Kultura języka
Termin kultura pochodzi od łac. cultura (uprawa, kształcenie). To stopień doskonałości w posługiwaniu się danym językiem – w tym wypadku akurat myślimy o języku ojczystym. Aby mówić o kulturze języka, konieczna jest wiedza z zakresu gramatyki, środków stylistycznych, odmian języka. Kultura języka ma wiele wspólnego z kulturą bycia – tam mówimy o zasadach savoir-vivre’u, tu – o zasadach stosowania różnych odmian języka w zależności od sytuacji, pozycji rozmówcy itd. W obu przypadkach to nie tylko wiedza teoretyczna, ale także (może nawet przede wszystkim) umiejętność – i chęć! – ich zachowywania.
Człowieka o wysokiej kulturze języka cechuje wrażliwość na jego piękno. Ma świadomość, że język sam w sobie jest wartością.
Uwaga! Należy odróżniać dbających o czystość i piękno języka od purystów językowych, którzy są wrogami zapożyczeń z języków obcych. Wielu z nich nie rozumie, że słowa takie jak komputer czy wideo trudno byłoby zastąpić rodzimymi – brzmiałyby one obco i trudno byłoby je zaakceptować wszystkim użytkownikom języka poza purystami.
Norma językowa
Określa, które z jednostek i konstrukcji w języku mogą zostać uznane za poprawne, dopuszczalne, które go nie zanieczyszczą. Jak zawsze w wypadku, gdy mówimy o normie językowej, musi pojawić się ostrzeżenie: nieprzestrzeganie normy językowej prowadzi do błędów językowych, a te z kolei mogą utrudniać rozumienie naszych wypowiedzi (tych błędnych oczywiście). Rzecz jasna, norma zmienia się, ewoluuje wraz ze zmianami zachodzącymi w języku, które z kolei wiążą się ze zmianami stylu życia, mentalności, sytuacji politycznej. Jeszcze zupełnie do niedawna dzielono normę na dwie grupy: wysoką i niższą. Zgodnie z normą wysoką mówili i pisali językoznawcy, humaniści, czy ogólniej osoby, dla których czystość i piękno języka były bardzo ważne. I tak np. zgodnie z normą wysoką mówiliśmy „Mieszkam przy (ulicy) Odolańskiej”, lecz dopuszczalna była forma „Mieszkam na (ulicy) Odolańskiej”. Obecnie – ponieważ dbałość o kulturę języka wśród Polaków jest niezbyt duża (to eufemizm), zrezygnowano z tego podziału.
Z pojęciem normy wiąże się ściśle pojęcie zwyczaju (uzusu) językowego – zbioru zaaprobowanych przez użytkowników języka form i konstrukcji. Nie zawsze zgodnych z normą… Uzus ma ogromny wpływ na kodyfikowanie normy językowej; językoznawcy nie chcą bowiem, by była ona abstrakcyjnym, obcym i nieaprobowanym zbiorem przepisów. Jednocześnie jednak nie włączą do normy form, co do których niepoprawności nie mają wątpliwości. Do normy językowej wchodzą formy jeszcze parę lat temu uznawane jedynie za dopuszczalne – to skutek poziomu (nie)wiedzy o języku wśród Polaków.
Błąd językowy
To nieświadome (wynikające z niewiedzy, nieumiejętności itd.) naruszenie obowiązujących reguł języka – zarówno mówionego, jak i pisanego. Efektem są wypowiedzi pod jakimś względem (np. składniowym, frazeologicznym) niepoprawne.
b)
- Błąd ortograficzny polega po prostu na zapisie wyrazu niezgodnie z regułami ortografii, np. nieczyta zamiast nie czyta, chistoria zamiast historia, krutki zamiast krótki.
- Błąd interpunkcyjny polega na nieprzestrzeganiu zasad interpunkcji (w praktyce jest to najczęściej zapominanie o przecinku lub stawianie przecinka czy średnika w nieodpowiednim miejscu, np. Byłem w Poznaniu Wrocławiu Katowicach i Warszawie zamiast Byłem w Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach i Warszawie.
- Błędy gramatyczne, które dzielą się na:
- błędy fleksyjne, polegające na złamaniu reguł fleksji, np. zastosowania niepoprawnej końcówki fleksyjnej, niewłaściwego tematu fleksyjnego itd., np. powiedziałem ojcowi (zamiast ojcu), szłem (zamiast szedłem). Do błędów fleksyjnych zaliczamy także niepoprawną odmianę nazwisk, np. Na ścianie wisiały portrety Aleksandra Fredro i Tadeusza Kościuszko (zamiast Fredry, Kościuszki).
- błędy składniowe, które polegają na naruszeniu zasad składni; niezachowaniu zasad związku zgody, rządu czy przynależności, np. Ewa i Marek pisały esej (zamiast pisali), nie zjadła obiad (zamiast obiadu).
- Błędy leksykalne, wśród których wyróżniamy:
- błędy słownikowe, które polegają na użyciu nierozumianego obcego wyrazu, np. Czuł do niej melancholię, a także powtarzaniu wyrazów, które można by z powodzeniem zastąpić synonimami lub wyrazami bliskoznacznymi;
- błędy frazeologiczne polegające na zamianie jednego z członów frazeologizmu, np. dzielić skórę niedźwiedzia (zamiast na niedźwiedziu);
- błędy słowotwórcze polegające na niewłaściwym sposobie tworzenia nowych wyrazów, np. lekarz lekarzy (zamiast leczy).
- Błąd fonetyczny to niewłaściwa wymowa głosek, np. ę jak /em/ (piszem zamiast piszę), ą jak /om/ (piszom zamiast piszą).
- Błąd stylistyczny polega na niewłaściwym doborze środków językowych, np. mieszaniu elementów języka potocznego i oficjalnego, budowaniu zbyt długich zdań.
Zobacz: