Zachęcamy do korzystania z poniższego zestawu określeń, konstrukcji zdaniowych i zastępowania nimi wypowiedzi, które wydają się zbyt proste, ubogie lub zużyte, oklepane, mało oryginalne. Przedstawione propozycje z pewnością wzbogacą Twoją prace, uszlachetnią styl. Zawsze jednak, zanim użyjesz zdań lub określeń z powyższego rejestru, sprawdź, czy będą pasować do kontekstu Twojej wypowiedzi! Czyli – korzystaj do woli, ale rozumnie…
Autor
• twórca, prozaik, literat, powieściopisarz, dramaturg
• pisarz, poeta, publicysta, twórca, mistrz pióra
• autorytet, jakim jest w dziedzinie…
• prekursor, nowator
• skandalista
• kontynuator nurtu…
• wpisuje się w krąg… (wyznawców, realistów, moralizatorów)
• twórca awangardowy
• klasyk, tradycjonalista
• piewca (natury, klasycyzmu, piękna, brzydoty)
• reprezentant nurtu
• przedstawiciel szkoły
• wszechstronnie uzdolniony artysta
• umysł renesansowy
• wyznawca ideologii swojej epoki
• kreator ideologii swojej epoki
• jeden z najpotężniejszych umysłów swoich czasów
Co robi autor?
• tworzy, kreuje, ustanawia wizję świata,
• reprezentuje poglądy,
• definiuje pojęcia,
• rewiduje poglądy,
• odtwarza przeszłość, prorokuje przyszłość,
• zestawia własne przemyślenia,
• dzieli się doświadczeniami,
• dokonuje eksperymentu.
Analizować
badać, rozpatrywać, wgłębiać się, rozważać.
Możesz analizować wiersz lub problem. Lecz przecież możesz także:
• dokonywać analizy,
• zaprezentować analizę,
• przeprowadzić badanie,
• prześledzić zagadnienie,
• dokonać opracowania,
• poszukiwać ukrytych sensów i znaczeń,
• wniknąć w głębsze warstwy znaczenia utworu.
Bohater
postać, osoba, istota, jednostka, osobowość, osobistość, główna persona utworu, (imię, nazwisko), indywidualność
• bohater romantyczny, realistyczny,
• drugiego planu, postać tła
• antybohater, czarny charakter
• everyman
• bohater tytułowy, główny bohater
• postać literacka,
• wzór parenetyczny
• postać przeciętna – nieprzeciętna
• oryginał, indywidualista, niepowtarzalna jednostka
• wytwór ideologii swojej epoki
Typ bohatera: nieszczęśliwy kochanek, rycerz, idealista, społecznik, zbrodniarz…
• ideał, wzór, bohater pozytywny
• antyprzykład, antywzór, postać negatywna
• to postać obdarzona silnym charakterem
W roli „nazwy” bohatera mogą występować także: jego zawód (myśliwy, filozof), status, pozycja np. (biedak, żebrak).
Bohater główny:
• znajduje się w centrum świata powieści,
• funkcjonuje jako główny sprawca działań,
• zajmuje centralne miejsce utworu,
• organizuje warstwę fabularną powieści,
• występuje jako główna persona utworu.
Cecha
przymiot, zaleta lub wada, jeśli zaleta – to walor, jeśli wada – ujemny rys charakteru, przywara.
• cechą charakterystyczną utworu jest…
• niewątpliwym walorem dzieła jest…
• wśród innych tytułów ten utwór wyróżnia się…
• zaletą powieści (dramatu) jest na pewno…
• wartością niezaprzeczalną dzieła jest…
• ujemną stronę utworu znajduję w…
Charakteryzować
Fakt, że coś charakteryzuje utwór, osobę, zjawisko, można wyrazić następująco:
• utwór cechuje…/utwór określa…
• utwór wyróżnia, czyni oryginalnym, odmiennym…
• nadaje mu konkretny charakter,
• czyni utwór nietypowym,
• decyduje o specyfice dzieła.
Chcieć
Chciałbym napisać – inaczej:
• pragnąłbym napisać, pragnę dodać,
• zamierzam napisać,
• jest moim marzeniem, aby opisać tu…
Ciekawość
Coś jest ciekawe – frapujące, fascynujące, interesujące, intrygujące, pociągające, zajmujące, nieprzeciętne, zachwycające.
Coś mnie interesuje (ciekawi) lub:
• zachwyca mnie,
• dostarcza mi niebywałych wrażeń i doznań,
• wydaje mi się ogromnie zajmujące,
• wywołuje we mnie refleksje, przemyślenia,
• zafascynowało mnie całkowicie,
• zawojowało moje myśli.
Ciekawy
interesujący, fascynujący, nieprzeciętny, frapujący, intrygujący, wciągający, zachwycający.
Człowiek
istota ludzka, homo sapiens, jednostka, indywidualność, osoba, mężczyzna, kobieta, postać, typ (śmiertelnik, bliźni).
Czynić
występuje przede wszystkim w znaczeniu:
• działać,
• wypełniać misję, zadanie,
• wykonać pracę,
• przyjąć aktywną postawę,
• być istotą czynną,
• dokonać czegoś;
czynić w znaczeniu: robić wrażenie:
• wstrząsnąć kimś,
• oddziaływać na kogoś,
• odcisnąć piętno,
• poruszyć kogoś, coś (sumienie),
• być inspiracją,
• wzbudzać emocje.
Czytać, czytanie, czytelnik
Czytanie jest to:
• lektura,
• pochłanianie książek,
• wędrówka przez prozę, dramat,
• przygoda czytelnicza,
• odbiór słowa pisanego,
• proces recepcji dzieła literackiego,
• percepcja literatury.
A zatem czytelnik to:
• odbiorca lektury,
• adresat powieści,
• miłośnik prozy,
• sympatyk literatury.
Dobro, dobry
Dobro – to wartość etyczna, zbiór wartości pozytywnych. Dobry to inaczej:
• pozytywny,
• dodatni,
• wartościowy,
• pełen walorów,
• nienaganny,
• świetny,
• wspaniały,
• doskonały,
• wyborny.
Dziedzina
pole, niwa, problematyka, krąg, zakres, sfera, domena.
Dzieje
losy, przypadki, przygody, przeżycia, fabuła, wypadki, fakty.
Dzieje bohatera to przecież inaczej:
• losy postaci,
• wydarzenia biograficzne,
• wydarzenia fabularne,
• łańcuch wypadków,
• kolejne zdarzenia,
• wypadki,
• koleje losu,
• oś fabularna, oś wydarzeń,
• fabuła,
• ciąg, bieg wydarzeń.
Dzieło
twór, utwór, dorobek, praca, twórczość, arcydzieło,
osiągnięcie (sukces).
Emocje
Emocje to nic innego, jak:
• silne uczucia, odczucia, wzruszenia,
• wstrząs uczuciowy,
• mocne wrażenia,
• silne przeżycia.
Emocjonować się (np. czymś) to:
• ogromnie coś przeżywać,
• doznawać silnych, głębokich wzruszeń,
• odczuwać coś niezwykle mocno,
• przeżyć wstrząs uczuciowy.
Etyka (zasady etyczne)
Pojęcie etyka inaczej może brzmieć:
• zbiór zasad postępowania,
• ogół przyjętych norm moralnych,
• istota wiedzy o tym, co dobre, a co złe,
• zestaw kryteriów moralnych.
Epoka (epokowe)
Zamiast powtarzać termin epoka, piszemy:
• przedział czasu,
• doba, czasy (np. renesansu),
• stulecie,
• etap dziejowy.
A jeśli coś jest epokowym wydarzeniem – to znaczy, że jest wydarzeniem:
• przełomowym,
• szalenie istotnym,
• ważnym w dziejach ludzkości,
• historycznym, odwracającym bieg historii.
Frapujący – fascynujący (patrz – ciekawy).
