Nastrój – pesymizm i dekadentyzm

  • Zgodnie z duchem epoki w poezji modernistycznej dominuje pesymizm, poczucie dekadencji, schyłku wartości i raczej niechęć do życia. Łatwo trafić na wiersz przepełniony nastrojem smutku, bezradności i pesymizmu.
  • Punkty dodatkowe – gdy wskażesz rodowód pesymizmu – wywodzi się z filozofii Arthura Schopenhauera – filozofa działającego na przełomie wieków XVIII i XIX. Schopenhauer głosił kompletny bezsens ludzkiego istnienia, które, pozbawione jakiejkolwiek wartości, ma przysparzać jedynie cierpienia.
  • Uwaga! – poeci budują nastrój wiersza nie tylko słowem, równie dobrze służy im do tego operacja dźwiękiem, powtarzalnością zdań, doborem rymów, barwami. Szarości, zamglone, rozmyte deszczem kontury, ujęcia impresjonistyczne sprzyjają poczuciu smutku i bezradności, życiowej niemocy.

Kult Piękna

W wielu utworach traficie za to na wysławianie piękna, zwłaszcza natury. I to zgadza się z duchem epoki, bo – jednym z leków na to cierpienie miała być, zdaniem Schopenhauera, kontemplacja Piękna. Piękno w jego filozofii ma szczególne znaczenie – jest jedyną prawdziwą wartością w naszym życiu. W związku z tym w ujęciu Schopenhauera artysta urasta do roli kogoś w rodzaju kapłana religii Piękna.

W poezji modernistów znajdziesz przede wszystkim piękno krajobrazu – górskiego lub morskiego.

  • Punkty dodatkowe – podaj polskie źródło. Na polskim gruncie z tą koncepcją współgra program artystyczny sformułowany przez Zenona Przesmyckiego (Miriama). Jego zdaniem społeczeństwo jest niechętne temu, co ponadprzeciętne. Miriam pogardzał masowymi gustami, twierdząc, że prawdziwe Piękno dostępne jest jedynie garstce nielicznych, zdolnych je dostrzec i zrozumieć. Jednocześnie zaś twierdził, że Piękno jest jedyną prawdziwą wartością – i jako takie powinno być celem ludzkich dążeń. Proponował stworzenie schopenhauerowskiej religii Piękna, której wyznawcami byliby tylko wybrani – artystyczna elita.

Czas symbolu

To najtrudniejszy i najważniejszy motyw kompozycyjny w poezji (i w literaturze w ogóle) tej doby. Wszechobecna jest moc symbolu – kiedy trafi się nań w utworze, trzeba go rozpoznać, wskazać i zinterpretować. Według symbolistów tworzenie symboli i odnajdywanie powiązań pomiędzy nimi jest głównym zadaniem artysty. To poetycki obraz, który może oznaczać wszystko, tylko nie siebie. Uwaga na symbole: krzak dzikiej róży, ptak, drzewa, kwiaty, postacie – jak szatan czy np. kowal.

Symbolika Młodej Polski

Cechy impresjonizmu

Impresjonizm to kierunek zapoczątkowany w europejskim malarstwie. Nazwa prądu pochodzi od francuskiego słowa impression – wrażenie. Sztuka impresjonistyczna ma przede wszystkim wytwarzać odpowiedni nastrój u odbiorcy – być zapisem ulotnego, chwilowego i niepowtarzalnego wrażenia. Temat impresjonistycznego utworu to moment, chwila zatrzymana i okiełznana. Jej utrwalenie to najwyższy cel sztuki. Impresjonizm w utworze osiągano za pomocą następujących środków stylistycznych (uwaga – dobrze jest je wskazać):

  • synestezja – jednoczesne oddziaływanie na wszystkie zmysły odbiorcy, przemieszanie zmysłowych wrażeń: np. kolor pachnie, a zapach lśni; przykład w znanym tytule: Melodia mgieł nocnych,
  • muzyczność utworu – ulubione środki wyrazu to onomatopeje, upodobnienia, epitety barw i kształtów; osiągana za pomocą wyrazów dźwiękonaśladowczych, czyli onomatopej,
  • plastyczność – dla twórczości impresjonistów charakterystyczne są kolory rozmyte, pastelowe, unikanie kontrastów i szybkiego ruchu.

