Trudne, biedne, pracowite…
jest dzieciństwo bohaterów nowelek i opowiadań pozytywistów – Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza. Antek, Janko Muzykant, dzieci z Naszej szkapy nieraz przymierają głodem, nie mogą liczyć na troskę i opiekę rodziców, nie mają warunków do rozwijania zainteresowań. Są skazane na ciężką pracę ponad siły.
Janko nie mógł rozwijać swych talentów muzycznych, Antek – plastycznych. Chłopcy z Naszej szkapy zaznali biedy i nieszczęścia.
Wstrząsająca baśń Hansa Christiana Andersena Dziewczynka z zapałkami i losy baśniowych półsierot poniżanych przez macochy (o dziwo nie przez ojczymów): Kopciuszka, Śnieżkę, Jasia i Małgosię.
Złych ojczymów pełno natomiast we współczesności. Może oglądaliście film „Chłopięcy świat”? Powstał na podstawie autobiograficznej książki pisarza i profesora literatury Tobiasa Wolffa, w której autor wspomina swe lata dorastania – koszmarny okres spędzony w domu ojczyma. Nastolatek (w tej roli Leonardo DiCaprio) musi znosić szykany sadystycznego tyrana.
Współczesne problemy? Rozbite małżeństwo, walka o prawa rodzicielskie to tematy, które współczesnym książkom i filmom dyktuje życie. Media donoszą o dzieciach bitych, maltretowanych, pozbawionych miłości i opieki. Mało sielskie to dzieciństwo.
- Powieść Janiny Zającówny Mój wielki dzień (na podstawie tej powieści powstał film Kochankowie mojej mamy) o jedenastoletnim Rafale, który musi zmierzyć się z brakiem równowagi emocjonalnej swojej matki.
- Chora psychicznie matka – agresywna i zaborcza wobec córki – w filmie Tato.
- Smutne życie sierot (Pollyanna, Ania z Zielonego Wzgórza, Mary Lennox, David Copperfield) – pozbawione miłości, często wbrew własnej woli trafiają do obcych ludzi i dopiero w nowym miejscu, po wielu perypetiach, znajdują ciepły, kochający dom.
Sielanka – dzieciństwo beztroskie i spokojne
O dziwo, tak rzadko pojawiają się w literaturze opisy naprawdę szczęśliwego dzieciństwa. Jeśli już, to na zasadzie wspomnień związanych z „krajem lat dziecinnych”. Co nieco znajdziemy w listach do matki i w poezji Słowackiego. No i oczywiście w Panu Tadeuszu. Gdybyście pisali na ten temat wypracowanie, nie możecie pominąć słynnego cytatu:
Kraj lat dziecinnych!
On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie […]
Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek
po świecie
Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
Miłe i piękne.
Jako sielanka przedstawione jest dzieciństwo dorastającej Zosi Horeszkówny, która – choć sierota – wychowywała się pod troskliwą opieką Telimeny, a jej czas wypełniało karmienie ptactwa, przebieranie się w dziewczęce sukienki, zabawy z dziećmi i elementarna edukacja.
Chętnie po motyw dzieciństwa, ale na zasadzie wspomnień związanych z dzieciństwem, sięgają współcześni polscy pisarze – Czesław Miłosz (Dolina Issy), Tadeusz Konwicki (Kronika wypadków miłosnych, Sennik współczesny).
Dzieciństwo przerwane przez śmierć
Treny poświęcone Urszulce Kochanowskiej. Szczególnie uzdolnione, niespełna trzyletnie dziecko, oczko w głowie rodziców, radosne, pełne życia i nagle… koniec wszystkiego: śmierć przerywa wszystkie nadzieje rodziców.
A Janko Muzykant? Czy to za miłość do muzyki zapłacił najwyższą karę?
I w końcu całe pokolenie dzieci walczących w powstaniu warszawskim, spalonych w krematoriach (wiersze Kamila Baczyńskiego, wiersz Warkoczyk Tadeusza Różewicza, film Korczak). Czym zawiniły, że odebrano im życie? W wierszu Z głową na karabinie dzieciństwo jest już tylko wspomnieniem, to bezpowrotnie utracony czas, w którym odczuwało się piękno (chmury, bez, zdrój) i obecność matki (bezpieczeństwo). A w Elegii o chłopcu polskim Baczyński mówi wprost o losach młodych chłopaków – dzieci skazanych na wyjście „z ciemną bronią w noc” i śmierć pod kulami (a może pęknięcie serca?):
Zanim padłeś, jeszcze ziemię
przeżegnałeś ręką.
Czy to była kula synku, czy to serce
pękło?
Czas przyjaźni
Znajomości zawarte w dzieciństwie są najtrwalsze. Które dziecięce pary przyjaciół przywoływać w wypracowaniach?
Ania i Diana
– dwie nierozłączne i trochę postrzelone przyjaciółki z powieści L. M. Montgomery (ich drogi w dorosłym życiu zupełnie się rozminęły;
Mały Książę i pilot
– w książce Exupéry’ego znajdziecie wiele złotych myśli na temat prawdziwej przyjaźni i na temat różnic między światem dzieci i dorosłych (możecie wpisać je komuś do pamiętnika);
Staś i Nel
– mimo sporej różnicy wieku połączyła ich prawdziwa, sprawdzona w najtrudniejszych warunkach przyjaźń (bywa, że z przyjaźni rodzi się miłość);
Tomek Sawyer i Huck Finn
– chłopięca przyjaźń wypróbowana nie tylko w czasie podwórkowych zabaw, ale i w trudnych życiowych sytuacjach;
Mary Lennox i Colin Craven
– egoistka i histeryk, a jednak coś przyciągnęło ich do siebie.
Przyjaźń dziecka ze zwierzęciem
- Mały Książę i Lis;
- Nel i słoń King;
- Anielka i wierny pies Karusek;
Można również wspomnieć o ptasiej fascynacji bohatera powieści Williama Whartona Ptasiek lub przywiązaniu dzieci do konia w Naszej szkapie.
Wieczne dzieciństwo
Kogo można nazwać wiecznym dzieckiem?
Piotrusia Pana, bohatera powieści Jamesa Matthew Barrie’ego. Nie chciał dorosnąć i przeniósł się do swojej wyimaginowanej krainy – Nibylandii, która istniała tylko w jego wyobraźni.
Dzieciństwo pełne przygód
Dzieciństwo Stasia i Nel (zwłaszcza Nel, bo to ona tak naprawdę jest tu dzieckiem). Mrożące krew w żyłach wydarzenia, m.in. porwanie przez Beduinów, zabicie zbrodniarzy, zetknięcie z dzikimi zwierzętami, śmiertelną chorobą (febra Nel), spotkanie z groźnym prorokiem Mahdim.
Ale nie trzeba wędrować przez egzotyczne lądy (tak jak bohaterowie powieści Sienkiewicza czy Tomek z serii książek Szklarskiego), by przeżywać niezwykłe przygody. Życie potrafili urozmaicić sobie chłopcy z serii książek Zbigniewa Nienackiego o Panu Samochodziku.
A przygody Tomka Sawyera? Tyle strachu, radości, emocji tylko z powodu… dziewczynki siedzącej obok w ławce, malowania płotu za karę, spotkania z włóczęgą, zabawy znalezionym żukiem, leczenia brodawek, chodzenia na cmentarz, zamieniania, szukania, zakopywania przedmiotów. Może tylu przygód ktoś inny nie przeżyłby na biegunie północnym albo na afrykańskiej pustyni?
Zobacz: