RENESANS W POLSCE – XVI WIEK
Wyznaczniki

  • Polska Jagiellonów jest silnym mocarstwem – handluje zbożem z Europą, liczy się dynastycznie.
  • Wzrasta poczucie tożsamości narodowej – szlachta postrzega Rzeczpospolitą jak ojczyznę.
  • Rozkwita literatura, nauka, sztuka – bogacą się miasta, rosną zamki magnackie.
  • Następuje intensywny rozwój demokracji szlacheckiej – szereg przywilejów.
  • Rodzi się idea sarmatyzmu – pochodzenia szlachty polskiej od starożytnego rodu wojowników.
Ideały

  • Wiedza – młodzież szlachecka wyjeżdża do szkół. Po wykształcenie wyruszano do Europy. Kwitnie też Akademia Krakowska. 
  • Humanizm – zaszczepiony z Włoch, wyraźnie widoczny w twórczości pisarzy i myśli filozoficznej. 
  • Wskrzeszenie filozofii starożytnych – harmonia, umiar, stoicyzm, epikureizm, propagowanie idei złotego środka Horacego. 
  • Połączenie filozofii antycznej z systemem wartości chrześcijańskiej. Celuje w tym Jan Kochanowski. 
  • Pochwała życia wiejskiego, ideału polskiego dworu, któremu patronuje dobry gospodarz. Rodzi się symbol polskości – dwór. Rodzi się też legenda Sarmaty. 
  • Rodzi się patriotyzm – miłość ojczyzny, poczucie bycia Polakiem. 
  • Tolerancja religijna – na tle Europy wstrząsanej wojnami i prześladowaniami religijnymi Polska jawi się jako kraj względnej tolerancji religijnej.
Ludzie

  • Mikołaj Kopernik – osobowość renesansowa. Dokonał przełomu kopernikańskiego – zmienił wizję kosmosu. Był wybitnym astronomem, matematykiem, lekarzem. Jest twórcą układu heliocentrycznego – dowiódł, że to Słońce, nie Ziemia, znajduje się w centrum naszego układu planet. Główne dzieło – O obrotach sfer niebieskich. 
  • • Bona Sforza – królowa, żona Zygmunta Starego, przybyła do Polski z Włoch. Stała się propagatorką przemian renesansowych w zakresie kultury, obyczajowości, polityki. Postać kontrowersyjna, ale bezsprzecznie wiele wniosła do rozwoju Polski. 
  • Konrad Celtis – prekursor ideałów renesansowych w Polsce, niemiecki poeta humanistyczny, założyciel Sodalitas Litteraria Vistulana – pierwszego w Polsce towarzystwa literackiego. 
  • Kallimach (Filippo Buonaccorsi) – humanista, prekursor renesansu w Polsce, wykładowca w Akademii Krakowskiej. Przybysz z Rzymu, poeta, historyk, polityk – ważna postać ówczesnego Krakowa. 
  • Mikołaj Rej – ojciec języka polskiego, pisarz samouk, pierwszy twórca literatury w języku polskim. 
  • Jan Kochanowski – najważniejszy poeta, ojciec polskiej literatury. Wszechstronnie wykształcony humanista. 
  • Stańczyk – błazen królewski, który przeszedł do historii nie jako trefniś, lecz jako wpływowy polityk, dyplomata i krytyk błędnych decyzji. 
  • Piotr Skarga – kapelan królewski. Jego Kazania sejmowe były właściwie publicystyką – zawierały krytykę błędów i przestrogę; przeszedł do historii jako prorok nieszczęść ojczyzny. 
  • Andrzej Frycz-Modrzewski – publicysta, humanista, erudyta, myśliciel renesansowy. Głosił szereg reform naprawczych, które uważał za potrzebne ojczyźnie. Propagował irenizm.
Miejsca

  • Kraków – Wawel, Akademia Krakowska. Stolica Rzeczypospolitej ze względu na obecność dworu królewskiego.
  • Miasta – rozwijają się: Częstochowa, Sandomierz, Kazimierz, Gniezno – tu grób św. Wojciecha, Poznań, Kalisz, Gdańsk. Obok katedr, kościołów rosną mieszczańskie zabudowania – ratusze, rynki, na których tętni handel.
  • Zamki – potężne rody magnackie budowały lub rozbudowywały posiadane już zamki (często przerabiano średniowieczne, dobudowując nowe, renesansowe części). Siedzibą królewską był Wawel, poza tym powstawały zamki w Golubiu, Gniewie czy Czersku.
  • Szlacheckie dwory – szlachta to trzon polskiego społeczeństwa – nie mieszka ani w zamczyskach, ani w miastach, lecz w tradycyjnych, typowych dla naszej kultury dworkach szlacheckich – otoczonych modrzewiami, z gankiem, z kolumnami i pobielonymi ścianami. Dworek takowy stanie się już na zawsze symbolem ojczyzny, polskiego domu.