Fabuła – (patrz – dzieje)
Główny (temat, bohater)
bohater, temat, problem może być główny lub:
• pierwszoplanowy,
• wiodący,
• centralny,
• najistotniejszy,
• naczelny,
• być osią utworu,
• dzierżyć palmę pierwszeństwa.
Groźba
Istnieje groźba czegoś (np. obojętności). A zatem istnieje (czyha):
• zagrożenie,
• niebezpieczeństwo,
• przykra możliwość,
• groźna ewentualność,
• obawa przed złem.
Idea, ideał
doskonałość, wzór, przykład lub pragnienie, marzenie,
program, hasło, sprawa, idol.
Jeśli utwór posiada ideę, to inaczej:
• istotą tego utworu jest…
• centralna myśl utworu to …
• główne przesłanie utworu to…
• naczelny problem dzieła to…
Jeśli ktoś jest ideałem, to stanowi:
• wzór doskonałości,
• istotę doskonałą,
• przykład,
• wzorzec parenetyczny,
• uosobienie marzeń i wyobrażeń.
Można jeszcze idealizować, czyli:
• gloryfikować (np. świat),
• przecenić i przerysowywać (wartość),
• ubarwiać lub wybielać (historię),
• mitologizować lub apologizować (np. przeszłość).
Jest
Coś jest, ja jestem, czyli:
• istnieje,
• stanowi coś sobą,
• funkcjonuje jako,
• znajduje się,
• zajmuje swoje miejsce, stanowisko,
• egzystuje.
Kochać
Można kochać, a więc można też:
• miłować, wielbić, ubóstwiać
• darzyć afektem lub uczuciem,
• żywić gorące uczucia,
• darzyć wielkim afektem,
• darzyć namiętnością,
• usychać z miłości,
• ofiarować komuś swoje serce.
Porównaj także z użyciem słowa „lubić”.
Kompozycja
Kompozycja (np. utworu) to inaczej:
• struktura dzieła literackiego,
• budowa utworu,
• konstrukcja powieści,
• układ elementów dzieła.
Komponować to także:
tworzyć, stwarzać, kreować, budować, konstruować, powoływać do istnienia.
Koncepcja (porównaj idea).
Jest to także:
• pomysł,
• nowa myśl,
• istota pomysłu,
• centralny chwyt,
• centrum zagadnienia,
• główny problem.
Koniec
kres, finisz, finał, zakończenie, schyłek, zmierzch.
Książka
utwór, dzieło, pozycja, lektura, powieść (lub inny gatunek), tytuł, proza.
Literatura
Tak szerokie pojęcie, jakim jest literatura, można zastąpić w taki oto sposób:
• piśmiennictwo danego typu,
• zbiór dzieł literackich,
• dziedzina słowa pisanego,
• twórczość w materiale słowa,
• pisarska dziedzina sztuki,
• beletrystyka (nie zawsze),
• proza, dramat, liryka,
• dorobek literacki.
Lubić
Oczywiście, nie można wciąż powtarzać: lubię daną powieść lub bohatera, zatem proponuję:
• jestem zwolennikiem,
• jestem wielbicielem,
• przepadam za…
• budzi we mnie zachwyt,
• należę do wielbicieli, sympatyków,
• obdarzam sympatią,
• aprobuję, popieram, wyróżniam…
Łatwy
prosty, przystępny, nietrudny, lekki.
Motyw
temat, obraz, myśl przewodnia.
Mówić
gadać, twierdzić, rzec, wyrzec, wyrażać się, ględzić, perorować, dyskutować, palnąć mowę, czas przeszły: powiedział, stwierdził, dał do zrozumienia.
Myśleć (myśl)
Można także napisać:
• zastanawiam się, roztrząsam, wgłębiam się
• sądzę, że…
• mniemam, iż…
• uważam, że…
• według moich przemyśleń…
• moje wnioski prezentują się następująco…
• jestem zdania, że…
• twierdzę stanowczo, że…
• to wynik moich medytacji, przemyśleń…
• z toku mojego rozumowania wynika, że…
• Myślę, że – to dobry wstęp do ujawnienia swoich poglądów.
