Bizancjum

Bizancjum powstało na wschodnich terenach dawnego Cesarstwa Rzymskiego. Swoim zasięgiem obejmowało prawie cały Półwysep Bałkański, Azję Mniejszą, Syrię i Egipt. Stolicą Bizancjum był Konstantynopol, położony nad Bosforem (obecnie Stambuł). Bizantyjczycy samych siebie nazywali Rzymianami, choć pod względem kulturowym bliżsi im byli Grecy. Bizancjum istniało od 395 (podział cesarstwa rzymskiego przez Teodozjusza na wschodnie i zachodnie) do 1453 roku, kiedy to sułtan turecki Mehmed II zdobył Konstantynopol.
Bizancjum szczęśliwie uniknęło zniszczenia, spowodowanego najazdem barbarzyńców, atakujących głównie zachodnią część Cesarstwa.
Bizancjum było państwem chrześcijańskim, ale w 1053 roku odeszło od zachodniej wersji w ciągu półwiecza chrystianizmu i zwróciło się ku prawosławiu.
Władza cesarza była absolutna, Kościół był zaś jej podporządkowany (cezaropapizm).

Zapamiętaj!

  • 395 rok n.e. – powstanie Bizancjum. Wtedy to Teodozjusz Wielki podzielił państwo rzymskie na dwie części, z czego wschodnią zajmowało właśnie Bizancjum. Panował w nim syn Teodozjusza Wielkiego – Arkadiusz.
  • Okres największej świetności Bizancjum to czas panowania Justyniana Wielkiego i jego żony Teodory (VI w. n.e.):
    • opanowanie Afryki Północnej i podbicie państwa Wandalów,
    • opanowanie Italii, będącej we władaniu Ostrogotów,
    • opanowanie Mezopotamii,
    • zajęcie przyczółków w Galii i Hiszpanii.
  • Przełom VI i VII wieku to śmiertelne zmagania Bizancjum z Persją, a na północy walki ze Słowianami zgrupowanymi na linii Dunaju.

Przyczyny załamania się imperium bizantyńskiego

  • Bezpośrednią przyczyną załamania się imperium bizantyńskiego był najazd Arabów w VII w. n.e., udało się im podbić Persję, a Bizancjum odebrać Egipt, Syrię, Palestynę, Cisjordanię i Afrykę Północną.
  • Osłabiła też wydatnie Bizancjum, w dłuższej perspektywie czasowej, czwarta krucjata (1204) i powstanie tam efemerycznego, podporządkowanego zachodowi, Cesarstwa Łacińskiego (do 1264)
  • Bizancjum do końca swego istnienia (ostateczny upadek – 1453 rok) nie odgrywało już roli światowego mocarstwa, choć jeszcze przeżyło okresy świetności.

 

Arabowie

Do VII w. n.e. Arabowie zamieszkujący Półwysep Arabski nie byli liczącą się grupą w międzynarodowej społeczności.
Państwo to, pozbawione miast (z wyjątkiem Mekki, Medyny, Sany), było terenem ciągłych walk toczonych między koczowniczymi plemionami.
Obszary Półwyspu Arabskiego zostały zjednoczone przez inteligentnego i dynamicznego polityka, działającego głównie pod wpływem religijnych pobudek – Mahometa, uznawanego za proroka Allacha.
Wiara stała się elementem jednoczącym zwaśnione plemiona beduińskich pasterzy, na mniej podatny grunt trafiła w miastach. W wyniku nieprzychylności mieszkańców Mekki, Mahomet został zmuszony do ucieczki. Schronił się w Medynie. Od roku 622, kiedy to wydarzenie miało miejsce, liczy się początek ery muzułmańskiej, tzw. hidżra.

Przebieg podbojów arabskich

Przedwczesna śmierć Mahometa w 632 roku n.e. nie pozwoliła mu zrealizować planów ekspansji. Rozpoczęli ją jego następcy, zwani kalifami – pierwszym z nich był Omar.
Arabowie stworzyli potężne imperium – ze stolicą w Bagdadzie – dzięki gigantycznym podbojom:

  • na wschodzie doszli do chińskiej granicy oraz Indii,
  • opanowali Persję – Iran,
  • wzięli we władanie obszary Środkowej Azji,
  • podbili Mezopotamię i Bizancjum,
  • opanowali tereny Palestyny, Egiptu i Afryki Północnej,
  • przeniknęli do Europy, zdobywając Półwysep Iberyjski, a na nim państwa Wizygotów i Swebów, później także Sycylię.

Ekspansję arabską powstrzymał dopiero w 732 roku w bitwie pod Poitiers frankoński wódz Karol Młot.

Czynniki, które spowodowały rozbicie imperium arabskiego:

  • zbyt wiele obszarów o różnej tradycji i kulturze znajdowało się w jego obrębie,
  • wśród elity arabskiej doszło do charakterystycznych dla feudalizmu konfliktów i podziałów – sporów o ziemię i zwierzchnictwo nad nią.

Imperium rozpadło się ostatecznie w X w. (929 rok).

Arabowie stworzyli cywilizację o wysokim stopniu rozwoju, twórczo wykorzystującą dorobek ludów i obszarów podbitych i pod wieloma względami przewyższającą cywilizację europejską. Imponujący jest dorobek Arabów zwłaszcza w dziedzinie matematyki, astronomii, fizyki, filozofii i literatury.

