Nauczanie encyklopedycz­ne ma wielu przeciwników. Jednak taki rodzaj nauki jest niezastąpio­nym sposobem rozszerzania możliwości pamięci – zapamiętując dziś setki różnych informacji wyposażacie sami siebie w sprawnie funkcjonującą pamięć na całe życie. Warto zatem poznać kilka podstawowych wiadomości na temat tajników naszego zapamiętywania.

Pamięć to jeden z podstawowych procesów psychicznych (obok uwagi, myślenia, motywacji i działania). Dzięki niej – pod wpływem swoich własnych doświadczeń – możemy się uczyć i odpowiednio modelować swoje działania. Generalnie pamięć ma trzy funkcje: zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie. Każdy człowiek ma je rozwinięte w różnym stopniu. Jednak prawie wszyscy mamy najsłabiej działającą retencję (czyli przechowywanie i przy­po­mina­nie). Znasz to zapewne z autopsji. Wystarczą dwa miesiące wakacji, aby dobrze opanowany materiał gdzieś się ulotnił. Można temu zapobiec jedynie częstym przypominaniem opanowanej wiedzy (tak to właśnie jest z nau­czy­cielami – co roku mają trening odświeżenia tych samych treści, dlatego ich nie zapominają).

Rodzaje pamięci

Działanie pamięci nie jest jasne i do końca nie wiadomo, jak ona funkcjonuje. Pamięć jest zdumiewającym mechanizmem! Jak na przykład wytłumaczyć działanie tzw. pamięci fałszywej. Nieraz zapewne nerwowo kartkowałeś podręcznik szukając ramki z wzorem fizycznym i niemalże widziałeś, że musi być gdzieś na dole lewej strony. Poczułeś się dziwnie, gdy odnaleziona ramka znalazła się na środku i to prawej strony. Pamięć pozorna płata nam różne figle, ale dopiero po konfrontacji z rzeczywistością umiemy ją zidentyfikować i zdemaskować. Przed każdym egzaminem warto zatem uczyć się z kilku źródeł, aby mieć te same wiadomości z różnych punktów widzenia. Niejednokrotnie dopiero na egzaminie okazuje się, że nasza pamięć pozorna spłatała nam bardzo nieprzyjemnego figla. Szczególnie pamięć wzrokowa ma do tego tendencje.

Psychologowie dokonali podziału pamięci na różne rodzaje:

  1. pamięć konkretno-obrazowa (słuchowa, wzrokowa, smakowa)
  2. pamięć myślowa (słowno-logiczna – bezpośrednio związana z naszą umiejętnością porozumiewania się za pomocą mowy)
  3. afektywna (zdolność zapamiętywania uczuć)

Ze względu na sposób zapamiętywania pamięć dzielimy na logiczną i mechaniczną. Nie można jednoznacznie stwierdzić, która z nich jest człowiekowi najbardziej potrzebna. Raz musimy skorzystać z pamięci mechanicznej (która jest doskonałym treningiem dla naszego umysłu), to znowu możemy sobie pozwolić na komfort pamięci logicznej (jeśli np. pojęliśmy istotę wzorów redukcyjnych – kto zrozumie, rzeczywiście nie musi już pamiętać).

Efekt trwałych połączeń

Dlaczego tak łatwo nam zapamiętać, jak miał na imię Kopernik czy Kochanowski? To dlatego, że działa na nas efekt trwałych połączeń, polegający na zapamiętywaniu informacji złożonych z kilku elementów, jakby były jedną całością. Nie na darmo germaniści grzmią, aby uczyć się rzeczowników od razu z rodzajnikiem, bo inaczej nasza pamięć zbuntuje się i trzeba będzie włożyć dużo więcej pracy, aby potem dodać do rzeczownika rodzajnik. Mój brat kończył światłą szkołę, jaką było technikum samochodowe. Jego wiedza z ma­te­ma­ty­ki, fizyki i przedmiotów zawodowych była raczej mizerna, natomiast z historii był orłem. I nie tylko on. Cała klasa przerzucała się dosłownie faktami i datami. A wszystko z powodu genialnej historyczki. Otóż, wiedząc o wro­dzo­nej niechęci swoich podopiecznych do nauki i wkuwania dat każdorazowo mówiła wydarzenie historyczne na jednym oddechu z datą — Grunwald-1410, “O obrotach…”-1543, Kongres Wiedeński-1815 i utrwaliła na stałe datę wraz z nazwą. Po 15 latach od skończenia szkoły mój brat ma nadal perfekcyjnie opanowane daty. Warto się tak uczyć!

Oceń swoją pamięć

Aby samemu zorientować się, jak funkcjonuje nasza pamięć wystarczy przeprowadzić proste doświadczenie. Przeczytaj uważanie, ale tylko jeden raz i postaraj się, jak najlepiej zapamiętać następujący szereg liczb: 32, 56, 88, 21, 97, 46, 53, 70, 12. Odłóż Cogito na moment i zapisz na kartce, co zapamiętałeś.