Myśl (porównaj z idea).
Ocena (oceniać)
Ocena – na przykład czynów postaci lub utworu to także: opinia, werdykt, osąd, wyrok, krytyka, wynik, recenzja.
Oceniać
to stawiać werdykt lub wymierzać wyrok.
• oszacować coś,
• recenzować, sklasyfikować,
• wydawać sądy,
• opiniować.
Odpowiedzialność (być odpowiedzialnym)
• poczucie odpowiedzialności,
• przyjmowanie skutków swojej decyzji,
• ponoszenie konsekwencji swojego czynu,
• stawienie czoła skutkom swojego czynu,
• brać na siebie odpowiedzialność.
Opiewać
opisuje, rozpatruje, składa hołd, odrysowuje, omawia, odtwarza, daje obraz.
Opinia (patrz ocena)
Opracować (omówić)
Opracowywaliśmy utwór, to znaczy że:
• omawialiśmy utwór,
• analizowaliśmy powieść,
• poddaliśmy utwór obserwacji,
• interpretowaliśmy dzieło, badaliśmy je,
• pracowaliśmy nad utworem,
• przyjęliśmy wobec dzieła postawę badacza, krytyka itd.
Patriotyzm
miłość ojczyzny, umiłowanie kraju.
Pejzaż
Autor prezentuje pejzaż, czyli:
• krajobraz,
• panoramę,
• wizję,
• obraz,
• „mapę” terytorium,
• fotografię terenu.
Pisać
Ktoś pisze wiersz. Autor napisał. Inaczej mówiąc:
• stworzył utwór,
• nakreślił obraz,
• powołał do istnienia,
• wykreował,
• skonstruował,
• skomponował.
Początek (wstęp)
W początkach powstania powieści, działalności itp.
Taką konstrukcję zastąpią:
• geneza,
• u zarania, u źródła,
• na starcie,
• pierwotnie, podczas narodzin,
• w okresie początków,
• okoliczności powstania.
Podmiot
głos mówiący, osoba mówiąca.
Poeta
liryk, literat, autor, wierszokleta, rymotwórca (patrz – autor).
Problematyka
ogół problemów, ogół zagadnień, tematyka, zakres, zawartość treściowa.
Pojęcie
To słowo można zastąpić wyrazem:
• zagadnienie,
• problem, myśl,
• motyw,
• termin.
Posiadać
• mieć,
• być posiadaczem, być właścicielem.
Postać
- bohater, osoba,
- bohater romantyczny
- bohater realistyczny
- antybohater
- everyman
- czarny charakter
- bohater tytułowy
- główny bohater
- bohater drugiego planu
- postać tła
- wzór parenetyczny
- postać przeciętna – nieprzeciętna
- oryginał, indywidualista, niepowtarzalna jednostka
- konstrukcja sztuczna, realistyczna
- do głębi prawdziwy
- wytwór ideologii swojej epoki
- typ: nieszczęśliwy kochanek, rycerz, idealista, społecznik, zbrodniarz…
- ideał, wzór, bohater pozytywny
- antyprzykład, antywzór, postać negatywna
- to postać obdarzona silnym charakterem
- Główny bohater jest postacią dominującą w utworze…
- Postać, z którą mam do czynienia, nie jest przeciętna…
Postawa
Postawa bohatera lub autora to jego:
• stanowisko (może je zajmować).
• pozycja,
• sytuacja,
• położenie (majątkowe, społeczne),
• punkt widzenia,
• stosunek wobec…
Podsumowując
sumując, reasumując, kończąc, dokonując syntezy, zbierając wnioski, finalizując dzieło.
Pouczać
Znaleźć w utworze pouczenie to:
• odczytać morał w nim ukryty,
• rozszyfrować przesłanie,
• znaleźć jego wartość dydaktyczną,
• odkryć naukę, dotrzeć do sedna,
• pojąć dydaktyzm dzieła,
• prawidłowo zinterpretować.
