Do roku 1875

Przed rokiem 1863 odchodzą wielcy romantycy, Norwid pozostaje niezrozumiany, a twórczość tak zwanych epigonów romantyzmu nie ma już wiele wspólnego z największymi dziełami poprzedniej epoki. W Wielkopolsce pojawiają się idee pracy organicznej i bogata literatura organicznikowska. Definitywnym zerwaniem z epoką wieszczów będzie powstanie styczniowe – ostatni w XIX wieku romantyczny zryw Polaków.

Klęska powstania, zakończonego licznymi represjami, pokazała wyraźnie, że bezpośrednia walka z zaborcami nie ma sensu. Idee pracy organicznej i pracy u podstaw formułowane są teraz w słynnych manifestach, które publikują młodzi pozytywiści. Również literatura ma być podporządkowana celom społecznym, czego najlepszym przykładem tak zwane powieści tendencyjne. Dynamicznie rozwija się publicystyka, powstają kolejne czasopisma, w których z czasem, prócz popularnych wówczas felietonów, drukowane będą w odcinkach wielkie powieści.

Historia

  • 1860 r.: początki manifestacji patriotycznych w Warszawie.
  • 1861 r.: wprowadzenie na ziemiach polskich stanu wojennego, który z krótkimi przerwami trwał aż do I wojny światowej; rozwój konspiracji; wejście Wielopolskiego do rządu Królestwa Polskiego.
  • 1862 r.: zamachy terrorystyczne na Wielopolskiego.
  • 1863 r.: wybuch powstania styczniowego w Królestwie Polskim (22 stycznia) i na Litwie (3 marca); dymisja Wielopolskiego.
  • 1864 r.: aresztowanie Traugutta i jego egzekucja; upadek powstania i likwidacja autonomii Królestwa; reforma uwłaszczeniowa w Królestwie.
  • 1865 r.: zakaz nabywania majątków ziemskich w guberniach litewskich przez Polaków.
  • 1867 r.: początek autonomii Galicji.
  • 1872 r.: zakaz używania języka polskiego w szkołach Królestwa Polskiego.
  • 1873 r.: początek Kulturkampfu – antypolskiej akcji w zaborze pruskim.

Literatura

  • 1863 r.: Józef Ignacy Kraszewski, Dziecię Starego Miasta – pierwsza powieść o powstaniu styczniowym.
  • 1864 r.: Adam Asnyk, Sen grobów.
  • 1865 r.: Józef Ignacy Kraszewski, Moskal oraz My i oni.
  • Lata 1865-1866: Cyprian Kamil Norwid, Vade-mecum.
  • 1866 r.: Eliza Orzeszkowa, Obrazek z lat głodowych.
  • 1869 r.: ­Cyprian Kamil Norwid, Rzecz o wolności słowa;
    Adam Asnyk, Poezje, I;
    Jan Lam, Wielki świat Capowic.
  • 1870 r.: Felicjan Faleński, Sponad mogił.
  • 1872 r.: Adam Asnyk, Poezje, II; Cyprian Kamil Norwid, Pierścień wielkiej damy;
    Henryk Sienkiewicz, Humoreski z teki Worszyłły.
  • 1873 r.: Józef Ignacy Kraszewski, Hrabina Cosel;
    Wiktor Gomulicki, Poezje;
    Eliza Orzeszkowa, Marta.
  • 1875 r.: Józef Ignacy Kraszewski, Brühl.

Sztuka, architektura, muzyka, teatr

  • 1861 r.: Józef Szermentowski, Odpoczynek oracza.
  • 1862 r.: Józef Szermentowski, Pogrzeb wiejski, Sieroty, Ubodzy.
  • 1863 r.: Artur Grottger, cykl kartonów Polonia;
    Józef Brandt, Pochód lisowczyków.
  • 1864 r.: Jan Matejko, Kazanie Skargi.
  • 1864-1866: Artur Grottger, cykl kartonów Lituania.
  • 1865 r.: Stanisław Moniuszko, opera Straszny dwór.
  • 1866 r.: Jan Matejko, Rejtan; Artur Grottger, Pochód na Sybir.
  • 1868 r.: Jan Matejko, Unia Lubelska;
    Helena Modrzejewska rozpoczyna pracę w Warszawskich Teatrach Rządowych.
  • 1869 r.: powstanie Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu.
  • 1870 r.: Henryk Wieniawski, Koncert skrzypcowy d-moll; powstanie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
  • 1871 r.: Stanisław Koźmian zostaje dyrektorem Teatru w Krakowie.
  • 1873 r.: Maksymilian Gierymski, Pikieta powstańcza.
  • 1874 r.: Jan Matejko, Zawieszenie dzwonu Zygmunta.
  • 1875 r.: Józef Chełmoński, Babie lato.

Nauka, filozofia, publicystyka

  • 1862 r.: otwarcie Szkoły Głównej w Warszawie.
  • 1862-1865: Józef Supiński, Szkoła polska gospodarstwa społecznego.
  • 1866 r.: powstanie Przeglądu Tygodniowego, głównego pisma pozytywistów, słynącego z ostrych polemik i pamfletów;
  • Eliza Orzeszkowa, Kilka uwag nad powieścią – model tzw. powieści tendencyjnej.
  • 1868 r.: Franciszek Krupiński, Szkoła pozytywna – dzieło rozpoczynające recepcję polskiego pozytywizmu.
  • 1869 r.: zamknięcie Szkoły Głównej i powołanie uniwersytetu rosyjskiego w Warszawie; wydanie anonimowego pamfletu Teka Stańczyka.
  • 1871 r.: Aleksander Świętochowski, My i Wy – manifest polskiego pozytywizmu; powstanie Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
  • 1872 r.: założenie Niwy.
  • 1873 r.: Aleksander Świętochowski, Leopold Mikulski, Praca u podstaw – cykl artykułów w Przeglądzie Tygodniowym; Piotr Chmielowski, Utylitaryzm w literaturze;
    założenie Akademii Umiejętności w Krakowie.
  • 1875 r.: Bolesław Prus rozpoczął druk Kronik tygodniowych w Kurierze Warszawskim.

 

Lata 1876-1885

W literaturze to czas odchodzenia od tendencyjności w stronę realizmu. Zaczynają powstawać kolejne „powieści z wielkich pytań naszej epoki” – jedną z pierwszych będzie Placówka. Powoli docierają do Polski informacje o nowym prądzie, naturalizmie, ale próby zaadoptowania go przez polskich pisarzy wypadają raczej niekorzystnie. Elementy naturalistyczne są jednak obecne w utworach z tamtego okresu, między innymi w nowelach; nowela to jeden z ulubionych wówczas gatunków literackich.

Historia

  • 1882 r.: powstanie partii socjalistycznej Proletariat Ludwika Waryńskiego.
  • 1885 r.: proces członków Proletariatu.

Literatura

  • 1876 r.: Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń.
  • Lata 1876-1878: Henryk Sienkiewicz, Listy z podróży do Ameryki.
  • 1877 r.: Henryk Sienkiewicz, Szkice węglem.
  • 1878 r.: Eliza Orzeszkowa, Meir Ezofowicz;
    debiut poetycki Marii Konopnickiej.
  • 1879 r.: Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant; Eliza Orzeszkowa, cykl Z różnych sfer.
  • 1880 r.: Henryk Sienkiewicz, Za chlebem;
    Bolesław Prus, Anielka, Powracająca fala;
    Adam Asnyk, Poezje, III (cykl W Tatrach).
  • 1882 r.: Henryk Sienkiewicz, Bartek Zwycięzca.
  • 1883 r.: Cyprian Kamil Norwid, Ad leones.
  • 1884 r.: Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem; Adolf Dygasiński, Nowele;
    Bolesław Prus, Omyłka;
    Antoni Sygietyński, Na skałach Calvados.
  • 1884-1886: Henryk Sienkiewicz, Potop – odcinki drukowane w Słowie.

Sztuka, architektura, muzyka, teatr

  • 1876 r.: Henryk Siemiradzki, Pochodnie Nerona.
  • 1878 r.: Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem;
    Józef Chełmoński, Czwórka (wersja pierwsza).
  • 1879 r.: utworzenie Muzeum Narodowego w Krakowie.
  • 1881-1882: Aleksander Gierymski, Żydówka z pomarańczami.
  • 1882 r.: Michał Elwir Andriolli, ilustracje do Pana Tadeusza;
  • Jan Matejko, Hołd pruski.
  • 1883 r.: Jan Matejko, Sobieski pod Wiedniem.
  • 1884 r.: Aleksander Gierymski, Święto Trąbek (wersja pierwsza);
    Jan Matejko, Wernyhora.

Nauka, filozofia, publicystyka

  • 1876 r.: Franciszek Krupiński, Romantyzm i jego skutki.
  • 1877 r.: Julian Ochorowicz, O twórczości poetyckiej.
  • 1879 r.: Eliza Orzeszkowa, O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle – teoretyczne uwagi o powieści realistycznej.
  • 1880 r.: I Zjazd Historyczny w Krakowie.
  • 1881 r.: Aleksander Świętochowski założył pismo Prawda, w którym drukował swoje felietony z cyklu Liberum veto.
  • 1882 r.: w Petersburgu zaczął się ukazywać Kraj, w Warszawie Słowo (redaktorem był Henryk Sienkiewicz).
  • 1883 r.: Antoni Sygietyński, Współczesna powieść we Francji – obrona naturalizmu;
    skroplenie tlenu i azotu przez Zygmunta Wróblewskiego i Karola Olszewskiego.

