AKADEMIA MATURALNA
TESTUJ SIĘ – zestaw ćwiczeń do testu
Zadanie 8
O grze w tożsamości, fragment rozmowy z Olgą Tokarczuk
Zastanowiło nas, że tak ważną dla Pani książką jest “Przemiana” Franza Kafki. Bohater “Przemiany” traci nagle ludzką postać i zamienia się w robaka. Czy dla Pani jest to opowieść o utracie tożsamości, czy może raczej o względności tożsamości?
W Przemianie najbardziej wstrząsająca jest nie sama historia przemiany człowieka w insekta, ale sposób, w jaki została ona opowiedziana. Tam przecież nie ma buntu bohatera, tylko pogodzenie. Przemiana została przyjęta jako coś oczywistego, z czym trudno – co prawda – żyć, ale bohater przyjmuje ją jak zwykłe zrządzenie losu. A spokojna, obiektywna narracja sprawia, że traktujemy ten nieludzki, dehumanizujący proces jako coś oczywistego. (…)
(…) na kartach Pani książek niewiele spotkaliśmy szczęśliwych postaci. Charakteryzuje je raczej poczucie niespełnienia. Za czym one tęsknią, czego im brakuje do spełnienia?
Nie mam pojęcia, dlaczego wciąż pytamy sami siebie: dlaczego nie jestem gdzie indziej, dlaczego jestem z tymi właśnie ludźmi, a nie innymi, dlaczego moje życie potoczyło się właśnie tak, a nie inaczej? To są przecież pytania, które napędzają też cały świat naszych potrzeb i pragnień, realnych i nierealnych, czynią nas nerwowymi, ruchliwymi, to właśnie niespełnienie wprawia nas w ruch. Nie ma na świecie postaci spełnionych. (…)
Czy ma Pani własną definicję szczęścia?
Byłby to pewnie stan nieludzki, pozbawiony pełnego uczestniczenia w świecie. Czyli stan, który nas deportuje poza rzeczywistość, którą uznajemy za życie…
Choć przyszła mi teraz do głowy jeszcze inna – operacyjna – definicja szczęścia, niewątpliwie związana z życiem. Myślę o postawie, którą streszcza tytuł piosenki The Beatles Let it be – niech się toczy. Chodzi o zgodę, przyzwolenie na to, by niosła nas fala życia.
[źródło: Olga Tokarczuk, O grze w tożsamości, w: Katarzyna Janowska i Piotr Mucharski, Rozmowy na nowy wiek 2, Kraków 2003]
Pytanie 1.
Co Olga Tokarczuk uważa za najbardziej wstrząsające w opowiadaniu Kafki pt. Przemiana?
Odpowiedź:
Według Olgi Tokarczuk przerażający jest nie tyle fakt przemiany bohatera opowiadania w robaka, co jego pogodzenie się z tą okrutną metamorfozą. Tokarczuk zwraca również uwagę na spokojną i obiektywną narrację. Dzięki tym dwóm czynnikom czytelnik ma wrażenie, że nie stało się nic nadzwyczajnego. Innymi słowy, za rzecz najbardziej przerażającą uważa autorka Podróży ludzi Księgi ludzką gotowość do przechodzenia do porządku dziennego nad rzeczami drastycznymi, okrutnymi, nieludzkimi.
Komentarz:
To było dość łatwe zadanie. Pierwszym krokiem do jego poprawnego rozwiązania było, jak zazwyczaj, dokładne przeczytanie tekstu źródłowego. Nieraz jednak przekonujemy się, że od zrozumienia sensu do wyrażenia jakiejś myśli, droga bywa długa i trudna. Stąd to ćwiczenie – żebyście myśl, która skomplikowana nie była i którą zrozumieć było łatwo, spróbowali wyrazić własnymi słowami.
Pytanie 2.
Wyjaśnij znaczenie słowa dehumanizujący.
Odpowiedź:
Dehumanizujący – tzn. odczłowieczający, pozbawiający cech ludzkich, humanitarnych.
Komentarz:
Nie można przeczytać tekstu ze zrozumieniem, jeśli się nie wie, co znaczą poszczególne, zawarte w nim słowa. Zresztą bogactwo języka jest bardzo pożądane nie tylko podczas rozwiązywania maturalnego testu. Przyda się również na rozmowie kwalifikacyjnej, prezentacji maturalnej, podczas pisania wypracowania i w wielu, wielu innych sytuacjach.
Pytanie 3.
Wyjaśnij, jaka jest, według Olgi Tokarczuk, rola spełnienia i niespełnienia w ludzkim życiu?
