Jakie mogą być tematy?
- Jaką koncepcję człowieka i jego mocy znajdujesz w wierszu pt. Kowal? W nurt jakich wypowiedzi literackich wpisuje się poeta? Odpowiedz, interpretując utwór i odwołując się do wiedzy z historii literatury.
- Scharakteryzuj bohatera lirycznego w wierszu pt. Sonet szalony. W jakiej grupie literackich postaci go umieścisz?
- Przedstaw portret szatana nakreślony w wierszu Deszcz jesienny. Jak współgra z założeniami epoki? Porównaj z wybranym przez siebie portretem z innego dzieła literackiego.
- Leopold Staff jako klasyk. Jakie credo zawarł w wierszu Przedśpiew? Usytuuj poetę w odpowiednim nurcie literackim, wskaż podobieństwa do mistrzów klasycyzmu.
- Poetyckie podsumowania życia – porównaj Polały się łzy… Mickiewicza z Curriculum vitae Staffa. Warto wspomnieć Ostatni z mego pokolenia… – bardzo osobisty wiersz Staffa, który ma charakter podsumowania. Nadawca, którego można chyba utożsamiać z autorem wiersza, wyznaje, że nigdy nie kusiła go wielka sława.
- Ideały franciszkańskie w poezji – prześledź elementy filozofii św. Franciszka z Asyżu w utworze O miłości wroga Staffa. Nawiąż do twórczości poety współczesnego – księdza Jana Twardowskiego.
- Zinterpretuj wiersz pt. Odys. Jak wykorzystał poeta mit o Odyseuszu? Dlaczego ten wiersz ma wymowę uniwersalną?
To trzeba wiedzieć
- Leopold Staff nazywany jest poetą trzech pokoleń. Oznacza to, że tworzył w czasach trzech epok literackich: Młodej Polsce, dwudziestoleciu międzywojennym i okresie tzw. literatury współczesnej (zmarł w 1957 roku). Omawiając wybrany wiersz, zawsze przypisz go do odpowiedniej epoki i szukaj w nim jej ideologii.
- „Trzypokoleniowość” zaowocowała przemianami w twórczości poety – etapy te to:
- nietzscheanizm, dekadentyzm i franciszkanizm w czasach młodopolskich,
- poezja codzienności w okresie dwudziestolecia międzywojennego,
- klasycyzm – zapoczątkowany wcześniej, ale dojrzały w wieku XX.
- Zapamiętaj Staffa jako poetę mędrca i filozofa, klasyka, przewodnika duchowego i autorytet kilku pokoleń.
- Młodopolski dekadentyzm – typowy dla epoki pesymistyczny, melancholijny, żałobny nastrój – wszechogarniający splin.
Najsłynniejszy wiersz utrzymany w tej tonacji to Deszcz jesienny. Artysta wyrażał typowe dla Młodej Polski nastroje zniechęcenia, niemocy i przygnębienia.
- Nietzscheanizm – jego echa znajdziemy w Snach o potędze; najbardziej znany wiersz z tego tomu to Kowal. Według strof utworu człowiek powinien, używając swojej woli, mocy, wypracować sobie silny charakter i spójną osobowość. Celem każdego człowieka powinno być „serce hartowne, mężne, serce dumne, silne”.
- Franciszkanizm – afirmacja świata i istnienia, miłość do Boga i natury. Znany utwór realizujący filozofię św. Franciszka z Asyżu to O miłości wroga, głoszący filozofię franciszkańską i ewangeliczną zasadę miłości do nieprzyjaciół.
- Klasycyzm – późniejsze utwory to spokojna, wyważona forma, zasada złotego środka – harmonia i umiar, sięganie do motywów antycznych i starożytnej filozofii. Znany utwór nawiązujący do antyku to Odys – posługuje się tu poeta metaforą życia jako wędrówki. Itaka – to kres życia. Inny ważny wiersz, wart zapamiętania ze względu na klasyczną filozofię to Przedśpiew.
- Funkcje poezji określił Staff w wierszu pt. Ars poetica: poezja ma docierać do zwykłych ludzi, ma być zrozumiała dla każdego, nawet prostego człowieka – stąd w formie jasność i komunikatywność języka, a w tematach skupienie się na zwykłych, codziennych problemach.
Jeśli będziesz interpretować wiersz pt. Kowal
- Jest to programowy utwór okresu zwanego nietzscheańskim.
- Obrazuje pogląd poety: według Staffa najwyższym celem człowieka jest osiągnięcie mocy i poczucia wewnętrznego ładu.
