Mini-CV:

  • 23.05.1842 – dzień urodzin w Suwałkach
  • 09.1862 – ślub z Janem Konopnickim
  • 1875 – debiut
  • 0d 1890 roku – liczne podróże
  • 08.10.1910 – śmierć we Lwowie

Maria Konopnicka nazwana w 1902 roku poetką proletariatu, szalenie popularna, uwielbiana przez Teofila Lenartowicza, Elizę Orzeszkową, Stefana Żeromskiego, Bolesława Leśmiana, choć, oczywiście, nie brakowało też sądów negatywnych na jej temat. Na pewno miała niepospolity talent poetycki, kiedy pisała o wsi, to jakbyśmy słyszeli dźwięk fujarki…

Na tle epoki

To wybitna poetka na tle swej epoki. Jej twórczość to niewątpliwie jedno z najwybitniejszych zjawisk literackich w piśmiennictwie polskim. Z początku jak niemal wszyscy współcześni poeci zostawała pod wpływem Słowackiego. W 1883 roku pojawia się druga seria poezji i w niej pojawiają się już nowe cechy, uwydatnia się głównie tendencja ludowa.

Biografia

Maria Stanisława Wasiłowska (czyli Maria Konopnicka), córka Józefa i Scholastyki Wasiłowskich, urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach, gdzie jej ojciec był obrońcą w prokuratorii (był prawnikiem szlacheckiego pochodzenia). Miała starszą siostrę Wandę i młodszego brata Jana – Maria lubiła się jednak odmładzać i mówiła, że był jej młodszym bratem (podawała rok 1846 jako swój rok urodzenia), a także siostry: Laurę, Jadwigę, Celinę. Atmosfera jej dzieciństwa była nietypowa, jej ojciec był mistykiem, ogromnie religijnym samotnikiem, oddanym pracy i dzieciom. Matka Marii wcześnie umarła (w 1854 roku), dziećmi zajmowała się Anusia, która zamiast bajek czytywała im żywoty świętych, natomiast ojciec czytał im książkę o Naśladowaniu Chrystusa. To właśnie z ust ojca poznała wielkich poetów: Brodzińskiego, Kochanowskiego, Karpińskiego, Mickiewicza, a później sama Słowackiego, Krasińskiego.

W 1849 rodzina przeprowadziła się do Kalisza. Maria w latach 1855/ 1856 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie (była to najlepsza pensja w kraju). Jej szkolną koleżanką była Eliza z Pawłowskich Orzeszkowa. We wrześniu 1862 roku w Kaliszu Maria wzięła ślub ze starszym od siebie Janem Jarosławem Konopnickim z Kroczowa. Na początku Maria uwielbia wszystko w małżeństwie: charakter i serce swego męża, szacunek i dobre imię jakie mu wszyscy przypisują, a także ich „mały domek” w Bronowie pod Łęczycą. Pisała listy jako szczęśliwa kobieta i żona „wąsatego anioła”, ale później od niego odejdzie, wzgardzi nim jako mężczyzną i człowiekiem. W 1863 roku wyjechali uchodząc przed represjami grożącymi Konopnickiemu. Lata ziemiańskie 1864-1875 od powrotu z popowstaniowego wygnania do początków kariery, to też czas przyjścia na świat ich ośmiorga dzieci. Sama zajmowała się nauką dzieci, ale od 1872 roku zatrudniali nauczyciela domowego Konstantego Krynickiego. Przeprowadzili się do niedalekiego Gusina w 1872 lub 1873 roku. To właśnie w tym okresie zetknęła się z dolą ludu.

Jaka była Maria? W tym czasie była młodą, rudawą, drobną i zwinną kobietą, która kochała naturę, dalekie samotne spacery, czytanie, uwielbiała Montaigne a, stawiała też pasjanse. Była rozumną, dzielną, natchnioną, niepospolitą kobietą.

Przeprowadziła się do Warszawy z dziećmi bez męża do swego ojca prawdopodobnie w 1877 roku. Podkreślała, że jest wiele małżeństw, które nie mogą żyć razem. Wiele razy się przeprowadzała, mieszkała przy ulicy Piekarskiej, Pięknej, Hożej itd.
Była związana ze środowiskiem liberalnej inteligencji, w latach 1884 – 1886 była współredaktorką pisma dla kobiet Świt, uczestniczyła w ruchu kobiecym. W Warszawie mieszkała do 1890 roku, później wyjechała z kraju. Potrzebowała spokoju i odpowiednich warunków do pracy. Wiele podróżowała do Austrii, Włoch, Czech, Niemiec, Szwajcarii i Francji. Była współinicjatorką akcji protestacyjnej przeciw pruskim gwałtom we Wrześni (1901-1902) i ustawom wywłaszczeniowym (1908).

