Pamiętaj! – Staffa zwykło się nazywać poetą trzech pokoleń, gdyż w czasie swojego 79-letniego życia ogarnął Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i współczesność (czasy powojenne). W tradycji polskiej poezji pozostał poetą klasykiem – jednym z najważniejszych XX wieku.
I. Debiutował w epoce Młodej Polski (w 1901 r.) – i w tym okresie można w jego twórczości wyróżnić następujące prądy:
- Nietzscheanizm – tom Sny o potędze, aprobata filozofii Nietzschego, siły jednostki. Wyrazem tych poglądów jest wiersz Kowal.
- Dekadentyzm młodopolski – typowa dla epoki, nastrojowo-pesymistyczna atmosfera ujawnia się w słynnym wierszu pt. Deszcz jesienny.
- Franciszkanizm – miłość do świata i do natury, poglądy zgodne z filozofią św. Franciszka, wyraził poeta w tomie Ptakom niebieskim – np. wiersz Sonet szalony lub O miłości wroga czy w wierszu Przedśpiew z tomu Gałąź kwitnąca.
- Początek klasycyzmu – widać wyraźnie w zamiłowaniu do antyku, poezji i filozofii epoki starożytnej. Wyraża ją ostatni młodopolski tom – Uśmiechy godzin. W epoce następnej rozwinie się klasycyzm poety i znajdzie odzwierciedlenie w tomach: Wysokie drzewa i Barwa miodu.
.
II. Okres międzywojenny to będzie już czas dojrzałego klasycyzmu. Najważniejsze i najbardziej charakterystyczne są wówczas wiersze: Kartoflisko, Lipy, Wysokie drzewa, Ars poetica.
- Tworzy w tym okresie Staff poezję codzienności, pragnie wydobyć piękno z motywów powszednich i rodzimych. Przyjmuje jako jeden z motywów szarą codzienność miasta, lecz skupia swoją uwagę na temacie wsi, sławi wiejski pejzaż, prace w polu – znamienny jest w tym względzie tom Ścieżki polne.
- Pojawia się w nim nowy w poezji Staffa motyw powszedniości i rodzimości (Kartoflisko).
- Wiersz Kartoflisko ukazuje właśnie rolników pracujących przy wykopkach – kartofle uderzające o wiadro brzmią jak „werble na odmarsz jesieni”. Jak widać, poeta do tematów codziennych i prostych używa formy klasycznej, uzyskując w ten sposób efekt piękna i poetyckości.
- W Lipach Staff odwołuje się do tradycji czarnoleskiej, która jest dla niego niedoścignionym poetyckim wzorem.
- Znana jest z tego okresu żartobliwa „pochwała wieprza i gnoju” Leopolda Staffa, lecz także klasyczny motyw poety i poezji. Wiersz i tom pt. Wysokie drzewa to już kunsztowny klasycyzm.
- W Ars poetica i Wysokich drzewach formułuje swoje credo poety klasyka, humanisty.
- Następne fazy twórczości Staffa to temat wojny i rozliczenia z nią znamienny dla wszystkich twórców tej doby. Bardzo znane są wiersze takie jak Alarm i Pierwsza przechadzka. W końcu zyskał pozycję klasyka i ten typ twórczości był mu najbliższy. Napisał:
Nie wabił mnie spiżowy pomnik,
Rozgłośne trąby, huczne brawa.
Zostanie po mnie pusty pokój
I małomówna, cicha sława.
.
Przegląd wierszy
- Jest to utwór prezentujący pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki. Kreuje impresjonistyczny obraz świata, widziany przez zamazane deszczem szyby.
- Wiersz składa się z trzech wizji przedzielonych monotonnym, jesiennym, melancholijnym refrenem.
- Wizja I – to korowód mar idących pochodem przez ogród, wśród płaczu i zawodzenia.
- Wizja II – wspomnienie pogrzebu, niespełnionej miłości, tragedii pożaru i spalonych dzieci, płaczu ludzkiego.
- Wizja III – to obraz diabła płaczącego, który przeszedł przez ogród i dokonał dzieła zniszczenia, lecz widząc je, przeraził się swoim czynem i zapłakał…
- Nastrój podkreśla refren, sugerujący, że to tylko majaki człowieka patrzącego przez szyby i przez jesienny, miarowy deszcz… Jednak skojarzenia tak typowe dla techniki młodopolskiej oddają nastrój pesymizmu, smutku i zniechęcenia.
- Refren i liczne onomatopeje w efekcie dają oryginalne umuzykalnienie wiersza.
- Zawiera cechy typowe dla poetyki młodopolskiej:
- muzyczną nastrojowość (nagromadzenie wyrazów onomatopei:
„deszcz dzwoni”, „jęk”), - malarskość (wpływy impresjonizmu!)
„dal ciemna”, „szaro”, „mglisto”, - symbolizm („smutny szatan” jako symbol wyrządzonego przez samego siebie zła).
- muzyczną nastrojowość (nagromadzenie wyrazów onomatopei:
- Ukazuje humanistyczną pełnię Staffowskiego odczuwania: ulegając młodopolskim nastrojom, nie zapomina on, że na świecie zdarzają się także konkretne, mniej poetyckie tragedie („zmarł nędzarz”, „spaliły się dzieci”, „byłem na jakimś pogrzebie”).
