o podkreślaniu, „wyrzucaniu” na margines, itp.

Dlaczego literaturze nie wystarcza język literacki? Wyjaśnij, odwołując się do podanego fragmentu i innych tekstów literackich.

 Dlaczego – czyli w jakim celu
w utworach literackich pojawiają się inne sposoby mówienia niż język literacki.Nie wystarcza – czyli literatura sięga po inne języki, inne odmiany polszczyzny niż język literacki.Język literacki – język literacki to jedna z dwóch odmian języka ogólnego, obejmująca przede wszystkim język ogólny pisany, bardziej staranny;
to także w węższym znaczeniu język literatury

Najpierw ona mi powiedziała, że ma dwie wiadomości: dobrą i złą. Przechylając się przez bar. To którą chcę najpierw. Ja mówię, że dobrą. To ona mi powiedziała,
że w mieście jest podobno wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną.
Ja mówię, że skąd wie, a ona, że słyszała. To mówię, że wtedy złą. To ona wyjęła szminkę i mi powiedziała, że Magda mówi, że koniec między mną a nią. To ona mrugnęła na Barmana, że jakby co, ma przyjść. I tak dowiedziałem się, że ona mnie rzuciła. To znaczy Magda. Chociaż było nam dobrze, przeżyliśmy razem niemało miłych chwil, dużo miłych słów padło, z mojej strony jak również z niej.
Z pewnością. Barman mówi, żebym kładł na niej laskę. Chociaż to nie jest tak proste. Jak dowiedziałem się, że tak już jest, chociaż raczej, że już nie ma. To nie było tak, żeby ona mi to powiedziała w szczere oczy, tylko stało się akurat na tyle inaczej, że ona mi to powiedziała poprzez właśnie Arletę. Uważam, że to było jej czyste chamstwo, prostactwo. I nie będę tego ukrywał, chociaż to była moja dziewczyna, o której mogę powiedzieć, że dużo zaszło między nami różnych rzeczy zarówno dobrych i złych. To przecież nie musiała mówić tego przez koleżankę w ten sposób, że ja się dowiaduję ostatni. Wszyscy wiedzą od samego początku, gdyż ona powiedziała to również innym. Mówiła, że ja to jestem raczej bardziej wybuchowy i że musieli mnie przygotować do tego faktu.Na podstawie: Dorota Masłowska, Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną,
Warszawa 2003, s. 5		 Błędy językowe -niepoprawna konstrukcja składniowa

Powtórzenia konstrukcji – ja mówię, ona powiedziała.

Błędy językowe – szyk przestawny, niewłaściwa forma zaimka „niej” zamiast „jej”

Nadużywanie zaimków osobowych.

Potoczne związki frazeologiczne, wulgaryzmy, ekspresywizmy

 

Następnie na podstawie przeprowadzonej analizy formułujemy odpowiedź na pytanie z tematu.

Przykładowy zapis do tej części konspektu, czyli analizy tekstu do zadania może wyglądać następująco:

1. „JAK” mówi:

  • Bohater podanego fragmentu w swojej wypowiedzi nie przestrzega zasad języka literackiego.
  • Jego sposób mówienia jest charakterystyczny dla polszczyzny mówionej, potocznej.
  • Język bohatera jest dosyć ubogi. Stosuje liczne powtórzenia – zarówno konstrukcji typu „ona powiedziała”, „ja mówię”, jak i zaimków osobowych i wskazujących. Świadczy to o ubóstwie słownikowym osoby mówiącej.
  • W wypowiedzi pojawiają się błędy językowe, np. niepoprawna konstrukcja składniowa, niewłaściwa forma zaimka dzierżawczego „ona”.


2. dlaczego TAK MÓWI, czemu służy TAKI sposób mówienia:

Taki sposób mówienia bohatera służy jego charakterystyce.

  • Z jednej strony autorka zastosowała indywidualizację języka – widoczne jest nacechowanie ekspresywne – bohater poddany jest emocjom, ubóstwo słownikowe świadczy o pewnym ograniczeniu horyzontów myślowych.
  • Z drugiej strony – sposób wysławiania się typowy jest dla sposobu mówienia młodych ludzi będących mieszkańcami blokowisk. Autorka sięgnęła po gwarę środowiskową- zastosowała stylizację środowiskową.


3. Wniosek w związku z pytaniem w temacie:

Na podstawie analizy podanego fragmentu na pytanie postawione w temacie można więc odpowiedzieć następująco: autorzy sięgają po inne odmiany polszczyzny niż język literacki po to, by móc bardziej wiarygodnie przedstawić bohatera literackiego, ale także po to, by lepiej oddać jego osobowość, psychikę, by pogłębić jego charakterystykę.

No i teraz należałoby się zastanowić nad innymi utworami, w których występuje stylizacja językowa – np.

Inny niż literacki język w wybranych tekstach literackich:

  • W „Weselu” mamy stylizację na mowę mieszkańców wsi, czyli dialektyzację np.
    „Pon się boją we wsi ruchu. Pon nos obśmiwajom w duchu”.
  • W „Lalce” Bolesława Prusa mamy stylizację środowiskową: swoiste cechy języka mają wypowiedzi bohaterów pochodzenia żydowskiego np. Szlangbaumowie, także przedstawiciele mniejszości niemieckiej- np. stary Mincel, czy Rosjanin Suzin. Inaczej wypowiada się Izabela Łęcka, arystokratka, inaczej prostytutka Maria.
  • Można wspomnieć o grotesce- która też jest rodzajem stylizacji językowej. W „Ferdydurke” Gombrowicz wykorzystuje gwarę uczniowską, by zdemaskować stereotypowe postawy uczniów, ukazać ich „gębę”, a raczej „pupę”.

No i mamy całą wypowiedź! A właściwie jej elementy. Jak wygłosić wypowiedź, jakie stosować zwroty i sformułowania- o tym w następnej części Akademii!

Barbara Łabęcka

W tekście wykorzystano materiały udostępnione na stronie CKE

Facebook aleklasa 2