Sarmatyzm oświecony – pojęcie, które często pojawiało się w publicystyce i myśli politycznej polskiego oświecenia. Oznaczać miało pogodzenie ideałów siedemnastowiecznego sarmatyzmu z politycznymi i kulturowymi koncepcjami wolnomyślicielstwa. Sarmatyzm zakładał wyjątkowość polskiej szlachty, która swe korzenie wywodziła od mitycznego starożytnego plemienia Sarmatów. Program oświeceniowych patriotów miał na celu poprawę sytuacji kraju. Początkowo ostro krytykowano Sarmatów, wyśmiewano wszystko, co wiązało się z sarmatyzmem, ale to doprowadziło do konfliktu i zniechęcało szlachtę do oświeceniowych pisarzy. Zmieniono więc sposób – stworzono koncepcję oświeconego Sarmaty – szlachcica wiernego pięknym tradycjom, noszącego osławiony kontusz i zajmującego się swoim majątkiem, a zarazem idącego z duchem czasu, popierającego reformy, zaangażowanego w politykę, otwartego na wiedzę i sztukę.