- Prezentuje typową dla filozofii Nietzschego jednostkę, która używa „woli mocy”, aby wypracować własną siłę, indywidualność i osobowość.
- Kowal jest tu symbolem – drogocenne kruszce, które rzuca na kowadło, to cechy ludzkie – z nich powstanie „hartowne, mężne, serce dumne, silne”. Własnemu sercu grozi – że „pięści potworne” rozbiją je w razie słabości. W tym zawiera się niechęć wobec niemocy, choroby i słabości ducha. Człowiek – jak kowal – sam musi wypracować sobie własną siłę i osobowość.
- Wiersz jest wyjątkowo optymistyczny jak na charakter epoki – jest właściwie poetycką wersją maksymy: „Każdy jest kowalem swojego losu”… i zaprzeczeniem nastroju dekadenckiego.
O miłości wroga
- Łatwo rozpoznasz filozofię franciszkańską. Zbudowany jest z sześciu dwuwierszy, z których każdy zaczyna się opisem krzywdy dokonanej przez bliźniego. Każdy wiersz – to „policzek”; potwarz, zdarcie płaszcza na mrozie, podpalenie, grzech wobec ukochanej kobiety… A mimo to skrzywdzony nazywa wroga „bratem” i wykazuje, że czynione zło obraca się przeciw złoczyńcy, nie przeciw męczennikowi.
- Konkluzja jest wręcz zaskakująca: skrzywdzony woła o modlitwę za duszę dręczyciela, bo jest ona zgubiona. W ten sposób realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga – wybaczenia i miłości bliźniego.
.
Curriculum vitae!
Jest to pierwszy utwór, w którym Staff dokonał twórczego bilansu, podjął próbę zerwania ze stylistyką młodopolską, ogłosił postawę afirmacji świata i zadeklarował się jako wielbiciel jego naturalnego piękna („Dopiero od posągów, od drzew i od trawy (…) Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy”).
- Klamrą organizującą wiersz jest dzień.
- Słynne „manowce” symbolizują błędy, zboczenie z głównego kursu. To jak najbardziej ludzkie przygody i doświadczenia. Ludzką rzeczą jest błądzić, aż znajdzie się prawdziwą drogę.
- Zinterpretuj tytuł: skrót życia. Poetyckie CV – taki tytuł zobowiązuje do rozliczeń i przedstawienia poglądów. W tym wiersz u ujawnia się poeta jako klasyk.
- Cechy klasyczne w wierszu – szukaj
- antropocentryzmu – ośrodkiem zainteresowania twórczości Staffa jest człowiek
- synkretyzmu – poeta łączy różne nurty, by dochodzić prawdy o człowieku – na przykład potrafi stopić ze sobą antyk i myśl chrześcijańską
- optymizmu – odrzuca pesymizm, postuluje pogodę – najważniejsza radość życia
- model człowieka – mocnego, radosnego, dobrego
- dorobku kultury ludzkiej, nawiązań do tradycji literackiej autorytetów klasycznych jak Kochanowski czy Terencjusz
- kunsztownej przemyślanej, harmonijnej struktury
- zgodności z tradycyjnymi normami rytmiki i rymu – preferuje rymy dokładne, klasyczne stopy metryczne (śpiewność mowy), operuje językiem pięknym, dostojną mową.
- Punkty za nawiązania
- Staff nawiązuje głównie do Kochanowskiego i Horacego.
- Przywołuje słynne metafory – schodów jako dorobku ludzkiego życia (to z Kochanowskiego) i pomnika spiżowego, symbolu poetyckiej sławy (to z Horacego).
- Bezpośrednio odwołuje się do Jana Kochanowskiego w wierszu Lipy.
- Motto humanistów, słynne słowa Terencjusza, parafrazowane są przez Staffa w Przedśpiewie:
Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce…
Modele człowieka w poezji Leopolda Staffa
- Człowiek-kowal – w myśl programowego utworu Kowal. Nurt – nietzscheański, autorytet: Nietzsche. Koncepcja człowieka mocnego, silnej jednostki mającej wpływ na swoje życie.
- Ujęcie dekadenckie – Schopenhaueryzm.
Człowiek jest istotą skazaną na cierpienie, dąży do śmierci, zatopiony jest w świecie podążającym do zniszczenia. Pozostaje mu bierność i rozpacz. Wiersz – Deszcz jesienny.
- Człowiek w ujęciu franciszkańskim – wolny ptak, niezwiązany majątkiem czy mieszkaniem, żyjący w zgodzie z naturą.
- Model klasyczny – radosny, świadomy swojego człowieczeństwa, tradycji i wartości życia.Według klasyków człowiek jest dobry, potężny, piękny jako twór Boga. Powinien dążyć do wewnętrznej harmonii, spokoju, w ten sposób radzić sobie z tajemnicami i bólem istnienia. Prostota, ład, tradycja – oto motto człowieka według klasyków.
Zobacz:
Jakie, charakterystyczne dla różnych postaw, utwory Staffa możesz przywołać?
Co możesz powiedzieć o twórczości Leopolda Staffa w dobie dwudziestolecia międzywojennego?