Władysław Łokietek

Dane personalne

• Imię: Władysław
• Przydomek: Łokietek
• Personalia rodziców: Kazimierz, prawdopodobnie książę
• kujawski, i Eufrozyna, córka księcia opolskiego
• Data urodzenia: 1260 lub 1261 r.
• Stan cywilny: żonaty – z Jadwigą, córką Bolesława Pobożnego, księcia wielkopolskiego
• Dzieci: sześcioro, między innymi: Elżbieta, żona króla Węgier i Kazimierz zwany Wielkim, przyszły król Polski
• Koronowany: 20.10.1320 r.
• Zmarł: 1333 r.

Bolesław Krzywousty przed śmiercią (w roku 1138) wydał akt nazywany testamentem Krzywoustego. W intencji księcia miał on zapewnić jedność Polski – chociaż książęta piastowscy rządzili każdy w swojej ziemi, podlegali władzy najstarszego z nich, czyli seniora. On też, przy współudziale młodszych książąt, kierować miał polityką kraju. Wola Krzywoustego nie została uszanowana. W XII i XIII w. Polska rozpadła się na wiele dzielnic.

Koronacja Przemysła

W roku 1287 czterej książęta piastowscy: Leszek Czarny, Henryk Probus, Henryk głogowski i Przemysł II mieli zawrzeć przymierze w celu zjednoczenia kraju (historycy uznają to przymierze za legendę). Po rychłej śmierci Leszka pojawił się jeszcze jeden kandydat do zjednoczenia Polski – Władysław Łokietek. Władca Wielkopolski, Przemysł II, zdobył nawet w roku 1295 koronę. Ale królestwo obejmowało tylko Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Zaledwie w kilka miesięcy po wspaniałej uroczystości Przemysł został zamordowany. Maczały w tym palce wielkie rody możnowładcze, niezadowolone z wyniesienia księcia, i prawdopodobnie zachodni sąsiedzi władztwa Przemysła – Brandenburczycy. Zdawało się, że korona znowu przepadła na wieki.

Czeskie rządy

Po spadek po Przemyśle natychmiast wyciągnęli ręce dwaj książęta: Władysław Łokietek i Henryk głogowski. Łokietek opanował Pomorze i część Wielkopolski. Wkrótce jednak pojawił się nowy, i to potężny, kandydat do korony – władca Czech, Wacław II. Od dawna już król ten łakomym okiem spoglądał na ziemie swoich północnych sąsiadów. Dysponował zasobnym skarbcem, sprawną administracją i niezłą armią – górował nad każdym z książąt piastowskich. Jeszcze w roku 1289 złożył mu hołd pierwszy przedstawiciel rodu Piastów – książę bytomski. Wacław opanował ostatecznie cały kraj i w roku 1300 koronował się w Gnieźnie na króla Polski.

Łokietek – od wygnania po Płowce

Na wygnaniu
Objęcie tronu przez Wacława zmusiło Łokietka do ucieczki z Polski. Historycy uważają, że właśnie wtedy polski książę zrozumiał arkana polityki. Przestał myśleć tylko w kategoriach swojej dzielnicy, nawiązał nowe kontakty, które miały mu pomóc w dalszej walce o polski tron. Łokietek był na Rusi, a potem zawędrował na Węgry, gdzie zaskarbił sobie przyjaźń rządzącej tam dynastii Andegawenów. Wyraźnie dbał potem o przyjazne stosunki z papieżem.

Powrót po zwycięstwo
Gdy tylko do Łokietka doszły wieści, że w Polsce wzbiera fala niezadowolenia z rządów czeskich, postanowił wrócić do kraju. Korzystając z wojskowej pomocy Węgrów, opanował część ziemi sandomierskiej. Sprawę ułatwiła mu śmierć Wacława II w roku 1305. Łokietek opanował ziemie: krakowską, łęczycką i sieradzką. Sięgnął wreszcie po Pomorze Gdańskie, którego grody obsadził wiernymi sobie ludźmi. Dopiero w roku 1314 zajął Wielkopolskę.

Bunty i spiski
Władysław bardzo szybko przekonał się, że utrzymanie dotychczasowych zdobyczy nie będzie łatwe. Najbardziej nie lubili go krakowiacy, gdzie dochodziło do buntów przedstawicieli Kościoła, a potem niemieckiego mieszczaństwa pod wodzą wójta Alberta. Władysław opanował jednak miasto i zastosował wobec wrogów surowe represje. Podobno Łokietkowi wojowie w razie wątpliwości, czy jakiś mieszczanin jest Polakiem, kazali mu wymawiać słowa: soczewica, koło, miele, młyn. Źle było z tymi, którzy tego nie umieli.