Cechy impresjonizmu i ekspresjonizmu

Elementy ekspresjonizmu

Ten prąd rozwinął się u schyłku modernizmu, w Polsce w okolicach roku 1900. Jego nazwa pochodzi od ekspresji, czyli wyrażania, eksplikacji uczuć. Ekspresjonizm to upodobanie do swoistej przesady i oscylowania pomiędzy skrajnościami: silnie skontrastowanego obrazowania, wyostrzonych kolorów, gwałtownego, szaleńczego ruchu. Utwór ekspresjonistyczny aż kipi od obrazowych metafor, dominują w nim krzyczące barwy, a wszystko razem sprawia wręcz wrażenie przerysowania. Pamiętaj o nim, gdyby przyszło interpretować hymny Jana Kasprowicza lub wiersze Tadeusza Micińskiego.

Sam poeta – artysta

Znów mamy do czynienia z ideologią artysty prawie boga, wyniesionego ponad tłumy. Nie może być zniewolony służbą jakiejś idei. Tłumem pogardza, codzienność jest dla niego więzieniem.

  • Jeśli natkniesz się na wizję ptaka – białego, wzniesionego ponad ziemią, spętanego, pragnącego wolności – pisz śmiało, że to symbol poety.
  • Wskaż klasyczny rodowód tej idei – wizję poety – ptaka, nieśmiertelności sławy poety ukształtował Horacy, a w Polsce tłumacz i entuzjasta jego poezji Kochanowski.
  • Pamiętaj – w Polsce program ideowy moderny, w tym wizję artysty, rozpropagował w swoim Confiteor Stanisław Przybyszewski. Tytuł – Confiteor – to łaciński, liturgiczny termin oznaczający wyznanie wiary.
  • Wizerunek artysty, jaki wyłania się z manifestu Confiteor:
    • Artysta nie jest sługą ani kierownikiem, nie należy ani do narodu, ani do świata, nie służy żadnej idei ani żadnemu społeczeństwu.
    • Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest panem panów, nieokiełznany żadnym prawem, żadną siłą ludzką.
    • Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy.

Artysta – bohater literacki

Ulubione tematy poezji modernistycznej

  • filozofia dekadentyzmu,
  • Piękno przyrody górskiej,
  • motyw artysty i sztuki,
  • motyw szatana,
  • filozofia franciszkańska.

 

.

Co może być na maturze?

Jeśli to byłby utwór Tetmajera…

  • W wierszu Tetmajera szukaj dekadentyzmu – zwłaszcza w pierwszym okresie swej twórczości poeta często tworzył liryki przepojone dekadenckim światopoglądem.
  • Sprawdź, którego ze sztandarowych postulatów epoki dotyczy utwór: czy postrzegania świata i człowieka w myśl nastroju dekadenckich, czy nirwany, czy sztuki, czy piękna natury?
  • Jeśli piękno, to Tatr – nie zdziw się, jeśli wiersz pejzażowy będzie sławił urodę gór, wówczas też – obok zachwytu naturą – szukaj nastroju dekadenckiego.

 

Jeśli to byłby Koniec wieku XIX – rzecz bardzo prawdopodobna, bo to najsłynniejszy wiersz poety, sprawdź, czy pamiętasz:

to w tym wierszu Tetmajer porównuje sytuację człowieka do możliwości mrówki rzuconej na szyny, bezradnej wobec pędzącego pociągu – to w tym wierszu kreuje portret człowieka końca wieku, bezradnego wobec zła:

Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?… Głowę zwiesił niemy.

Ten utwór to typowy opis nastrojów dekadenckich. Wszelkie ludzkie postawy, które dotąd wystarczały, by wzbudzić poczucie sensu istnienia, w końcu wieku straciły wartość – już nie da się w nie uwierzyć. W zamian zaś nie ma zupełnie nic, człowiek pozbawiony jest „tarczy przeciw włóczni złego”. Jest bezbronny, bezsilny, pozostawiony sam sobie.