Zapamiętane przez Ciebie liczby świadczą o twojej mechanicznej pamięci wzrokowej, a ich właściwa kolejność o pamięci logicznej. Chociaż od czasu studiów nie rozumiem, jak można na podstawie absurdalnie przypadkowego ciągu liczb wnioskować o pamięci logicznej. Ale to już oceńcie sami. Jeśli ktoś przeczyta Ci kilka liczb, to powtarzając je dowiesz się, jak funkcjonuje twoja słuchowa pamięć mechaniczna, a powtarzając je w odwrotnej kolejności — pamięć logiczna. Jeśli chcesz rzetelnie ocenić, który rodzaj pamięci dominuje u Ciebie, powtórz próbę kilka razy skrupulatnie notując wyniki. Jest absolutną normą przewaga jednej pamięci nad drugą. Nie można też wyciągać daleko idących wniosków na podstawie jednostkowego doświadczenia, bo pamięć też ulega wahaniom w zależności od zmęczenia, motywacji, głodu. Jednak najważniejsze jest to, że każdą, nawet najmarniejszą pamięć można rozwinąć.

Oceniając swoją pamięć weź pod uwagę, że ma ona kilka parametrów: trwałość, szybkość, gotowość, pojemność, dokładność. I każdy z nich jest równie ważny!

Pamięć może się zestarzeć, ale nie musi

Wszyscy wiemy (chociaż na szczęście jeszcze nie z doświadczenia), że bardzo trudno uczyć się nowych treści w wieku dojrzałym. Najlepszym przykładem są tu języki obce. Jednak czytanie, rozwiązywanie krzyżówek i szarad, systematyczna praca umysłowa lub szeroko rozwinięte hobby chronią pamięć ludzi, nawet w bardzo zaawansowanym wieku, przed ociężałością pamięciową. Dlatego uczyć się warto całe życie i zapamiętywać, co tylko się da (numer własnego konta bankowego, telefony i adresy znajomych, swój Pesel, NIP i daty urodzin przyjaciół), a potem odtwarzać stare informacje i ciągle gromadzić nowe. Nie miej pretensji do mamy, że zamiast pichcić Ci coraz to nowe domowe obiadki, zamyka się w toalecie i pod pozorem problemów żołądkowych spędza tak z książką długie godziny. To podświadoma potrzeba ludzi wykształconych do gimnastyki umysłu, jaką jest czytanie. I szanuj ją, bo niedługo sam tego doświadczysz.

Rozszerzyć swoje megabajty

Nie na darmo w przedszkolach maluchy uczą się ciągle nowych piosenek i wierszyków. Dlaczego tak łatwo im to przychodzi? Po pierwsze dlatego, że robią to z ogromnym zaangażowaniem – wprost niewyobrażalnym już dla dziesięciolatka. A po drugie dlatego, że ciągle coś muszą zapamiętywać i mają idealnie wygimnastykowaną funkcję zapamiętywania. Tak samo jest ze studentami i uczniami – czym więcej się uczą, tym więcej zdołają przyswoić. Pracę nad swoją pamięcią rozpoczęliście już dawno, opanowując rozmaite informacje logiczne i bezsensowne, stare i nowe, ciekawe i nudne.

Oto garść propozycji, jak zapamiętać skutecznie:

  • daty – zawsze jako jedność z postacią lub wydarzeniem (jak imię z nazwiskiem)
  • nazwiska – skojarzyć z czymś tragicznym lub groteskowym, ale o silnym zabarwieniu emocjonalnym
  • wiersz – wszystko, co musisz opanować rzeczywiście na pamięć, najpierw przeczytaj kilkakrotnie po cichu, następnie szeptem lub na głos. Ucz się całościowo, rytmicznie przytupując stopą lub kiwając głową, takie nadawanie rytmu szalenie ułatwia zapamiętywanie
  • duże partie materiału – najlepiej uczyć się wieczorem i powtórzyć rano, natychmiast po wstaniu (najniższą skuteczność ma nauka w ciągu dnia między innymi zajęciami). Dużą partię materiału najlepiej podzielić na mniejsze części i uczyć się ich w różnej kolejności (oczywiście nie dotyczy to wiersza!!!).W obszernym materiale staraj się odnajdywać informacje już dobrze Ci znane, wtedy zapamiętywanie nabiera lepszego tempa.
  • wzory matematyczne – niestety te trzeba przede wszystkim zrozumieć, ale jeśli jest to niemożliwe, oczywiście wykorzystaj pamięć wzrokową.
  • kolejność epok, faz i części – przeczytaj kilkakrotnie ich nazwy (osłuchanie), a następnie z ich pierwszych liter utwórz ciąg (np. zdanie lub wyraz) dla ciebie logiczny, np. profaza, metafaza, anafaza i telofaza — to po prostu – Panna Mania Agrafkę Tarmosi. I co wy na to? Z doświadczenia wiem, że czym coś bardziej absurdalne, tym dłużej się to pamięta. Chociaż to brzmi dość infantylnie, ma stuprocentową skuteczność!

Najczęstsze błędy popełniane przy zapamiętywaniu

  • zapamiętywanie powierzchowne
  • bez zrozumienia
  • niesystematyczne
  • w zbyt dużym stresie
  • bez powtarzania
  • bez wyselekcjonowania treści do trwałego zapamiętywania

Co wpływa na jakość naszej pamięci?

  • duże zainteresowanie własne (optymalna wersja to hobby)
  • wracanie do treści już wcześniej znanych i zrozumiałych
  • wypracowanie własnych skojarzeń (najlepiej o silnym zabarwieniu emocjonalnym)
  • szybkie praktyczne zastosowanie poznanych informacji (np. w krzyżówce)
  • wielokrotne powtarzanie (zmuszanie pamięci do gimnastyki)
  • stan zdrowia (odpowiednia ilość snu, ruch na świeżym powietrzu, brak przemęczenia)
  • długotrwały, właściwy sposób odżywiania się (ryby morskie, orzechy, mikroelementy)