Utrata Gdańska
Duże niebezpieczeństwo zagrażało Polsce ze strony Brandenburgii. Jej władcy chcieli opanować Pomorze Gdańskie. W roku 1308 zaatakowali Gdańsk. Broniący go z ramienia Łokietka kasztelan Bogusza zwrócił się o pomoc do zakonu krzyżackiego, którego stosunki z księstwami polskimi były dotąd poprawne. Krzyżacy skorzystali z okazji. Urządzili rzeź polskich rycerzy oraz mieszczan, którzy przeciw nim występowali i opanowali Gdańsk. Łokietek protestował, odwoływał się do papieża, ale nic nie uzyskał.

Upragniona korona
W roku 1320 w krakowskiej katedrze spełniły się marzenia Łokietka. W obecności najwyższych dostojników arcybiskup Janisław koronował Władysława na króla Polski. Specjalnie na tę okazję przygotowano nowe insygnia koronacyjne, bo te z czasów Bolesława Śmiałego zostały wywiezione przez Przemysła II do Gniezna, a stąd po koronacji Wacława II zawędrowały do Czech i tam przepadły. Ceremonia odbyła się po raz pierwszy z użyciem miecza koronacyjnego zwanego Szczerbcem – według legendy szczerby na tym mieczu powstały, gdy Bolesław Chrobry ponad 300 lat wcześniej uderzał w Złotą Bramę kijowską. Odbudowane królestwo obejmowało tylko dzielnicę krakowską, wielkopolską i sandomierską oraz ziemie sieradzką i łęczycką.

Wojna o polskie królestwo
Krzyżacy i Czesi postanowili położyć kres rządom Łokietka. Potężne armie najeźdźcze miały się spotkać pod Kaliszem. Swój plan wykonali częściowo tylko Krzyżacy. Przeszli przez Wielkopolskę, pozostawiając za sobą zgliszcza i trupy. Czesi spóźnili się ze swoją akcją. Do starcia wojsk Łokietka z oddziałem Krzyżaków doszło pod miejscowością Płowce (rok 1331). Król rozbił część wojsk zakonnych, ale wtedy na miejsce boju przybyły ich główne siły. Bitwa pozostała nierozstrzygnięta. Była jednak w pewnym sensie zwycięstwem Łokietka – udowodniła, że potędze krzyżackiej można się przeciwstawić.

Sąsiedzi Polski

Czechy
Pod panowaniem Wacława II był to kraj potężny. Kwitł tam handel, pomyślnie rozwijało się rzemiosło. Praga była wtedy jednym z wielkich europejskich miast. Czesi byli dobrymi żołnierzami, których chętnie najmowano do różnych armii.

Zakon krzyżacki
Sprowadzony do ziemi chełmińskiej przez księcia Konrada Mazowieckiego. W XIII i na początku XIV w. stworzył silne państwo na ziemiach pogańskich Prusów. Zakon dysponował silną armią, sprawną administracją i stabilną gospodarką. W roku 1309 z Wenecji do Malborka została przeniesiona główna siedziba zakonu.

Brandenburgia
Wykorzystując okres rozbicia dzielnicowego w Polsce, Brandenburczycy wbili się klinem między Pomorze i Wielkopolskę. Opanowali niektóre ważne polskie grody i zagrażali Pomorzu Gdańskiemu.

Węgry
Rządzone przez dynastię Andegawenów rozporządzały sporą siłą. Łokietek pozyskał w nich trwałego sojusznika.

Litwa
Rządzona przez Giedymina rozrastała się, zajmując ziemie ruskie. Łokietek zawarł przymierze z tym państwem, co zabezpieczyło Polskę przed łupieskimi najazdami Litwinów.

Bilans rządów Władysława Łokietka

Plusy:

• Zjednoczenie dużej części ziem Polski.
• Koronowanie się na króla.
• Odparcie wielkiego najazdu w roku 1331, który mógł doprowadzić do upadku młodego królestwa.

Minusy:

• Utrata Pomorza Gdańskiego.

 

Datownik

1295 – koronacja Przemysła II
1296

• śmierć (otrucie) Przemysła II
• Władysław Łokietek księciem Wielkopolski

1300

• Wacław II królem Polski
• wygnanie Władysława Łokietka z Wielkopolski

1305

• śmierć Wacława II
• objęcie władzy przez Łokietka w Małopolsce

1308 – zajęcie przez Krzyżaków Gdañska
1311 – bunt w Krakowie przeciwko Łokietkowi
1314 – objęcie władzy przez Łokietka w Wielkopolsce
1320 – koronacja Władysława Łokietka (20 I)
1327, 1329-1332 – walki polsko-krzyżackie
1331 – bitwa z Krzyżakami pod Płowcami (27 IX)
1333 – śmierć Władysława Łokietka