Zagadnienie maturalne: człowiek końca wieku

  • Człowieka końca wieku ogarniają nastroje dekadenckie, katastroficzne.
  • Traci zaufanie do Boga, świata, samego siebie. Jedynym wyjściem w życiu jest ucieczka. Poszukuje więc zagubiony człowiek zapomnienia w nirwanie, szuka ukojenia w erotyzmie, sztuce i pięknie natury.
  • Człowiek końca wieku zastanawia się nad rozmaitymi drogami życia – czy przybrać postawę tego, który przeklina swój los, czy może ironizować, gardzić, czy może rozpaczać, walczyć, czy oddać się rezygnacji? Tetmajer odpowiada: „Głowę zwiesił niemy”. Nie ma nadziei dla człowieka końca wieku.

 

Jeśli byłoby to Evviva l’arte – to masz do czynienia z programową dla epoki pochwałą sztuki.

  • Tytułowe słowa można przetłumaczyć z włoskiego jako „Niech żyje sztuka!”. Cały utwór to radosne i triumfalne wezwanie do życia poświęconego wyłącznie sztuce. Tetmajer okazuje w nim z jednej strony pogardę dla tłumu („Niechaj pasie brzuchy nędzny filistrów naród!”).
  • Dostrzeż konflikt artysta – filister (mieszczuch, tępy umysł) charakterystyczny dla epoki.
  • W tym wierszu odczytasz bezgraniczne uwielbienie dla sztuki – stokroć dlań ważniejsze niż wszystko inne, hasło artystów moderny:
    I tak wykrzykniem: gdy wszystko nic warte,
    Evviva l’arte!

W tym wierszu znajdziesz górnolotny, modernistyczny indywidualizm, który wynosi twórczą jednostkę ponad miliony zwykłych zjadaczy chleba (to dziedzictwo romantyzmu), jak i coś w rodzaju radosnej beztroski twórcy, niezważającego na szarą codzienność (to zapowiedź dwudziestolecia międzywojennego).

.

Jeśli to będzie wiersz poświęcony pięknu natury – to może być na przykład Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej…

  • Tu opisany jest pejzaż tatrzański, dominuje spokój, cisza, poczucie ukojenia.
  • Masz tu przykład obrazowania onirycznego (czyli upodabniającego do snu) „drzemie”, „senny”, „cisza”.
  • Widoki są zaprezentowane za pomocą obrazowania impresjonistycznego – czyli za pomocą tęczy pastelowych barw, widziane oczami poety, zaprezentowane jako jego wrażenie: „Potok skrzy się i mieni” – zauważ ulotność tych poetyckich ujęć.
  • Wymowa dekadencka: uroda gór przyniosła chwilowe ukojenie, lecz już za chwilę staje się przyczyną nowych pragnień, „tęsknicy i niewysłowionego żalu”.
  • W tym wierszu znajdziesz podręcznikowy przykład synestezji: „srebrzystoturkusowa cisza” – poeta nadał barwę nie dźwiękowi nawet, lecz jego zaprzeczeniu – ciszy.

 

Jeśli byłby to wiersz Kasprowicza…

Uwaga! Szukaj wskazówek, z jakiego okresu twórczości pochodzi.

  • Jeśli z początków twórczości, może mieć znamiona wiersza o tematyce społecznej, niemalże w duchu Konopnickiej – nędza wsi, niedola ludu, naturalistyczne obrazowanie przestrzeni, pejzaże rodzinnej Kielecczyzny.
  • Jeśli szczytowy, modernistyczny – będzie zawierał cechy epoki: bunt przeciw Bogu i beznadziejności istnienia, rozpacz, ekspresjonizm.
  • Jeśli z okresu schyłkowego – znajdziesz w nim filozofię franciszkańską i pogodzenie się z Bogiem, spokój, pochwałę natury.

.

Jeśli to będzie sztandarowy Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach

  • Pamiętaj, że to poetycki manifest modernizmu.
  • Uzmysłów sobie obraz: na tle szarych skał kwitnie krzak dzikiej róży. Obok – umiera stara, powalona przez zamieć limba. Odczytaj symbole; jeżeli uznasz krzak róży i starą limbę za bohaterów utworu, łatwo nazwiesz je symbolami: młodości i przemijania, pełni sił twórczych i schyłku istnienia.
  • Pamiętaj o obrazowaniu impresjonistycznym: pawiookie stawy, plamy szarych złomów, wężowiska kosodrzewin, a na nich ekspresywny, pąsowy krzak dzikiej róży ciska „pąs swój krwawy”.
  • Odczytaj przesłanie: róża – istota młoda i twórcza jest wyrazem filozofii dekadenckiej. Oto przeżywa dziwne tęsknoty i rozterki, wtula się w skały, lękając się życia, podległa lękom istnienia.

 

Jeśli byłby to któryś z hymnów…

  • Hymny to tom utworów nawiązujących do biblijnego gatunku, luźno wykorzystujących biblijne wątki – są najpełniejszym wyrazem modernistycznego buntu Jana Kasprowicza – obrazy biblijne posłużyły mu do zilustrowania wstrząsającej wizji ludzkiego istnienia w rozdarciu między niezmiernie od siebie odległymi sprzecznościami, oddzielonymi przepaściami nie do pokonania.
  • Przywołują ekspresjonistyczne środki obrazowania (jest to dowód nowatorstwa na tle swojej epoki).
  • Dies irae (łac) Dzień Gniewu) to jeden z najbardziej znanych hymnów. Jest niezwykłą, artystyczną wizją Sądu Ostatecznego i Boga, który sprawuje tu władzę.
  • Chłodny Bóg – sędzia. Kasprowiczowski Stwórca nie jest postacią najsympatyczniejszą, wcale nie przypomina dobrotliwego ojca znanego z pieśni Kochanowskiego. Jest bezlitosny i surowy – w kontraście zaś z jego potęgą stoi słabość człowieka – reprezentowanego w utworze przez Adama i Ewę.
  • Erotyzm, żądzę symbolizuje Ewa, która „wyprężywszy swe rozpustne ciało, / nienasyconym oddycha pragnieniem”, tuli w erotycznym uścisku węża – szatana.
  • Dramat człowieka wynika z jego rozdarcia, między z jednej strony wszechwładnym szatanem, z drugiej zaś obojętnym, surowym Bogiem.
  • Centralnym motywem poematu jest ogromna „Głowa owinięta cierniową koroną” – karzący, gniewny Chrystus. Prócz tego widzimy straszny korowód wezwanych na sąd zmartwychwstałych w poszarpanej, skalistej scenerii, wśród świateł purpurowego słońca – straszliwe błyski rozświetlają kamienne pustkowie, na którym odbywa się sąd.

Punkty dodatkowe: pojęcie Apokalipsa
Skojarz Apokalipsę świętego Jana, apokaliptyczne wizje obłąkanej Marii z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, a teraz – Hymny Kasprowicza. Wszystkie zawierają wizje końca świata, upadku ziemi, dnia Sądu Ostatecznego. Otwarty grób, Bóg na dalekim obcym tronie, ziemia we władaniu szatana, miliardy krzyży – oto wizja Kasprowicza. Wybiegnij w przód – w czasy apokalipsy spełnionej, czyli tragicznych dziejów pokolenia Kolumbów rocznik 20 – młodzieży z czasów II wojny światowej, powstańców Warszawy 1944.

Uwaga – gdybyś pisał o buntownikach i buncie, pracuj na punkty skojarzeniami

  • Bunt przeciw Bogu znamy już z Biblii, pierwszymi buntownikami są przecież Adam i Ewa, potem budowniczowie wieży Babel, później Izraelici oddający cześć złotemu cielcowi. Ale najważniejszym buntownikiem biblijnym jest szatan, Lucyfer – upadły anioł, który zbuntował się przeciw Bogu, za co został strącony do piekieł.
  • Bohater romantyczny – to nasz polski buntownik przeciw Bogu. Wielka Improwizacja z Dziadów i monolog Gustawa-Konrada są najważniejszą literacką realizacją romantycznego buntu.
  • Poezja Bolesława Leśmiana – podejmuje ów motyw już po Kasprowiczu i zupełnie inaczej. W parodystycznej wersji w Dusiołku, w balladzie Dziewczyna w wersji filozoficznej.

