Rzym wypracowywał przeróżne zasady zarządu i organizacji podbijanych obszarów:
- plemiona częściowo spokrewnione (latyńskie) z czasem otrzymywały niepełne obywatelstwo, zaś inne, jak np. Samnici, Umbrowie czy greckie miasta posiadały status sprzymierzeńców (SOCII);
- w różnych częściach Italii powstawały też kolonie zamieszkałe przez Rzymian;
- pozaitalskie prowincje, zwane prokonsularnymi od nazwy urzędników sprawujących tam władzę, zarządzane były przez senat.
Z czasem większość mieszkańców Italii otrzymała obywatelstwo rzymskie.
Gorzej przedstawiała się sytuacja ludności pozaitalskich prowincji. Ze względów oszczędnościowych Rzym powierzał pobór podatków specjalnym dzierżawcom (publikanom) bezlitośnie eksploatującym podlegające im tereny. Z praktyką tą zerwał Oktawian, nadając mieszkańcom tych ziem obywatelstwo rzymskie.
W okresie cesarstwa i późnego pryncypatu pojawili się prokuratorzy, pobierający podatki w imieniu państwa. Tym samym zrezygnowano z usług publikanów.
Zapamiętaj!
Coraz bardziej rozważna administracja, polityka tolerancji religijnej (choć nie wobec chrześcijaństwa), państwowy kult cesarza, promowanie lokalnych elit, które coraz szerzej korzystały z praw obywatelskich przysługujących Rzymianom – wszystko to sprzyjało integracji imperium.