- Portret bohatera lirycznego: tytułowy kowal to człowiek nietzscheański – silny, wolny, który samodzielnie kształtuje swoje wnętrze: „Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę, / Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne.” Pracujący rzemieślnik, kowal kojarzy się – i tak został opisany przez Staffa – z siłą fizyczną, działaniem, aktywnością. W opisie jego pracy dominują czasowniki określające dynamizm: „jak wulkan wyrzucam”, „ciskam”, „walę”, „rozbijam”.
- i wartościujące przymiotniki w opisie serca, które ma być „hartowne”, „mężne”, „dumne”, „silne”. Jeśli w wierszu pojawiają się typowe dla dekadenckiej liryki młodopolskiej określenia „słabość”, „chora niemoc”, „skaza”, „pęknięcie”, to tylko po to, aby wskazać, czemu przeciwstawia się podmiot liryczny.
- Nazwij utwór, cytując tytuł jednej z książek Nietzschego, manifestem woli mocy. Do pokonania bierności i aktywności życiowej wzywają także wiersze Odrzućmy wraz… i Sen nieurodzony.
Jeśli będziesz interpretować Deszcz jesienny
- Wiersz jest wyrazem dekadentyzmu – można spodziewać się polecenia odszukania cech obrazowania impresjonistycznego, określenia nastroju utworu.
- Jest to utwór bardzo plastyczny, temat główny to obraz zatopionego w deszczu ogrodu oglądany przez okno. Opis ten budzi w czytelniku melancholię i wywołuje smutny nastrój. W tle pojawiają się groby, korowód żałobników, śmierć, pogrzeb, spopielony dom itp.
- W utworze pojawia się motyw szatana – modny w epoce, odmienny od ujęcia biblijnego czy barokowego. To nie buntownik, hetman ciemności ani potężny wróg – to postać niemal tragiczna – przerażona własnym dziełem, płacząca i jęcząca w deszczowym pejzażu.
- Zabiegi stylistyczne:
- psychizacja krajobrazu,
- sylabotonizm,
- refren,
- dźwiękonaśladownictwo (onomatopeja).
- Padający deszcz jest monotonny, co podkreślił Staff nie tylko powtarzającym się wersem-refrenem, ale także typowym dla stylistyki Młodej Polski potrójnym epitetem, charakteryzującym i opisującym deszcz: „jednaki, miarowy, niezmienny”. Warto zauważyć, że epitety te można określić mianem tautologicznych – przecież nie wnoszą żadnych nowych treści, a przeciwnie – powtarzają je – w ten sposób Staff potęguje wrażenie monotonii.
Jeśli będziesz interpretować Sonet szalony
- To utwór o nieograniczonej wolności i swobodzie – emanuje radosnym nastrojem, pochwałą świata.
- Zauważ odmienność od atmosfery wykreowanej w Deszczu jesiennym.
- Osoba mówiąca w wierszu to włóczęga, który wędruje po świecie. Zgadza się na niewygody i niepogody, przyjmuje świat takim, jaki jest – dlatego nie jest od niczego zależny, pozostaje wolny:
Proszę cię, duszo moja, bądźże mi szaloną,
Bo ukradłem nadzieję gdzieś w karczmie przydrożnej!
Ciesz się zgubą! Niech będzie przeklęty ostrożny!
To artysta, wielbiciel życia i świata – kształtując taką postać, poeta wyraża swoją przemianę i pogodzenie się ze światem.
Jeśli będziesz interpretował Przedśpiew z tomu Gałąź kwitnąca
- Masz do czynienia z zapowiedzią klasycyzmu – nurtu, który okaże się najważniejszy w poezji Leopolda Staffa.
- Wiersz jest najlepszym przykładem postawy franciszkańskiej.
- Skup się na podmiocie lirycznym. Osoba mówiąca w wierszu (którą można określić jako alter ego poety) to człowiek, który w życiu doświadczył wiele:
Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,
Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia.
Ale te doświadczenia nie załamują go, wprost przeciwnie – skłaniają do deklaracji, że życie jest piękne, wystarczy dostrzegać głębiej:
I uczę się miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśnii milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.Bez trudu odnajdziesz tu nawiązanie do filozofii starożytnej: stoicyzmu i epikureizmu.
- Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce – pisze Staff, parafrazując Terencjusza, w ten sposób deklaruje stoicyzm – przyznając po raz kolejny, że życie to doświadczanie dobra i zła, które należy przyjmować ze spokojem. Taka postawa charakteryzowała także późniejsze wiersze poety. Ton franciszkański pobrzmiewał już we wcześniejszych jego tomach, choćby w wierszu z 1903 roku Życie bez zdarzeń poeta pisał:
Z czasem, jak ojciec mój i jak dziad,
Będę miał siwe włosy…
Zbytnich rozkoszy nie da świat
Ni twarde zbyt dotkną mnie losy.
Do zapamiętania
Franciszkanizm
Leopold Staff przetłumaczył Kwiatki świętego Franciszka i w postawie świętego odnalazł inspiracje do budowania własnego światopoglądu. Staff nie był specjalnie religijny, franciszkanizm w jego wydaniu to po prostu aprobata rzeczywistości, poczucie harmonii i szczęścia, pogodzenie ze sobą i z otaczającym światem.
Afirmacja życia i filozofia pogody
Afirmacja to stan pogodzenia się z losem – zgody na życie takim, jakie ono jest, do którego inni poeci młodopolscy dochodzili długo (np. Kasprowicz dopiero w końcowym etapie swojej twórczości), a Staff osiągnął bardzo wcześnie. Pobrzmiewa ów ton już we wczesnych tomach poety.
Jeśli będziesz interpretować wiersz Wysokie drzewa
- Wiersz jest wyrazem klasycyzmu poety.
- Temat to poetycki opis drzew. Osoba mówiąca w wierszu zachwyca się przyrodą, każdym jej elementem – wodą, powietrzem, ciszą. Obcowanie z naturą, odczuwanie związku z przyrodą daje szczęście i spokój.
- Harmonię odzwierciedla także budowa wiersza – regularna kompozycja stroficzna, budowa klamrowa (pierwszy i ostatni wers brzmią tak samo), kunszt poetycki przejawiający się doborem środków stylistycznych. Staff po mistrzowsku operuje światłem – można powiedzieć, że w Wysokich drzewach pojawiają się elementy impresjonizmu i synestezja:
Koniki polne w sierpniowym gorącu
Tysiącem srebrnych nożyc szybko strzygą ciszę.
Do zapamiętania
Twórczość Staffa z okresu międzywojnia to wiersze klasyczne, charakteryzujące się regularną wersyfikacją i strofiką, podniosłym słownictwem, a także częstym sięganiem do tradycji. Tak jak we wcześniejszej twórczości pojawia się fascynacja przyrodą – całym światem natury stworzonym przez Boga dla ludzi, zachwyt nad zwykłym życiem.
Jeśli będziesz interpretować wiersz pt. Ostatni z mego pokolenia
- Masz do czynienia z podsumowaniem twórczości poety.
- Jest to przykład poezji testamentalnej – dokonującej rozrachunku z życiem – przez to może zostać zestawiona z innymi poetyckimi testamentami np. z utworem Słowackiego Testament mój, Herberta – Testament. Zawsze zwróć uwagę na wartości, które poeci uważają za istotne dziedzictwo pozostawione po sobie.
- Wartości cenione przez Staffa: wolność, piękno natury, przyjaźń, człowiek.
- Wartości, które odrzuca: próżna sława, poklask tłumu, spiżowy pomnik jest wyraźnym nawiązaniem do wiersza Horacego – Exegi monumentum… (zawsze wskazuj takie aluzje literackie).
- Odnajdziesz w utworze smutek poety, który przeżył swoich przyjaciół, w życiu wiele doświadczył, ale także radość człowieka, który wielbił wolność i swobodę.
- Do wykorzystania w pracy o Staffie zapamiętaj cytat:Nie wabił mnie spiżowy pomnik,
Rozgłośne trąby, huczne brawa
Zostanie po mnie pusty pokój
I małomówna, cicha sława.
Do zapamiętania!
Ważny jest debiutancki tom poezji Leopolda Staffa Sny o potędze (rok 1901). W wierszach z tego tomu dominują elementy (choćby tytuł tomu) świadczące o fascynacji filozofią nietzscheańską. Uwaga – Staff nie przejmuje poglądów Nietzschego bezrefleksyjnie – odrzucił wszystko, co było niezgodne z etyką chrześcijańską, między innymi indywidualną moralność („samolubstwo dostojnych jest stanem świętym” – mówi Nietzsche), pogardę dla litości, współczucia i altruizmu.
Zobacz:
Jakie, charakterystyczne dla różnych postaw, utwory Staffa możesz przywołać?
Co możesz powiedzieć o twórczości Leopolda Staffa w dobie dwudziestolecia międzywojennego?