Odpowiedź:
Niespełnienie “wprawia nas w ruch”. Pragnąc czegoś, czego nie mamy, dążąc wciąż do osiągania stawianych sobie celów, zmieniamy otaczającą nas rzeczywistość, zmieniamy siebie. Olga Tokarczuk twierdzi, że “nie ma na świecie postaci spełnionych” – bo przecież dopóki żyjemy, dopóty czegoś pragniemy, o czymś marzymy, staramy się coś osiągnąć, czegoś dokonać. Życie jest nieustanną zmianą, nieustannym byciem w ruchu.
Komentarz:
Zastanów się – ile razy zdarza Ci się, że podczas pisania wypracowania, odpowiedzi czy nawet zwykłej rozmowy brakuje Ci słów, masz problemy z wyrażeniem tego, co myślisz – jeśli często, to tym bardziej warto ćwiczyć swoje umiejętności. Umiejętność wyrażania jednej myśli, jednego stwierdzenia na wiele różnych sposobów łączy się z bogactwem Twego słownika i jest niezwykle cenna w sytuacjach “polonistycznych”.
Pytanie 4.
O jakich dwóch definicjach szczęścia mówi Olga Tokarczuk? Zacytuj odpowiednie fragmenty jej wypowiedzi.
Odpowiedź:
- Szczęście to:
stan nieludzki, pozbawiony pełnego uczestniczenia w świecie. Czyli stan, który nas deportuje poza rzeczywistość, którą uznajemy za życie…
To definicja własna pisarki.
- Szczęście to:
postawa, którą streszcza tytuł piosenki The Beatles “Let it be” – niech się toczy. Chodzi o zgodę, przyzwolenie na to, by niosła nas fala życia.
To definicja – jak określa Tokarczuk – operacyjna, czyli taka, która opiera się na opisie działań potrzebnych do uzyskania określonego rezultatu (czyli: co należy zrobić, aby uzyskać szczęście? – pozwolić życiu, nich się toczy).
Komentarz:
Polecenie “zacytuj” zazwyczaj cieszy maturzystów. Nie muszą się wtedy wysilać, mogą skorzystać z gotowych zdań, zamiast w pocie czoła tworzyć własne. I dobrze, niby dlaczego test maturalny miałby się składać wyłącznie z trudnych, karkołomnych ćwiczeń…
Pytanie 5.
Dlaczego, przynajmniej w pierwszej chwili, Olga Tokarczuk nazywa szczęście „stanem nieludzkim, pozbawionym pełnego uczestniczenia w świecie”? Jak Ty rozumiesz tę definicję? Jaki jest Twój stosunek do niej?
Odpowiedź:
Myślę, że szczęście skojarzyło się Tokarczuk ze stanem podobnym do spełnienia: kiedy niczego już nie pragniemy, o niczym nie marzymy – bo wszystko mamy, wszystko osiągnęliśmy. Kiedy nic nie robimy, bo nie pozostało nam już nic do zrobienia. Myślę, że tak pojęte szczęście rzeczywiście można nazwać “stanem nieludzkim”, ponieważ niemożliwym jest, żeby człowiek taki stan osiągnął.
Komentarz:
Zostałeś poproszony o zinterpretowanie fragmentu wypowiedzi Olgi Tokarczuk. O tym, że interpretacji może być niemal tak wiele jak interpretatorów, chyba nie muszę Ci przypominać. Każdy z Was miał w tym zadaniu prawo, a właściwie obowiązek, wyrazić własną opinię. Bo maturzysta, oprócz tysiąca innych umiejętności, powinien jeszcze mieć własne zdanie, umieć je wyrazić i uzasadnić. Na tym zresztą polega chyba dojrzałość, a matura jest przecież egzaminem dojrzałości.
Pytanie 6.
Wymień przynajmniej dwie książki autorstwa Olgi Tokarczuk.
Odpowiedź:
Podróż ludzi Księgi, Prawiek i inne czasy, Dom dzienny, dom nocny, Lalka i perła, E.E., Gra na wielu bębenkach (tom opowiadań), Szafa (tomik opowiadań), Ostatnie historie (najnowsza powieść).
Komentarz:
To pytanie wykraczające właściwie ponad poziom podstawowy. Ale ponieważ test czasem wymaga pochwalenia się przez Was wiedzą spoza tekstu, to takie pytanie może paść. A poza tym, jeśli już przeczytaliście wywiad z pisarką, to dobrze byłoby znać choć parę tytułów jej książek. Tym bardziej, że Tokarczuk jest jedną z najpopularniejszych polskich pisarek współczesnych, nie tylko chwaloną przez krytykę, ale przede wszystkim lubianą przez czytelników. Być może zachęci Was to do sięgnięcia po któryś z jej utworów…
Zobacz: