Ten niemiecki filozof, który urodził się i znaczną część życia spędził w Gdańsku, swoje koncepcje tworzył w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku. Dopiero jednak pod koniec stulecia jego idee znalazły szeroki oddźwięk – wśród modernistycznych artystów i teoretyków sztuki. Przede wszystkim – były doskonałą pożywką dla zwolenników poglądów dekadenckich – Schopenhauer bowiem z całą siłą starał się dowieść kompletnej bezsensowności ludzkiego życia.
- Jego podstawowym motorem bowiem, według filozofa, jest popęd życiowy – wola życia – siła, która pcha nas do wypełniania życiowych powinności. Jej istnienie nie jest jednak dla nas niczym zbawiennym – o nie! – schopenhauerowska siła życia to bezmyślny biologiczny popęd zmuszający nas do działań, z których nie będziemy mieli i tak żadnej korzyści.
- Zdaniem Schopenhauera wszystkie nasze życiowe pragnienia i ambicje to wytwory tego popędu – stawiane przed nami fałszywe zadania, które mają odwrócić naszą uwagę od ogólnej bezcelowości istnienia. Dążąc zaś do ich realizacji, wpadamy w pułapkę – zdaniem filozofa nigdy nie będziemy szczęśliwi – realizując swe plany zawsze będziemy cierpieć i czuć metafizyczną pustkę.
- Marzenie o szczęściu – to kolejna ułuda i sztuczka pędu życiowego – sztuczka najsprytniejsza – bo stale podtrzymująca nasze działania. Nadzieja matką głupich – mógłby spokojnie powiedzieć Schopenhauer – nigdy nie uda nam się doprowadzić do tego, by nasze życie miało jakikolwiek sens, właściwie nic nawet – prócz owej fałszywej nadziei – nie stoi na przeszkodzie, by popełnić samobójstwo.
- Z drugiej wszak strony – Schopenhauer twierdzi, że nasze życie jest jedyną rzeczą, jaką w ogóle mamy. I skoro tak – to może lepiej nie wyciągać z ponurej prawdy tych najbardziej konsekwentnych wniosków i zamiast strzelać sobie w łeb, by uciec przed cierpieniem, spróbować je ograniczyć – a nawet się od niego wyzwolić.
Jak tego dokonać?
Schopenhauer widzi dwie drogi – niezwykle atrakcyjne dla modernistycznych twórców.
- Pierwsza z nich to dążenie do stanu nirwany. Nirwana – to termin zaczerpnięty przez Schopenhauera z filozofii staroindyjskiej – oznacza stan między śmiercią a życiem, do którego doprowadza wyzbycie się wszelkich pragnień i stopniowe odcięcie wszelkich powiązań ze światem zewnętrznym – stan totalnego spokoju i wyłączenia duchowego i cielesnego – w którym zatarły się wszelkie granice między istnieniem a niebytem. Nirwana w staroindyjskim ujęciu to najgodniejsza droga wyjścia z błędnego koła wiecznego odradzania się życia – niekończącego się marszu po okręgu. Jest to jednak także droga niemal niedostępna – i nawet mitologia indyjska zawiera bardzo niewiele przykładów przejścia w stan nirwany.
- Zwykły śmiertelnik więc prędzej już może skorzystać z drugiej rady Schopenhauera – i szukać wybawienia w Pięknie. Ono bowiem jest jedyną wartością na ziemi mającą odpowiednią moc, by złagodzić egzystencjalne cierpienie. Kontemplacja jego przejawów w naturze i – przede wszystkim – w sztuce jest jedynym sensownym zajęciem, jakie możemy sobie znaleźć. Jedynym – prócz… tworzenia Piękna. To zaś jest dziełem artystów – którzy w filozofii Schopenhauera mają miejsce bardzo szczególne i wysokie – są kapłanami jedynej prawdziwej religii i lekarzami – uśmierzającymi jedyny prawdziwy ból.
Ta religia piękna oczywiście doskonale współgra z modernistycznymi (zwłaszcza wczesnomodernistycznymi) koncepcjami sztuki. Prócz tego zaś filozofia Schopenhauera jest jedną z podstaw dekadenckiego stosunku do rzeczywistości i życia – jako marnego bezsensu.
Zapamiętaj!
schopenhaueryzm
Świat jako wola i wyobrażenie
- pesymizm
- życie jako pasmo cierpień
- sztuka, nauka, nirwana jako dziedziny ukojenia
nietzscheanizm
Poza dobrem i złem
- teoria „nadczłowieka” – indywidualnej jednostki, usytuowanej poza dobrem i złem
- teoria „woli mocy” – wyższość siły nad przeciętnością i słabością
bergsonizm
Ewolucja twórcza
- intuicjonizm ( intuicja najlepszym środkiem poznania)
- élan vital – siła życia, moc, energia, siła twórcza dana człowiekowi
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c165-modernizm/filozofia-modernizmu