„Poezja! Jakie twoje imię? Tworząca? Cóż tworzysz? Siebie”. Jak widziano w romantyzmie rolę poezji i poety?

Komentarz do tematu

Bardzo typowy, przekrojowy, ważny dla epoki. Rola poety i poezji w romantyzmie. Wielkie szanse na taki temat wypracowania klasowego czy domowego. Jest tylko specyficznie, „modnie” sformułowany: ozdobiony cytatem.

Rada 1

• Przypomnij sobie teksty romantyzmu, których bohaterem jest poeta. Jest ich sporo.
• A może znasz jakieś wypowiedzi programowe lub wiersze o poezji?
• Potem zastanów się, jak przedstawiano poetę i jego rolę.

Rada 2

• Chcąc wzbogacić pracę, zauważ, że romantyczne pojmowanie poezji jest punktem odniesienia dla twórców późniejszych epok. Buntują się oni przeciw romantycznym wzorcom albo całkowicie lub po części podzielają poglądy romantyków…

Tego nie pomiń!
W III części Dziadów. Konrad wypowiada tam dramatyczne słowa: „Samotność, cóż po ludziach? Czym śpiewak dla ludzi?”, „Ja śpiewak i nikt mej pieśni nie rozumie”. A jednocześnie widzi siebie jako tego, który „za milijony kocha i cierpi katusze”, który chce „dźwignąć, uszczęśliwić” cały naród. „Ja kocham cały naród! – objąłem w ramiona/ Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia”.

Uwaga! Odwołuj się do ważnych utworów i wypowiedzi!

Pisz:

• Według Adama Mickiewicza poezja jest nieśmiertelnością. „Taka pieśń jest siła, dzielność,/ Taka pieśń jest nieśmiertelność” – pisze w „Dziadach”.

• Według Juliusza Słowackiego – siłą przetwarzającą ludzi, ale też wyrazem uczuć: „Chodzi mi o to, aby język giętki/ Powiedział wszystko, co pomyśli głowa/ A czasem był jak piorun jasny, prędki/ A czasem smutny jako pieśń stepowa… (Beniowski).

• Cyprian Kamil Norwid z kolei upatrywał w poezji pracę, a poecie nakazywał mozolne rzemiosło…

Jak zacząć?

Najlepiej od określenia sytuacji historyczno-literackiej. To moment dla poezji przełomowy – od razu zaznaczmy to we wstępie.

Przykład – wstęp:

Romantyzm to właściwie nowe narodziny poezji. O, była już wcześniej, ale inaczej ją postrzegano. W wieku XVIII – za najważniejsze uznawano jej wartości utylitarne, dydaktyczne. A wiek XIX poezję uczynił boginią, poetę – wybrańcem, wybitną jednostką…

Co w rozwinięciu?

Możesz skupić się na pojęciu poety romantycznego – jego romantyczna wizja symbolizuje całe postrzeganie poezji. Możesz też wybrać i uporządkować utwory podejmujące temat poezji. Każdy z nich dowodzi szczególnej roli pojęcia według romantyków. Nie zapomnij wówczas o dziełach Mickiewicza:

• Konradzie Wallenrodzie, gdzie poezja jest arką przymierza, Dziadach części III – najważniejszym utworze przy tym temacie,
• z dzieł Słowackiego nie pomiń Kordiana.

Plan pracy można ułożyć według zagadnień:

• Kim jest poeta romantyczny?
• Jak i gdzie definiowano poezję?
• Jaką misję ma do spełnienia poeta?
• Czy wszyscy postrzegali tak samo rolę poety i poezji?
• Jakie jest twoje zdanie?

Wszędzie podawaj utwory literackie jako źródła przywoływanych argumentów.

 

Przykłady sformułowań:

Kim więc jest poeta romantyczny?

To przede wszystkim postać nietuzinkowa, wybitna osobowość i wielka indywidualność. Co więcej, osoba ta zdaje sobie sprawę ze swej nieprzeciętności i bardzo często ją podkreśla. „Ja mistrz/ Ja mistrz wyciągam dłonie” – to słowa Konrada z Wielkiej Improwizacji. Poeta to ktoś, kto ma nieprzeciętną wrażliwość, a co za tym idzie – ktoś, kto przeżywa świat o wiele intensywniej niż inni ludzie. Często – niczym lud w Balladach i romansach – widzi więcej, dostrzega rzeczy dla innych niepojęte, niezrozumiałe. Tę niezwykłą wrażliwość dostrzec można choćby w Sonetach krymskich. Poeta patrzy na egzotyczny krajobraz z zachwytem, ciekawością i odbiera otaczający go świat w sposób niezwykle indywidualny. Takie widzenie świata powoduje jednak nieustanne poczucie osamotnienia. Świadczą o tym choćby wymowne i często cytowane słowa: Jedźmy, nikt nie woła. Poeta głęboko odczuwa własną odrębność i osamotnienie – zupełnie jak Pielgrzym z Burzy, który podczas tragicznych wydarzeń na morzu zachowuje się inaczej niż wszyscy. Ludzie na statku modlą się, żegnają, płaczą, krzyczą. On jednak siedzi samotnie, gdyż modlić się nie potrafi, żegnać nie ma z kim, a poczucie beznadziejności nie pozwala mu nawet odczuwać strachu.

Rola poezji

Romantycy odrzucają oświeceniowy dydaktyzm, ale nie ograniczają poezji wyłącznie do funkcji estetycznej. Przed artystą jest wiele zadań, co widać choćby na przykładzie Halbana z Konrada Wallenroda. To właśnie dzięki wajdelocie Wallenrod dowiaduje się prawdy o swoim pochodzeniu i swojej ojczyźnie. Rola poety jest niebagatelna – ma pośredniczyć w przekazywaniu tradycji między „starymi” a „młodymi”, ma stać „na straży/ Narodowego pamiątek Kościoła”. Różnie może wyglądać realizowanie takiej funkcji. Czasem może to być podsycanie nienawiści do wroga i nawoływanie do walki – będzie to wtedy poezja tyrtejska, która, zwłaszcza w nurcie tzw. romantyzmu krajowego, odegrała istotną rolę; przykładami mogą być utwory Chorał i Maraton Kornela Ujejskiego, ale także wiele innych, motyw ten pojawia się między innymi w Prologu Kordiana Juliusza Słowackiego. Częściej jednak poezja miała po prostu pielęgnować w czytelnikach uczucia patriotyczne.

Rola wieszcza

Poeta w epoce romantyzmu nie chciał jednak stać z boku wielkich wydarzeń, ale sam pragnął brać w nich udział. Stawał się więc często – lub marzył o tym, by stać się – politykiem, ideologiem czy wreszcie wieszczem, czyli duchowym przywódcą narodu. Nie przez przypadek Konrad w III części Dziadów czuje się Prometeuszem czy może nawet Zbawicielem, obejmującym swymi ramionami – niczym Chrystus na krzyżu – całą ludzkość. W Widzeniu księdza Piotra mowa jest o tym, że pojawi się poeta prorok, „wskrzesiciel narodu” o tajemniczym imieniu „czterdzieści i cztery”. To on – stojąc na trzech stolicach – uchroni naród, a w pewnym sensie również całą ludzkość, przed unicestwieniem.

Inne poglądy:

Nie każdy poeta dorasta do wielkich zadań i wyzwań, jakie przed nim stoją. Pisze o tym Krasiński, który w Nie-Boskiej komedii odróżnia poezję błahą, ulotną, złudną, pisaną po to, by sprawić czytelnikom przyjemność – od tej prawdziwej, która ma prezentować autentyczne wartości. Pierwszy typ reprezentuje Hrabia Henryk, drugi – mały Orcio.
Do dziś stosunkowo powszechne – właśnie pod wpływem romantyzmu – jest przekonanie o tym, że poezja rodzi się pod wpływem chwili, spływa na jej autorów nagle niczym piorun, błysk, olśnienie. Faktem są zresztą, słynne zwłaszcza w pierwszej połowie XIX wieku, poetyckie improwizacje, a więc spotkania, podczas których artyści tworzyli swe utwory „na gorąco”, na oczach widzów. Wiadomo również, że odbył się swego rodzaju pojedynek na improwizacje między Mickiewiczem a Słowackim, wokół którego do dziś krążą różne legendy. Nie powinniśmy jednak dać się zwieść – doskonałość poetycka wymaga szlifowania i niemałego trudu. Wprost pisał o tym Norwid, dla którego tworzenie poezji to nic innego jak wykonywanie ciężkiej, niemal rzemieślniczej pracy. Ale specyficzny to rodzaj rzemiosła. Chodzi w nim o to, aby utwór był pod względem formalnym doskonały. Ma rodzić się jako efekt solidnej pracy, lecz także – w przeciwieństwie do literatury „lekkiej, łatwej i przyjemnej” – wymagać wykonania pewnej pracy przez czytelnika.