W 1903 roku osiadła w żarnowcu koło Krosna w dworku otrzymanym w darze od narodu. Była wielką społeczniczką: razem z gronem literackim (m.in. Orzeszkową, Dygasińskim) postanowiła wydać szereg tanich dziesięciogroszowych książeczek dla ludu miejskiego i wiejskiego, organizowała pomoc dla uwięzionych rodzin wraz ze Stefanią Sempołowską i Wandą Umińską Właśnie razem z Wandą odwiedzała warszawskie więzienia, a później opublikowała wstrząsające reportaże Za kratą.

Zmarła 8 października w 1910 roku we Lwowie, gdzie się leczyła. Została tam pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim.

Najważniejsze wydarzenia

  • przeprowadzka do Kalisza
  • ślub
  • narodziny dzieci
  • samodzielna przeprowadzka do Warszawy
  • liczne podróże
  • przeprowadzka do Żarnowca

Twórczość

Pseudonimy artystyczne: Jan Sawa, Jan Waręż, Marko.

Maria Konopnicka zadebiutowała wierszem Zimowy ranek w 1875 roku. Utwór był wydrukowany w Kaliszaninie, w czerwcu tego samego roku Bluszcz opublikował Idyllę. Rok później Tygodnik ilustrowany pojawiły się trzy pierwsze części W górach, które były prawdziwym triumfem autorki, zachwyciły samego Sienkiewicza. W Tygodniku… był publikowany też Romans wiosenny w 1877 roku. Drukowała także w Kłosie: Klaudia, Ostatnie piosenki, Bóg się rodzi. Po paru miesiącach aklimatyzacji rok 1878 przyniósł poezje bardziej manifestacyjne: Tęsknota, 2 dni smutku, Credo. Rok 1879 to m.in. Skarżycie się na wiek…, Czy warto, Wolny najmita, później Noc letnia 1880, Myśli 1880, następnie cykl liryków ludowych: Wieczorne pieśni, Z łąk i pól, Na fujarce, Łzy, Z chaty…

  • Ogromną popularność i autorytet zyskała dzięki liryce patriotycznej i społecznej, w której gorzką ironią opisywała jaskrawe objawy nędzy i krzywdy ludzkiej, ujawniające słabość pozytywistycznego programu społecznego (Wolny najmita, W piwnicznej izbie, Jaś nie doczekał). We wczesnej poezji występuje niemal obsesyjnie motyw odwiecznej walki władców i niewolników, bogaczy i biedaków.
  • Jej największym osiągnięciem poetyckim stały się liryki o tematyce wiejskiej i ludowej, oparte na folklorze, z wyrazistą kreacją chłopskiego narratora (A jak poszedł król na wojnę). Jej nowele stawiają ją w rzędzie czołowych twórców polskiej nowelistyki.
  • Nowele o tematyce społecznej i psychologicznej (Mendel Gdański, Miłosierdzie gminy), wolne od powierzchownej tendencyjności, o precyzyjnej konstrukcji. Pisała też liryki refleksyjno-filozoficzne i krajobrazowe (zbiory: Linie i dźwięki, Italia), poemat z dziejów emigracji chłopskiej (Pan Balcer w Brazylii), a także cenne studia historyczno-literackie (Mickiewicz, jego życie i duch, Trzy studia) i szkice krytyczne.
  • W swej twórczości nawiązywała do romantyzmu i tradycji biblijnej oraz symbolizmu i parnasizmu. Jej utwory wyrastały w kręgu wpływów Słowackiego, ale to o Mickiewiczu napisała wiele, a Słowackiemu poświęciła jedno studium O Beniowskim. Sama jednak jej twórczość była zjawiskiem „bez dziedziców literackich”, najbliższa jej moderna nie sięgała do niej, a właśnie do Słowackiego

 

Najważniejsze dzieła

Mendel Gdański

Jest odpowiedzią na apel Orzeszkowej o współudział w publikacjach przeciwstawiających się antysemityzmowi, pogromom Żydów, jakie miały miejsce w 1890 roku, antysemityzm wywołany i podsycany przez Rosję miał służyć odwróceniu uwagi od sytuacji politycznej i wewnętrznego skłócenia społeczeństwa. Czołowi przedstawiciele polskiego widzieli to i rozumieli. Apelowali o solidaryzm społeczny, zasymilowanie wszystkich narodowości żyjących już od wieków na ziemiach polskich, a szczególnie Żydów. Chcieli obalić uprzedzenia, które nawarstwiały się od wieków oraz pomóc żydom w asymilacji z polskim społeczeństwem. Mendel Gdański jest wyrazem humanitaryzmu pisarki i dowodzi jej wrażliwości na krzywdę ludzką. Tym długim opowiadaniem przestrzega przed konsekwencjami nieodpowiedzialnego zachowania Polaków, które niszczy życie niewinnego człowieka, niszczy jego poczucie wspólnoty ze społeczeństwem, z miastem.