Problematyka
Jest to często używane (czasem nadużywane) pojęcie.
Problematyka dzieła. Inaczej:
• przesłanie,
• wymowa utworu,
• ogół zagadnień zawartych w dziele,
• zbiór sensów dzieła,
• istota dzieła, tematyka dzieła, wykładnia dzieła.
Pyta, stawia pytanie
Obojętne: człowiek czy dzieło.
Jeśli pyta, to:
• zapytuje o… dopytuje się…
• indaguje w sprawie,
• zestawia wątpliwości,
• egzaminuje, poddaje przesłuchaniu,
• zwraca się z wątpliwością.
Powód
Powód napisania utworu. Powód takiego, a nie innego działania.
Można także napisać:
• motywacja czynu,
• bodźce lub impulsy działania,
• zbiór przyczyn,
• źródła czynu tkwią w…
• u podstaw powstania dzieła leży…
• pobudką działania bohatera była…
Słowa (cytat, wypowiedź)
wyrazy, wypowiedź, myśl.
• przytoczyć czyjeś słowa
• posłużyć się wypowiedzią,
• cytat uczynić mottem,
• przytoczyć trafną myśl,
• przypomnieć sławne credo pisarza.
Spostrzega
dostrzega, obserwuje, zauważa, widzi.
Streścić (streszczenie)
W kilku zdaniach streścić fabułę. Czyli:
• krótko zrelacjonować treść (relacja),
• zaprezentować treść,
• prześledzić wątek fabularny,
• przedstawić krótkie sprawozdanie z wydarzeń,
• ująć treść w kilku słowach,
• przedstawić rejestr wypadków,
• przytoczyć akcję.
Światopogląd
Pojawia się, gdy omawiamy swój lub bohatera światopogląd.
Inaczej:
• prezentujemy widzenie świata,
• obrazujemy ideologię,
• określamy zbiór zasad lub wyznawanych reguł,
• oceniamy, charakteryzujemy poglądy i przekonania,
• poddajemy weryfikacji zapatrywania,
• wygłaszamy opinie, credo, werdykt.
Temat
przedmiot (rozważań), materia, motyw,
Temat pracy, powieści czy rozważań.
Jest to także:
• motyw (np. literacki),
• sens, istota, główne zagadnienie,
• materiał (dyskutowany, rozważany),
• centralny problem,
• przedmiot mowy, nauki, sztuki,
• myśl (przewodnia w powieści).
Tworzyć (twórczość)
Czym jest twórczość danego autora?
Jest to jego:
• dorobek literacki
• plon pracy twórczej,
• zbiór dzieł,
• warsztat twórczy.
Tworzyć – to…
kreować, komponować, konstruować, budować, pisać, układać, produkować.
Twórca (patrz autor) – to ktoś, kto tworzy
konstruktor, kompozytor, pisarz, poeta, człowiek-artysta, człowiek posiadający talent, wyobraźnię twórczą, ponosi wysiłek twórczy, jest realizatorem myśli, jest ulubieńcem mas.
Uogólniać
Ktoś uogólnia sprawę, czyli:
• generalizuje,
• upowszechnia, sprowadza do wspólnego mianownika,
• ujednolica, utożsamia, uniformizuje
Uważać
• myślę, sądzę, mniemam, twierdzę, że…
• według mnie, moich poglądów, moich zapatrywań,
• stwierdzam, opiniuję, wnioskuję, przedstawiam swój sąd,
• moje stanowisko jest następujące…
• prezentuję taki oto punkt widzenia,
• jestem zdania, że…
• wydaję wyrok
Używać
Pisarz używa takich i innych sposobów.
Inaczej mówiąc:
• operuje chwytami (ironią, groteską, satyrą),
• praktykuje takie i inne gatunki,
• preferuje następujące środki stylistyczne,
• stosuje następujące zabiegi literackie,
• poddaje utwór zabiegom artystycznym,
• korzysta z zestawu tropów poetyckich,
• czerpie z zasobu języka,
• nie unika upiększeń, poematów, chwytów itd.
