Ostatnim „dzieckiem” Kongresu Wiedeńskiego w kwestii polskiej była Rzeczpospolita Krakowska która miała pozostać „miastem wolnym, niepodległym i ściśle neutralnym pod opieką 3 mocarstw”. Państewko zwano też niekiedy Wolnym Miastem Krakowem. Mocarstwa zaborcze porozumiały się co do zasad ustrojowych Rzeczypospolitej Krakowskiej, co znalazło odbicie w konstytucjach z 1815, 1818 i 1833 r.
- Właściwie pozostawała przez cały czas republiką i cieszyła się szeroką autonomią do 1830 r.
- Z powodu oficjalnej neutralności istniał formalnie zakaz przebywania w Krakowie obcych wojsk, co zresztą bywało omijane (ze strony Rosjan i Austriaków) kilkakrotnie. Stale za to przebywali w podwawelskim grodzie rezydenci zaborczych mocarstw.
- Gwarantem interesów Rosji, Prus i Austrii stał się zachowawczy Senat, oficjalna władza Rzeczypospolitej z prezesem Stanisławem Wodzickim na czele. Przeciwko tej grupie istniała opozycja liberalnego mieszczaństwa skupiona w lokalnym parlamencie – Zgromadzeniu Reprezentantów.
- W 1830 r. terytorium Rzeczypospolitej czasowo okupowały wojska rosyjskie, które ustąpiły pod naciskiem Austrii.
- W 1833 r. została przeprowadzona rewizja ustawy zasadniczej poważnie ograniczająca wolności i swobody obywatelskie. Rezydenci zaczęli już bez ogródek zarządzać tym malutkim państwem.
- Na terenie miasta rozwijała się konspiracja powiązana głównie z TDP, co doprowadziło do wybuchu powstania w Rzeczypospolitej 20.02.1846 r. Tutaj funkcjonował krótko Rząd Narodowy, formalnie reprezentujący wszystkie polskie ziemie. Wraz z upadkiem tego narodowowyzwoleńczego zrywu już po dwóch tygodniach, wkroczyły do Rzeczypospolitej wojska austriackie.
- Decyzją 3 zaborców 9.11.1846 została ona zlikwidowana i przyłączona do Austrii.
Ustrój polityczny
Rzeczypospolita Krakowska otrzymała podczas swego około 30-letniego istnienia 3 konstytucje.
- W opracowaniu pierwszej z maja 1815 brał udział Adam Jerzy Czartoryski.
- Druga z września 1818, również oktrójowana (odgórnie nadana) była nieco bardziej liberalna, np. nie precyzowała roli rezydentów, ale nie przeszkadzało to łamaniu jej ducha i litery.
- W maju 1833 r. kolejna konstytucja ograniczała rolę parlamentu oraz istniejące choćby formalnie swobody obywatelskie.
Instytucje
- Rolę rządu pełnił w Krakowie Senat, składający się z prezesa i 14 senatorów. Po dwu członków wybierały kapituła krakowska i Uniwersytet Jagielloński, a resztę wraz z prezesem wyłaniało Zgromadzenie Reprezentantów. Sześciu senatorów pełniło swoją godność dożywotnio. Senat sprawował władzę wykonawczą, dokonywał nominacji (i odwoływał) urzędników, decydował o obsadzie pewnych stanowisk kościelnych, posiadał wpływ na ustawodawstwo i miał w swej gestii prawo łaski i mediował w sporach kompetencyjnych między innymi organami władzy. Prezes reprezentował miasto na zewnątrz oraz nadzorował policję.
- Rolę parlamentu pełniło w Krakowie Zgromadzenie Reprezentantów, które liczyło 41 członków. Z ogólnej sumy, 3 było przedstawicielami senatu, po 3 kapituły i uniwersytetu, 6 sędziów pokoju oraz 26 deputowanych gmin.
- Prawo wyborcze opierało się na cenzusie majątkowym i wykształceniu. Zgromadzenie zajmowało się głównie ustawodawstwem, choć w tej dziedzinie też i Senat miał coś do powiedzenia, np. w kwestii budżetu. Tylko w niewielkim wymiarze członkowie parlamentu sprawowali kontrolę nad administracją.
- Wymiar sprawiedliwości znajdował się w ręku wójtów, sędziów pokoju i Sądu Apelacyjnego, oczywiście z siedzibą w Krakowie; w 1833 część kompetencji sądowych przejęła Dyrekcja Policji.
Datownik
- 3.05.1815 – nadanie konstytucji Rzeczypospolitej Krakowskiej
- czerwiec 1815 – oficjalny początek egzystencji Rzeczypospolitej
- 11.09.1818 – nadanie drugiej konstytucji Rzeczypospolitej Krakowskiej
- 1827 – przesilenie polityczne w maleńkiej republice, konflikt Wodzickiego – prezesa Senatu ze Zgromadzeniem Reprezentantów i liberalną opozycją
- 1830 – przejściowa okupacja Rzeczypospolitej
- 30.05.1833 – nadanie trzeciej konstytucji Rzeczypospolitej; w stosunku do poprzednich stanowiła wyraŹny regres; zaostrzenie kursu politycznego
- lata 40-te XIX w. – spiski na terenie Wolnego Miasta Krakowa
- luty-marzec 1846 – powstanie, którego Kraków stanowił ogólnopolskie centrum (stąd nazwa – „krakowskie”); wkroczenie wojsk austriackich do Krakowa
- 9.11.1846 – przyłączenie obszarów Rzeczypospolitej do Austrii i likwidacja bytu państwowego Wolnego Miasta Krakowa