Rota

Pierwszy raz ukazała się w czasopiśmie Przodownicy, a po raz pierwszy publicznie odśpiewana (jej trzy z czterech zwrotek) w 1910 roku w Krakowie podczas odsłonięcia pomnika Władysława Jagiełły. Muzykę do Hymnu grunwaldzkiego skomponował Feliks Nowowiejski. Od tej pory Rota stała się symbolem jednoczącym myśli i uczucia umęczonego narodu, pobudką do czynu narodowego. Według Kazimierza Przerwy-Tetmajera Rotą „zmartwychwstawa Polska” i że poetce należy się za nią pomnik od narodu. Jednak już w 1918 roku zaczęła budzić protesty w społeczeństwie , jak później napisze Boy „nigdy nie mogłem słuchać tego ustępu pieśni bez najwyższej przykrości niesmaku” chodzi o fragment antyniemiecki „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz”. Wiemy też, że Rota była poważnym kontrkandydatem dla Mazurka Dąbrowskiego jako hymn państwowy. Nie stała się nim jednak właśnie przez swój antyniemiecki wydźwięk.

Nasza szkapa

Ta nowela ukazuje dramat nędzy rodziny plebejskiej oglądany oczyma dziecka, które jest świadkiem i uczestnikiem wydarzeń. Dzięki temu zabiegowi obraz jest mocniejszy w swej wymowie. Choroba i śmierć matki spowodowana nędzą i złymi warunkami życia, bezradność ojca – żywiciela rodziny, to oskarżenie pod adresem uprzywilejowanych grup społecznych, niezabiegających o poprawę bytu całego narodu. Dramat przedstawiony w Naszej szkapie jest przejmujący, autorka ukazuje swą wiedzę o psychologii dziecka. Dziecko smuci się z powodu śmierci matki, ale i z powodu utraty przyjaciela (tytułowej szkapy). To opowiadanie ukazuje ciemną stronę życia, ciężką dolę tysiąca rodzin zagrożonych nędzą, chorobą, śmiercią. Ważnym ukazanym tu problemem jest kwestia bezbronnego dziecka z niższych warstw społecznych, skazanego na okrutny świat dorosłych.

Zapamiętaj utwory

• 1875 Zimowy ranek
• 1875 Idylla
• 1876 W górach
• 1877 Romans wiosenny
• 1881, 1883, 1887 Poezje
• 1886 Imagina
• 1888 Cztery nowele
• 1893 Na drodze
• 1893 O Janku Wędrowniczku
• 1893 Portrety piórem
• 1896 O krasnoludkach i sierotce Marysi
• 1897 Nowele
• 1897 Linie i dźwięki
• 1898 Ludzie i rzeczy
• 1899 Mickiewicz , jego życie i duch
• 1901 Italia
• 1902 Trzy studia
• 1903 Na jagody
• 1903 Drobiazgi z podróżnej teki
• v1904 Śpiewnik historyczny
• 1904 Na normandzkim brzegu
• 1905 Ludziom i chwilom
• 1907 Przez głębinę
• 1908 Rota
• 1910 Pan Balcer w Brazylii

Miejsca

  • Suwałki – dom rodzinny przy ulicy Kościuszki 31 – tu spędziła dzieciństwo.
  • Kalisz – tu spędziła młodość.
  • Dworek w Bronowie – jej mały, biały domek, w którym zamieszkała po ślubie.
  • Warszawa – tu sama zamieszkała, zadebiutowała, radziła sobie sama z szóstką dzieci.

Ludzie

  • Maria Dulębianka – przyjaciółka i towarzyszka podróży.
  • Eliza Orzeszkowa – znajoma już od lat szkolnych, Maria korespondowała z nią przez całe życie, należy zwrócić uwagę nad zbieżnością ich losów.

Zajęcia

Była poetką, nowelistką, autorką utworów dla dzieci, krytykiem, tłumaczem (znała niemiecki, francuski i rosyjski). Dawała też prywatne lekcje. Sama utrzymywała siebie i swoje dzieci.

Jej 5 minut

Właściwie zdobyła popularność już pierwszymi publikacjami. To utworem W górach zachwycił się Henryk Sienkiewicz. Pisała wiele, bo było takie zapotrzebowanie, zapotrzebowanie na jej twórczość. Ale oczywiście byli też tacy, którzy ją krytykowali (chociażby za Rotę). I choć dziś może nie ma już tak wielu fanów to jednak wciąż czytamy jej liryki i nowele.

 

Zapamiętaj o Konopnickiej!

  • Odważna emancypantka – decyzja o odejściu od niedobrego męża wraz z dziećmi była naprawdę bardzo odważna; dalsze decyzje Konopnicka podejmowała z taką samą determinacją. Dzięki temu osiągnęła sukces, zapewniła i dzieciom, i sobie utrzymanie, a nie było to łatwe dla samotnej kobiety pod koniec wieku dziewiętnastego.
  • Autorka pierwszych polskich reportaży więziennych – pierwsza podjęła taką tematykę, odwiedzając więzienie dla kobiet i próbując przedstawić problem ich trudnej ­eg­zystencji.
  • Liryczka czasów niepoetyckich – znana jako autorka utworów publicystycznych, jest jednak także interesującą twórczynią wielu liryków, także o charakterze erotycznym, ukazujących subtelność duszy ludzkiej (np. Kubek).

Zobacz:

Jakie tematy podejmowała w swojej twórczości Maria Konopnicka?