 

Lata 1886–1900: schyłek pozytywizmu

To czas największych powieści pozytywistycznych, które realizują hasła realizmu (na przykład Nad Niemnem), ale też wychodzą poza ramy tylko jednego prądu (na przykład Lalka). Problemy społeczne są wciąż ważne, ale pisarze poruszają również wiele kwestii egzystencjalnych czy wręcz filozoficznych, na przykład Prus. Zaczynają się także pojawiać motywy dekadenckie, związane ze zbliżającym się końcem wieku. Głosu dopomina się już nowe pokolenie Młodej Polski, ale pozytywiści pozostali na polu literatury wyjątkowo długo. Przez blisko dwadzieścia lat tworzą równocześnie z pisarzami nowej epoki i nadal mają wielu czytelników.

Historia

  • 1886 r.: powstanie Komisji Kolonizacyjnej w zaborze pruskim.
  • 1887 r.: zakaz używania języka polskiego w szkołach zaboru pruskiego.
  • 1893 r.: powstanie Polskiej Partii Socjalistycznej i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (późniejszego SDKPiL).
  • 1894 r.: powstanie Hakaty w zaborze pruskim.
  • 1895 r.: powstanie Stronnictwa Ludowego w Galicji.
  • 1897 r.: powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (endencji).

Literatura

  • 1885-1886: Bolesław Prus, Placówka.
  • 1887 r.: Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem.
  • Lata 1887-1889: Bolesław Prus, Lalka (wydanie książkowe w 1890 r.).
  • 1888 r.: Henryk Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski;
    Eliza Orzeszkowa, Cham;
    Gabriela Zapolska, Kaśka Kariatyda;
    Henryk Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski.
  • 1889 r.: Maria Rodziewiczówna, Dewajtis;
    Jan Kasprowicz, Poezje.
  • 1890 r.: Jan Kasprowicz, Chrystus;
    złożenie prochów Mickiewicza na Wawelu.
  • 1891 r.: Henryk Sienkiewicz, Bez dogmatu;
    Antoni Sygietyński, Wysadzony z siodła;
    Jan Kasprowicz, Z chłopskiego zagonu;
    Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje, I;
    Stefan Żeromski, Siłaczka.
  • 1894 r.: Bolesław Prus, Emancypantki;
    Adam Asnyk, cykl Nad głębiami;
    Henryk Sienkiewicz, Rodzina Połanieckich.
  • 1895 r.: Wacław Berent, Fachowiec;
    Stefan Żeromski, Opowiadania, Rozdzióbią nas kruki, wrony…
  • 1896 r.: Henryk Sienkiewicz, Quo vadis;
    Bolesław Prus, Faraon;
    Władysław Reymont, Komediantka.
  • 1898 r.: Stanisław Wyspiański, Warszawianka;
    Stefan Żeromski, Syzyfowe prace;
    Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży.
  • 1899 r.: Władysław ­Reymont, Ziemia obiecana;
  • Stanisław Przybyszewski, Confiteor.
  • 1900 r.: ­Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy;
    Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni.

Sztuka, architektura, muzyka, teatr

  • 1887 r.: Aleksander Gierymski, Piaskarze.
  • 1888 r.: Jan Matejko, Kościuszko pod Racławicami.
  • 1889-1891 r.: Jan Matejko, monumentalna polichromia w kościele Mariackim w Krakowie.
  • 1890 r.: Jan Matejko, cykl rysunkowy Poczet królów i książąt polskich.
  • 1894 r.: Juliusz Kossak, Jan Styka, Panorama racławicka;
  • Władysław Podkowiński, Szał uniesień.
  • 1895 r.: Aleksander Gierymski, Trumna chłopska.
  • 1898 r.: odsłonięcie pomnika Mickiewicza w Warszawie.
  • 1900 r.: Józef Chełmoński, Bociany.

Nauka, filozofia, publicystyka

  • 1886 r.: powstanie czasopisma Głos.
  • Lata 1887-1889 r.: Bolesław Prus, Lalka – odcinki drukowane w Kurierze Codziennym (wydanie książkowe w 1890 r.).
  • 1887 r.: zaczyna się ukazywać Życie warszawskie (redaktorem Zenon Przes­mycki);
    początki międzynarodowej sławy Ignacego Paderewskiego.
  • 1889 r.: Henryk Sienkiewicz, O powieści historycznej.
  • 1891 r.: Stanisław Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas. • 1897 r.: powstanie Życia krakowskiego.
  • 1898 r.: Artur Górski, Młoda Polska;
    powstanie Politechniki Warszawskiej.
  • 1899 r.: Bolesław Prus, Najogólniejsze ideały życiowe; Stanisław Przybyszewski, Confiteor.