Walka (wojna)
Walka (stron, osób, głosów) może to być także:
• bitwa, bój, batalia, starcie, bijatyka,
• pojedynek (na szable lub słowa),
• polemika, dyskusja, wymiana poglądów, swary, kłótnia, awantura, rozmowa o zabarwieniu polemicznym, debata lub rozprawa skłóconych stron, konflikt,
• kampania wojenna, pożoga wojenna, nawałnica, zawierucha, burza wojny, ogień, żagiew wojenna.
Wartość
Wartość ludzi, książek trudno przecenić.
Inaczej można ją określić jako:
• wszystko, co cenne i dobre,
• zbiór pozytywnych cech,
• zbiór walorów dzieła.
Wiersz
- utwór poetycki
- liryk
- poetycki list, monolog, dialog
Przykłady:
- Podmiot liryczny ujawnia swoje uczucia…
- Mamy do czynienia z liryką wyznania (konfesyjną)…
- W tym przypadku podmiot liryczny ujawnia się jak sam autor…
- Głos mówiący skupia się na relacji (opisie, ekspresji uczuć, refleksji)…
- Podmiot liryczny reprezentuje głos ogółu.
- Wypowiedź podmiotu lirycznego zdradza głęboki indywidualizm osoby mówiącej.
- Podmiot liryczny wciela się w znanego bohatera (nakłada maskę, wciela się w rolę)…
- Dominantą kompozycyjną wiersza jest kontrast.
- Poeta oparł kompozycję utworu o pomysł zestawienia dwóch racji…
- Istotą utworu jest autorefleksja…
- Temat główny został ujawniony w tytule…
- W tym utworze dominuje ekspresja uczuć autora…
- Pomysł poetycki autora sprowadza się do…
- Sens wiersza zawiera się w zdaniu:…
- Przesłanie utworu sformułować można następująco:…
- Radosny nastrój utworu to tylko pozór – w gruncie rzeczy temat główny jest bardzo poważny…
- Ten utwór to swoista gra z czytelnikiem – o to w nim chodzi.
Wierzyć
Czasami piszemy – głęboko wierzę, że…
Można także wyrazić się następująco:
• jestem przekonany, pewny,
• nic nie zachwieje moją pewnością,
• bezgranicznie ufam ,
• obdarzam zaufaniem.
Wniosek
konkluzja, wynik rozważań, sąd, werdykt.
Wydarzenie
zdarzenie, wypadek, przygoda.
Wyobrażenie
Zwykle pisarz, artysta przedstawia odbiorcom swoje wyobrażenie. Jest to inaczej:
• wizja świata,
• własna kreacja świata lub sytuacji,
• fantazja, fantastyczne widzenie.
Zachęcać
zagrzewać, pobudzać, inspirować.
Zaciekawić
zainteresować, wzbudzić zainteresowanie, przyciągnąć, przykuć uwagę, zaintrygować.
Zajmować się to inaczej:
• obracać się w kręgu tematów,
• zajmować się, być pochłoniętym (jakąś sprawą),
• specjalizować się w tematyce
• zajmuje się tematem.
Woleć
• preferować, faworyzować (np. krąg zagadnień),
• centralne miejsce w jego twórczości zajmuje problematyka,
• istotą, przedmiotem, osią jego rozważań jest…
Zauważać
stwierdza, podkreśla, czyni uwagę, zwraca uwagę.
Zestaw
Zestaw tematów, lektur, pojęć.
Termin ten można zastąpić. Jest to:
• zbiór (zasad),
• kanon (lektur),
• wybór (tytułów),
• rejestr (wydarzeń),
• zestawienie (zagadnień),
• krąg, sfera zagadnień.
Życie
Czyjeś życie, ludzkie życie przegrane lub uratowane.
Także:
• żywot, życiorys, biografia,
• istnienie, egzystencja, funkcjonowanie,
• wegetacja, pozostawanie przy życiu.