Jak zakończyć?

Podsumuj swoje wnioski. Zestaw panoramicznie kilka „imion” poety romantycznego. Zamieść w zakończeniu własne zdanie albo zacytuj polemiczną wobec romantycznych poglądów opinię.

Przykład – zakończenie:

Na koniec przytoczę słowa Ernesta Brylla, jednego z największych krytyków i… wyznawców romantycznego mitu. Oddają moje poglądy: „Ja jestem krytyczny wobec romantycznych gestów. Niemniej uważam, że bez romantyzmu nie byłoby polskiej kultury”.

Poeta wieszcz, natchniony i nieco zadufany w sobie prorok, wrażliwy, osamotniony indywidualista przejęty losem innych. Tyrteusz, strażnik tradycji mieszczańskiej… W tym ciągłym dążeniu do wszystkiego, co wielkie, współczesny czytelnik dostrzega wiele przesady, czasem może nawet pozy czy sztuczności. Z taką rolą poezji i poety wiąże się jednak przede wszystkim głęboka wiara w niewiarygodną moc Sztuki. Wiara, którą, być może, najpiękniej ze wszystkich poetów romantycznych wyraził Juliusz Słowacki, pisząc: „Lecz zostanie po mnie ta siła fatalna,/ Co mi żywemu na nic – tylko czoło zdobi,/ Lecz po śmierci będzie was gniotła niewidzialna,/ Aż was, zjadacze chleba, w aniołów przerobi”.

 

Propozycja zakończenia:

Odnieś zadania poezji romantycznej do czasów współczesnych.

Zacytuj kogoś, kto polemizuje z romantycznym pojmowaniem poezji lub stwierdza, że sam prezentuje model twórcy romantycznego.

• Polemika z romantycznym pojmowaniem poezji
  Ojczyzna moja wolna, wolna…
  Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.
  (Antoni Słonimski, Czarna wiosna)

• A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę.
  (Jan Lechoń, Herostrates)

Inne ważne utwory polemizujące z koncepcją poezji romantycznej to „święta trójca” Tadeusza Różewicza: Moja poezja, Kto jest poetą i O pewnych właściwościach tak zwanej poezji.
Coraz rzadziej zdarza się, by poeci hołdowali romantycznej koncepcji poezji i poety. Romantyczną „konfesyjność” i dramatyczne zwierzenia, „wywnętrznianie się” zastąpił „wstyd uczuć” – emocje, refleksje – tak, ale za mgiełką ironii, prowokacyjnie lub prześmiewczo. Ważny jest dystans i szyfrowanie własnych emocji – choć oczywiście nie zawsze.

Program poetycki Juliusza Słowackiego zawarty w Beniowskim

• poeta włada językiem ojczystym, wykorzystuje do maksimum jego możliwości;
• służy narodowi swoimi zdolnościami, przemawia za niego, jest wyrazicielem jego uczuć;
• nie idealizuje swojego narodu, nie okłamuje go, nie pochlebia mu – jest sprawiedliwy, czasem nawet surowy, prawdomówny; wskazuje (trudną) drogę do walki o wolność

 

Zobacz:

Wyjaśnij, jak definiowano rolę poety i poezji w wybranych utworach literackich epoki romantyzmu?

Przedstaw i oceń Konrada z III części Dziadów jako bohatera romantycznego

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-z-romantyzmu/rola-poezji-zyciu-narodu-wedlug-konrada-wallenroda

Wyjaśnij, jak definiowano rolę poety i poezji w wybranych utworach literackich epoki romantyzmu?