 

Jeśli byłby to wiersz pt. Przeprosiny Boga…

  • Pamiętaj, że to wiesz – dowód wyciszenia poety, pogodzenia się ze swoją sytuacją i uspokojenia – zgodnie z nauką św. Franciszka – brata ptaków i ryb, świętego, który w swojej filozofii niósł miłość wszelkiemu żyjącemu istnieniu.
  • Zauważ fabułę utworu: to opowieść o staruszkach, którzy żyli w zgodzie z Bogiem – tzn. grywali z Nim w karty, chodzili do karczmy, aż pewien uczony zarzucił im, że Boga „pospolitują” (jest tu konflikt wiary i nauki rodem z Mickiewicza).
  • Przerażeni w swej prostocie staruszkowie, pewni, że Bóg ich opuścił, poszukują go i obmyślają pokutę. Lecz Bóg sam ich znajduje i uświadamia, iż nie miał racji uczony. Staruszkowie przepraszają więc Boga, lecz nie za pospolitowanie, a za to, że mogli przypuścić, iż Bóg mógłby ich opuścić. Jaka mądrość wynika z przygody bohaterów? Otóż Bóg rozumie człowieka i jest mu bliski, a każdy człowiek powinien znaleźć do Niego własną drogę i okazywać swą wiarę w taki sposób, który jest szczery i prawdziwy. Tak oto karzący i straszny Bóg z Hymnów stał się przyjacielem i wręcz „współdomownikiem” ludzi prostych.
  • Skojarz podobne ujęcie Boga w wierszach poety współczesnego – nieżyjącego już księdza Jana Twardowskiego.

 

Gdyby to był wiersz Leopolda Staffa…

  • Pamiętaj – Staffa zwykło się nazywać poetą trzech pokoleń, gdyż w czasie swojego 79-letniego życia ogarnął Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne i współczesność (czasy powojenne).
  • W tradycji polskiej poezji pozostał poetą klasykiem – jednym z najważniejszych XX wieku (stąd też bardzo maturalnym).
  • Debiutował w epoce Młodej Polski (w 1901 r.) – i w tym okresie można w jego twórczości wyróżnić następujące prądy:
    • Nietzscheanizm – tom Sny o potędze, aprobata filozofii Nietzschego, siły jednostki. Wyrazem tych poglądów jest wiersz Kowal.
    • Dekadentyzm młodopolski – typowa dla epoki, nastrojowo-pesymistyczna atmosfera ujawnia się w słynnym wierszu pt. Deszcz jesienny.
    • Franciszkanizm – miłość do świata i do natury, poglądy zgodne z filozofią św. Franciszka, wyraził poeta w tomie Ptakom niebieskim – np. wiersz Sonet szalony lub O miłości wroga czy w wierszu Przedśpiew z tomu Gałąź kwitnąca.
    • Początek klasycyzmu – widać wyraźnie w zamiłowaniu do antyku, poezji i filozofii epoki starożytnej. Wyraża ją ostatni młodopolski tom – Uśmiechy godzin. W epoce następnej rozwinie się klasycyzm poety i znajdzie odzwierciedlenie w tomach: Wysokie drzewa i Barwa miodu.
  • Okres międzywojenny to będzie już czas dojrzałego klasycyzmu. Najważniejsze i najbardziej charakterystyczne są wówczas wiersze: Kartoflisko, Lipy, Wysokie drzewa, Ars poetica.
    • Pojawia się w nim nowy w poezji Staffa motyw powszedniości i rodzimości (Kartoflisko).
    • W Lipach Staff odwołuje się do tradycji czarnoleskiej, która jest dla niego niedoścignionym poetyckim wzorem.
    • W Ars poetica i Wysokich drzewach formułuje swoje credo poety klasyka, humanisty.