Przyczyny ekspansji Arabów:

  • religijne – święta wojna (dżihad) z niewiernymi, czyli wszystkimi niebędącymi muzułmanami,
  • przeludnienie Półwyspu Arabskiego – poszukiwanie nowych terenów.

Zapamiętaj!

  • Hidżra – umowny początek ery muzułmańskiej, na pamiątkę ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny (wówczas nazywającej się ) w 622 r., co oznacza również początek działalności publicznej Proroka.
  • Dżihat – święta wojna z niewiernymi, śmierć w walce wg. Mahometa oznaczała życie wieczne.
  • Koran – święta księga islamu, zainspirowana judaizmem i chrześcijaństwem.

 

Monarchia Franków

Frankowie, byli ludem, który (podobnie jak Wizygoci) stworzył swe państwo na terenach byłego Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego – na obszarach dawnej Galii (Francja i Belgia). Ich państwo okazało się tworem wyjątkowo trwałym. Dzięki oddaleniu od potężnych sąsiadów – Bizancjum i państwa arabskiego, miało sporo czasu na okrzepnięcie i rozwój. Pierwsze zapiski na temat Franków pochodzą już z 241 i 257 roku. Państwo Franków istniało od 496 do 843 roku, kiedy to synowie Ludwika Pobożnego, na mocy traktatu w Verdun, podzielili państwo na trzy części.

Losy państwa Franków

  • Za początek państwa Franków uważa się rok 496, kiedy to wódz Chlodwig przyjął chrzest i koronował się. Za panowania jego następców z rodu Merowingów władza stopniowo przechodziła w ręce wysokich urzędników dworskich – majordomów.
  • Jednym z nich był Karol Młot, który pokonał Arabów pod Poitiers w 732 roku, co wzmocniło autorytet jego rodu. Ułatwiło to zadanie synowi Karola – Pepinowi Krótkiemu, który odsunął ostatniego Merowinga (Childeryka III) od władzy (w 751 r . koronował się na króla Franków). Przewrót ten zalegalizował, zawierając przymierze z papieżem Stefanem II, któremu pomógł w walce z Longobardami. Wtedy to powstało Państwo Kościelne (dzisiejszy Watykan – 753 rok), stworzone na obszarze Italii, przetrwało ono ponad 1100 lat.
  • W 800 roku Karol Wielki, na prośbę papieża Leona III, przebywał w Rzymie. Tam też doszło do jego koronacji na cesarza rzymskiego. Akt ten nazwano Odnowieniem Cesarstwa Rzymskiego, zaś odnowione imperium – Imper­ium Romanum. Nie powiodły się starania Karola o rękę cesarzowej bizantyńskiej Ireny (zamiar Karola Wielkiego był jasny – chciał pod swoją władzą posiadać, choćby symbolicznie, cesarstwo wschodnie).
  • Po śmierci Karola (814 rok) doszło do walk między jego wnukami wykorzystującymi nieudolność cesarskiego syna Ludwika Pobożnego. Ostatecznie zawarli oni w 843 roku traktat w Verdun będący faktycznym podziałem cesarstwa i początkiem trzech państw europejskich:
    • Francji (Karola Łysego),
    • Włoch (Lotariusza),
    • Nie­­­miec (Ludwika Niemieckiego).
  • Niemcy stanowiły wschodnią część byłego karolińskiego imperium. Do początków X w. panowała tam dynastia Karolingów (911 rok). Gdy umarł ostatni z Karolingów, książęta niemieccy zdecydowali się na wybór następcy drogą elekcji. Władzę objął książę saski Henryk I (919 rok), a po nim jego syn Otto I.

Władcy z dynastii Karolingów:

  • Karol Młot,
  • Pepin Krótki,
  • Karol Wielki,
  • Ludwik Pobożny.

Kierunki ekspansji Franków na przestrzeni VI-VIII w.:

  • Akwitania,
  • Alemania,
  • Burgundia,
  • Bawaria,
  • Bretania,
  • Saksonia.

Za panowania Karola Wielkiego państwo Franków stało się potęgą.

Uwaga! Terminem średniowiecze określamy epokę, która zaczęła się po starożytności ok. V w. i trwała do końca XV wieku. Okres ten, nazywany przez szesnastowiecznych humanistów włoskich wiekami średnimi, oddzielający czasy starożytne od czasów im współczesnych, był według nich czasem ciemnoty i zacofania.

Ale średniowiecze jest jednak:

  • okresem rodzenia się największych potęg europejskich;
  • czasem kształtowania się monarchii i papiestwa, kiedy o panowanie nad światem ubiegała się władza świecka, reprezentowana przez cesarzy i kościelna, reprezentowana przez Kościół katolicki;
  • tworzy się wówczas nowa kultura – dworska i rycerska;
  • mają miejsce wielkie podboje, wojny i krucjaty;
  • kształtuje się nasze państwo, zyskuje międzynarodowe znaczenie i staje się jednym z najważniejszych partnerów, z którym inne państwa muszą się liczyć. Jest to także okres pierwszych niepowodzeń młodego państwa polskiego.