Dlaczego powstało to dzieło?
W przedmowie do drugiego wydania powieści Faulkner przyznał, że napisał ją z niskich pobudek – chęci zysku. Lecz aby powieść spodobała się, musiał schlebiać niskim gustom czytelniczym – stąd w powieści elementy sensacyjne, wszechobecne zło, zaskakujące sytuacje, perwersyjny seks, erotyzm, brutalność. Do końca życia wstydził się tego dzieła, któremu zawdzięczał sławę i pieniądze.
Powieść społeczno-obyczajowa
Azyl to powieść społeczno-obyczajowa, ale także pamflet na hipokryzję, uprzedzenia rasowe, relatywizm moralny. Osią fabuły jest gwałt dokonany przez psychopatę-impotenta na studentce college’u, rozflirtowanej i pełnej życia Temple Drake. Został on dokonany za pomocą kaczana kukurydzy. Dalej mamy śmierć niewinnego człowieka oraz próby powrotu do normalnego życia ofiary gwałtu i jej ojca.
Przypowieść
Azyl ma formę powieści-paraboli, czyli takiej, którą możemy odczytywać na kilku poziomach. Poziom fabuły to poziom najprostszy, podstawowy – jednak autorzy tego typu powieści wymagają od nas byśmy odczytali utwór głębiej i w sposób bardziej uniwersalny. Najbardziej znanym przykładem powieści-paraboli jest Dżuma Alberta Camusa.
Ponieważ żaden z wydawców nie chciał drukować kontrowersyjnej, nasyconej dewiacyjnym erotyzmem powieści, Faulkner wprowadził pewne poprawki, które nadały powieści tajemniczy, paraboliczny charakter. Posłużyły temu m.in. jakby baśniowe nazwy miejsc i bohaterów – np. Siedziba Starego Francuza. Tak odczytywany Azyl jest opowieścią o kondycji człowieka i jego naturze.
Ważnym zagadnieniem w tej powieści jest seks, ukazany bardzo pesymistycznie i perwersyjnie. Seks nie daje człowiekowi szczęścia ani zadowolenia. Dzieło ukazuje mizantropiczny charakter natury człowieka. Ukazany przez Faulknera człowiek wcale nie jest z natury dobry. Każdy z bohaterów ma coś na sumieniu, nawet ofiara gwałtu i jej ojciec, sędzia Drake, którzy doprowadzili do linczu na człowieku tak naprawdę niewinnym. Tylko wiejski głupek Tommy nie jest zdolny do czynienia zła – ale to z powodu niedorozwoju umysłowego. Moralnie czysta jest także prostytutka Reba, żona Goodwina uznanego przez tłum za sprawcę gwałtu.
Interpretatorzy powieści na próżno szukali w niej budującego przesłania, które uzasadniałoby nagromadzenie tylu podłości i zarzutów pod adresem człowieka.
Gorsząca powieść
Powieść uchodziła za prowokującą i brudną, bo wiele scen rozgrywało się w burdelu, pełno w niej było podglądactwa i innych dewiacji. W 1948 r. Azyl został uznany za jedną z dziewięciu obscenicznych powieści w Stanach Zjednoczonych – w wyniku procesu kryminalnego. Jakiś czas potem powieść wróciła jednak do łask. Uzasadniając decyzję, sędzia mówił, że Azyl trudno uznać za powieść obsceniczną: „Nie ma żadnych anglosaskich wulgarnych słów, choć opisane w niej sytuacje są brutalne i ponure, dreszcz wywołuje świadomość, co może się człowiekowi przytrafić na skutek nieszczęśliwego zbiegu wypadków”. Lokalne amerykańskie organizacje obrony moralności nadal jednak potępiały powieść. W 1954 r. zakazano wydawania dzieła w Irlandii (wraz z większością dzieł pisarza!) ze względu na takie słowa jak „sukinsyn”, „dziwka” czy „bękart” oraz opisy brutalnej przemocy.
Dowiedzmy się trochę o fabule
Siedemnastoletnia Temple Drake, dziewczyna zalotna, pełna seksapilu i radości życia, udaje się ze swoim adoratorem na mecz ulubionej drużyny. Trafiają do Siedziby Starego Francuza, w której rezyduje handlarz alkoholem Goodwin i jego partnerka Reba. Perwersyjny gangster, Wytrzeszcz, gwałci Temple, a następnie wywozi ją do Memphis, do domu publicznego. Dochodzi do rozprawy sądowej, w czasie której za winnego zostaje uznany niewinny przecież Goodwin, który w wyniku samosądu ginie w płomieniach. Jednak sprawiedliwości staje się zadość – jakiś czas potem sprawca gwałtu zostaje oskarżony o zabójstwo (którego nie dokonał). Sędzia Drake z córką wyjeżdżają do Paryża. Mistrzowski jest fragment ukazujący ich spacer po Paryżu – autor zastosował oszczędne, choć wyraziste środki. Sytuację bohaterów i ich nastrój wyraził krótkim zdaniem: „Szary był dzień, szare lato, szary rok”.
Niezwykła forma utworu
Wielkość utworu tkwi w jego niezwykłej formie. Wynalazkiem pisarza stało się skrywanie przed czytelnikiem wielu informacji, mieszanie planów czasowych, niedopowiedzenie, sugestia. Te wszystkie zabiegi podsycają nastrój tajemnicy i ciekawość czytelników.
Gwałt dokonany na Temple nie został opisany.
Choć w powieści stale wyczuwalne jest seksualne napięcie, autor nigdy nie przedstawił szczegółowo żadnej seksualnej sceny. Nawet o gwałcie za pomocą kaczana kukurydzy pisze pośrednio, wspominając o krwawieniu dziewczyny.
Współczesna Sodoma
Powieść wypełnia zła, mroczna atmosfera. Współczesna Sodoma ukazana przez pisarza to kraina Yoknapatawpha. Tam nie znosi się Żydów i Murzynów, panuje wielka nietolerancja. Występki i zbrodnie popełnia się pod osłoną nocy, aby za dnia je potępić i podżegnać tłum do linczu. Źle dzieje się w Jefferson – charakteryzuje ją Horace, opowiadając o „chrześcijańskim” kazaniu pastora baptystów, który byłby zadowolony ze spalenia Goodwina i jego żony na stosie.
Z powieści płynie też pesymistyczna myśl, że Sodomą jest każdy człowiek; każdy ma ciemną stronę duszy i jest zdolny do popełnienia wielkiego zła. Powieść jest przestrogą przed złem, które czyha na każdego i w każdym tkwi.
Do jakich tematów maturalnych można wykorzystać Azyl?
- Skandale i prowokacje literackie – do tego tematu możesz wykorzystać dzieła znane Ci ze szkoły, jak choćby Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego czy Świętoszka Moliera. Jednak najlepszych przykładów skandalizujących dzieł musisz szukać poza kanonem lektur szkolnych. Azyl Williama Faulknera czy Lolita Władimira Nabokowa nadadzą się do tego tematu znakomicie.
- Sprawiedliwość, procesy sądowe w literaturze – zauważ, jak niesprawiedliwy to proces! Sędzia Drake, choć przygnieciony nieszczęściem córki, staje się przyczyną nieszczęścia innego człowieka – niezasłużonej śmierci. Inne dzieła znakomicie nadające się do tego tematu to: Dziurdziowie Elizy Orzeszkowej (proces wieśniaków, sprawców śmierci kobiety uznanej przez społeczność za czarownicę), Zabić drozda Harper Lee (proces niesłusznie oskarżonego o gwałt Murzyna prowadzony przez szlachetnego ojca narratorki), Z zimną krwią Trumana Capote’a, a także Proces Franza Kafki.
- Miasto – mówiąc o mieście, możesz porównać np. różne obrazy Paryża w literaturze. Do wyboru masz także dobrze znane lektury, takie jak Lalka Bolesława Prusa czy Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego. Ale oprócz Azylu koniecznie sięgnij wtedy np. po Ojca Goriot Honoriusza Balzaka czy Nanę Emila Zoli.
- Zbrodnia – zbrodnią jest nie tylko zabicie człowieka, ale także inne uczynione mu krzywdy, które powodują zmiany w jego psychice. Sama nasuwa się tu Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Makbet Williama Szekspira czy Balladyna Juliusza Słowackiego.
- Erotyzm – w takiej prezentacji powinieneś przedstawić różne oblicza erotyzmu. Sięgnij więc po bardzo różne dzieła: erotyki Guilliame’a Apollinaire’a, Kazimierza Przerwy-Tetmajera czy Bolesława Leśmiana, Nanę Emila Zoli, Lolitę Władimira Nabokowa, a także po starotestamentową Pieśń nad Pieśniami.
- Hipokryzja – ważny, choć rzadko spotykany jako temat prezentacji, motyw literacki. Spotkamy ten motyw w znanej noweli Marii Konopnickiej pt. Miłosierdzie gminy czy w Dobrej pani Elizy Orzeszkowej.
William Faulkner (1897-1962)
Powieściopisarz i nowelista amerykański. O jego przyszłości i tematyce wielu dzieł zadecydowała… miłość do koleżanki Estelli Odham. Pisał do niej listy miłosne od trzynastego roku życia. Gdy kobieta wyszła za innego, popadł w depresję. Aby przetrwać ból, postanowił wstąpić do armii Stanów Zjednoczonych, które w 1917 r. wypowiedziały Niemcom wojnę. Uległ wypadkowi lotniczemu i wrócił ranny do USA.
Porzucił studia, a ponieważ nie mógł utrzymać się z pisania, szukał dodatkowych zajęć. Pracował np. w elektrowni. Pozostał wierny swojej dziecięco-młodzieńczej miłości i po rozwodzie Estelli w 1927 r. wziął z nią ślub. Mieli dwie córki, Alabamę i Jill.
Jak wyglądał wielki pisarz? Bardzo niepozornie. Widząc go, nikt by nie powiedział, że ma przed sobą wybitnego twórcę. Niski, szczupły, nosił wąsy. Miał ładne czarne oczy, na ogół jednak ukryte za okularami. Mówił monotonnie i cicho.
Pierwszą powieść, która stała się bestsellerem – właśnie Azyl – napisał… w trzy tygodnie! Powieści Przypowieść i Koniokrady zostały uhonorowane Nagrodą Pulitzera.
W 1949 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla za „znaczny i unikalny z artystycznego punktu widzenia wkład w rozwój współczesnej powieści amerykańskiej”. Po otrzymaniu nagrody popadł w kryzys twórczy, a z powodu pijaństwa podupadał na zdrowiu. Gdy doszedł do siebie, wyruszył w podróż dookoła świata. Przyczyną jego śmierci był niefortunny upadek z konia – zmarł dwa miesiące po nim.