.

Gdybyś interpretował bardzo znany wiersz – Deszcz jesienny

  • Jest to utwór prezentujący pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki. Kreuje impresjonistyczny obraz świata, widziany przez zamazane deszczem szyby.
  • Wiersz składa się z trzech wizji przedzielonych monotonnym, jesiennym, melancholijnym refrenem.
    • Wizja I – to korowód mar idących pochodem przez ogród, wśród płaczu i zawodzenia.
    • Wizja II – wspomnienie pogrzebu, niespełnionej miłości, tragedii pożaru i spalonych dzieci, płaczu ludzkiego.
    • Wizja III – to obraz diabła płaczącego, który przeszedł przez ogród i dokonał dzieła zniszczenia, lecz widząc je, przeraził się swoim czynem i zapłakał…
  • Nastrój podkreśla refren, sugerujący, że to tylko majaki człowieka patrzącego przez szyby i przez jesienny, miarowy deszcz… Jednak skojarzenia tak typowe dla techniki młodopolskiej oddają nastrój pesymizmu, smutku i zniechęcenia.– Refren i liczne onomatopeje w efekcie dają oryginalne umuzykalnienie wiersza.
  • Zawiera cechy typowe dla poetyki młodopolskiej:
    • muzyczną nastrojowość (nagromadzenie wyrazów onomatopei: „deszcz dzwoni”, „jęk”),
    • malarskość (wpływy impresjonizmu! – „dal ciemna”, „szaro”, „mglisto”),
    • symbolizm („smutny szatan” jako symbol wyrządzonego przez samego siebie zła).
    • Ukazuje humanistyczną pełnię Staffowskiego odczuwania: ulegając młodopolskim nastrojom, nie zapomina on, że na świecie zdarzają się także konkretne, mniej poetyckie tragedie („zmarł nędzarz”, „spaliły się dzieci”, „byłem na jakimś pogrzebie”).

 

Gdyby to był wiersz Kowal…

  • Prezentuje typową dla filozofii Nietzschego jednostkę, która używa „woli mocy”, aby wypracować własną siłę, indywidualność i osobowość.
  • Kowal jest tu symbolem – drogocenne kruszce, które rzuca na kowadło, to cechy ludzkie – z nich powstanie „hartowne, mężne, serce dumne, silne”. Własnemu sercu grozi – że „pięści potworne” rozbiją je w razie słabości. W tym zawiera się niechęć wobec niemocy, choroby i słabości ducha. Człowiek – jak kowal – sam musi wypracować sobie własną siłę i osobowość.
  • Wiersz jest wyjątkowo optymistyczny jak na charakter epoki – jest właściwie poetycką wersją maksymy: „Każdy jest kowalem swojego losu”… i zaprzeczeniem nastroju dekadenckiego.

 

Gdyby to był wiersz O miłości wroga…

Łatwo rozpoznasz filozofię franciszkańską. Zbudowany jest z sześciu dwuwierszy, z których każdy zaczyna się opisem krzywdy dokonanej przez bliźniego. Każdy wiersz – to „policzek”; potwarz, zdarcie płaszcza na mrozie, podpalenie, grzech wobec ukochanej kobiety… A mimo to skrzywdzony nazywa wroga „bratem” i wykazuje, że czynione zło obraca się przeciw złoczyńcy, nie przeciw męczennikowi. Konkluzja jest wręcz zaskakująca: skrzywdzony woła o modlitwę za duszę dręczyciela, bo jest ona zgubiona. W ten sposób realizuje chrześcijański nakaz miłości wroga – wybaczenia i miłości bliźniego.

.

Gdyby to było Curriculum vitae…

  • Jest to pierwszy utwór, w którym Staff dokonał twórczego bilansu, podjął próbę zerwania ze stylistyką młodopolską, ogłosił postawę afirmacji świata i zadeklarował się jako wielbiciel jego naturalnego piękna („Dopiero od posągów, od drzew i od trawy (…) Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy”).
  • Klamrą organizującą wiersz jest dzień.
  • Słynne „manowce” symbolizują błędy, zboczenie z głównego kursu. To jak najbardziej ludzkie przygody i doświadczenia. Ludzką rzeczą jest błądzić, aż znajdzie się prawdziwą drogę.
  • Zinterpretuj tytuł: skrót życia. Poetyckie CV – taki tytuł zobowiązuje do rozliczeń i przedstawienia poglądów. W tym wiersz u ujawnia się poeta jako klasyk.

 

Punkty za nawiązania

Staff nawiązuje głównie do Kochanowskiego i Horacego.

  • Przywołuje słynne metafory – schodów jako dorobku ludzkiego życia (to z Kochanowskiego) i pomnika spiżowego, symbolu poetyckiej sławy (to z Horacego).
  • Bezpośrednio odwołuje się do Jana Kochanowskiego w wierszu Lipy.
  • Motto humanistów, słynne słowa Terencjusza, parafrazowane są przez Staffa w Przedśpiewie:
    Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,
    Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce…

Zagadnienie maturalne: człowiek końca wieku

  • Człowieka końca wieku ogarniają nastroje dekadenckie, katastroficzne.
  • Traci zaufanie do Boga, świata, samego siebie. Jedynym wyjściem w życiu jest ucieczka. Poszukuje więc zagubiony człowiek zapomnienia w nirwanie, szuka ukojenia w erotyzmie, sztuce i pięknie natury.
  • Człowiek końca wieku zastanawia się nad rozmaitymi drogami życia – czy przybrać postawę tego, który przeklina swój los, czy może ironizować, gardzić, czy może rozpaczać, walczyć, czy oddać się rezygnacji? Tetmajer odpowiada: „Głowę zwiesił niemy”. Nie ma nadziei dla człowieka końca wieku.

Cechy klasyczne w wierszu – szukaj

  • antropocentryzmu – ośrodkiem zainteresowania twórczości Staffa jest człowiek;
  • synkretyzmu – poeta łączy różne nurty, by dochodzić prawdy o człowieku – na przykład potrafi stopić ze sobą antyk i myśl chrześcijańską;
  • optymizmu – odrzuca pesymizm, postuluje pogodę – najważniejsza radość życia;
  • model człowieka – mocnego, radosnego, dobrego;
  • dorobku kultury ludzkiej, nawiązań do tradycji literackiej autorytetów klasycznych jak Kochanowski czy Terencjusz ;
  • kunsztownej przemyślanej, harmonijnej struktury;
  • zgodności z tradycyjnymi normami rytmiki i rymu – preferuje rymy dokładne, klasyczne stopy metryczne (śpiewność mowy), operuje językiem pięknym, dostojną mową.

Zagadnienie maturalne – modele człowieka w poezji Leopolda Staffa

  • Człowiek – kowal – w myśl programowego utworu Kowal. Nurt – nietzscheański, autorytet: Nietzsche. Koncepcja człowieka mocnego, silnej jednostki mającej wpływ na swoje życie.
    • Ujęcie dekadenckie – Schopenhauera. Człowiek jest istotą skazaną na cierpienie, dąży do śmierci, zatopiony jest w świecie podążającym do zniszczenia. Pozostaje mu bierność i rozpacz. Wiersz – Deszcz jesienny.
  • Człowiek w ujęciu franciszkańskim – wolny ptak, niezwiązany majątkiem czy mieszkaniem, żyjący w zgodzie z naturą.
  • Model klasyczny – radosny, świadomy swojego człowieczeństwa, tradycji i wartości życia.

Według klasyków człowiek jest dobry, potężny, piękny jako twór Boga. Powinien dążyć do wewnętrznej harmonii, spokoju, w ten sposób radzić sobie z tajemnicami i bólem istnienia. Prostota, ład, tradycja – oto motto człowieka według klasyków.

 

Zobacz:

Poezja Młodej Polski

Poezja młodopolska

Młoda Polska – charakterystyka epoki

MŁODA POLSKA – TABELA

Poezja Jana Kasprowicza