Od początku III do mniej więcej połowy I tysiąclecia p.n.e., starożytny Bliski Wschód był areną rywalizacji kilku mocarstw, głównie Egiptu, Babilonii i Asyrii, choć przejściowo do politycznych gierek włączali się kolejni uczestnicy, jak małoazjatyccy Hetyci, państwo Hurytów Mitanni, czy Persowie.

Egipt

Tradycyjne dzieje starożytnego Egiptu zamyka się datami od około 3100* do 332 p.n.e. (do podboju Aleksandra Wielkiego), kiedy państwem tym władać miało 30 lub 31 dynastii, niekiedy obcego pochodzenia.
(* niektórzy historycy przesuwają na później czas powstania państwa egipskiego, na około 2900 p.n.e.)

Chronologia Egiptu w starożytności opiera się do dzisiaj na systemie zaproponowanym przez kapłana i historyka Manetona, żyjącego za czasów ostatniej, ptolemejskiej dynastii.

Po tzw. okresie wczesnodynastycznym, następuje Stare Państwo (około 2600-2150 p.n.e.), z którego to pochodzą potężne, sławne, budzące respekt piramidy. W owym czasie Egipt podporządkował sobie większą część Nubii (północny Sudan) oraz Synaj i część Palestyny.

Potem nastąpił okres zamętu, walk wewnętrznych i przejściowego rozpadu państwa, zwany też pierwszym okresem przejściowym, trwający do około 2050 r. p.n.e., gdy królowie Teb narzucili swoje zwierzchnictwo całości terytorium egipskiego.

Czas trwania tzw. Średniego Państwa (XI-XII dynastia), zamykający się datami ok. 2050-1650 był krótkim okresem odrodzenia się świetności i mocarstwowej pozycji Egiptu. Przywrócono wówczas zwierzchność nad Nubią i Palestyną.

Jednak państwo wskutek waśni wewnętrznych w połowie XVII w. p.n.e. ulega najazdom ludu Hyksosów z Azji, na mniej więcej 100 lat (tzw. drugi okres przejściowy, około 1650-1560).

Odrodzenie przyszło znowu z południa (Teby), gdy królowie chyba najznakomitszej, XVIII dynastii wyparli azjatyckich intruzów i stworzyli podwaliny pod tzw. Nowe Państwo (około 1560-1060 p.n.e.).

  • Faraon Jahmes ujarzmił całkowicie Nubię oraz południe Palestyny.
  • Król Totmes I przeprowadził wkrótce swoje wojska nad Eufrat, a jeden z jego następców, Totmes III, po rozgromieniu sił Mitanni powtórzył ten wyczyn (połowa XV w. p.n.e.). Był to maksymalny zasięg egipskich zdobyczy. Także na południu Egipcjanie rozszerzyli swoje granice docierając niemal do piątej katarakty na Nilu (Amenhotep II).
  • Pewne przesilenie polityczne nastąpiło w związku z panowaniem faraona Amenhotepa IV i reformami religijnymi przez niego przeprowadzanymi. Usiłował on narzucić wiarę w nowego boga, Atona (boga tarczy słonecznej), przy jednoczesnej likwidacji innych kultów (monoteizm). Przybrał nawet imię Echnatona, ale jego reformy religijne nie przetrwały tego władcy (1367-1350 p.n.e.), a zawistni kapłani usuwali wszelkie ślady po nim.Jego następcą został, sławny z racji bogactw odnalezionych w grobowcu, Tutenchamon, polityk, marionetka w ręku kapłańskiej kasty.
  • W owym czasie zagroziła Egiptowi potęga Hetytów i Asyrii, nadwątleniu uległy wpływy monarchii faraonów w Palestynie i Syrii. Aby je odzyskać władcy z nowej, XIX dynastii, przeprowadzili szereg wypraw (Seti I i Ramzes II). Wówczas to miała miejsce jedna z większych bitew starożytnego świata, pod Kadesz (1286 p.n.e.). Wojska Ramzesa II, mimo groźby zagłady rozbiły siły Hetytów.
  • Na przełomie XIII i XII w. p.n.e Egipt stanął przed kolejną groźbą, tym razem ze strony tzw. ludów morskich (plemion) pochodzących z północy). Mimo odparcia serii najazdów państwo weszło w fazę kolejnego kryzysu, stopniowo tracąc wcześniejsze zdobycze i ulegające wreszcie rozpadowi w XI w. p.n.e.

W następnych kilku stuleciach, podczas tzw. trzeciego okresu przejściowego (XI-VII w. p.n.e.) w Egipcie panował zamęt i po władzę sięgnęły dynastie wywodzące się z Libii bądź Nubii, rywalizujące z miejscowymi rodami.

  • W końcu Egiptowi oraz innym państwom Bliskiego Wschodu śmiertelnie zagroziła Asyria, podbijając kraj nad Nilem w połowie VII w.
  • Asyryjczyków po około stu latach zastąpili Babilończycy, rozgramiając Egipcjan pod Karkemisz w 605 r. p.n.e., a choć uratowali oni wówczas niepodległość, to jednak, państwo faraonów spadło do roli statysty i wasala.
  • Nowym zagrożeniem stali się Persowie, którzy po bitwie pod Peluzjum w 525 r. p.n.e. zapoczątkowali około dwusetletnie rządy nad Egiptem.

Przejściowo w IV w. p.n.e. Egipcjanie wyzwolili się spod rządów najeźdźców, ale na stałe Persowie zostali usunięci dopiero przez Aleksandra Macedońskiego w 332 r. Po śmierci genialnego wodza, do roku 30 p.n.e. Egiptem władała dynastia hellenistyczna, wywodząca się spośród grecko-macedońskich zdobywców, sprytnie nawiązująca do lokalnych tradycji.

 

Chronologia Egiptu

Lata przed naszą erą

Okres faraonów

Ok. 3100 – Faraon Menes zostaje pierwszym władcą zjednoczonego kraju.
Ok. 2650 – powstaje piramida schodkowa, pierwsza monumentalna budowla kamienna, zbudowana przez króla Dżosera w Sakkarze.
Ok. 2575 – budowa piramidy Cheopsa w Gizie.
Ok. 2160 – warunki klimatyczne przyspieszają upadek Starego Państwa.
Ok. 2040 – Początek Średniego Państwa.
Ok. 1652 – W następstwie upadku Średniego Państwa znaczna część Egiptu dostaje się pod panowanie azjatyckich władców, znanych jako Hyksosi.
Ok. 1567 – Siły tebańskie ostatecznie wypierają Hyksosów. Założenie XVIII dynastii.
Ok. 1490 – Przez pewien czas panuje królowa Hatszepsut, jako jedyna kobieta dzierżąca samodzielnie ster rządów.
Ok. 1469 – Totmes III zostaje królem po śmierci królowej Hatszepsut. Apogeum militarnej potęgi Egiptu.
Ok. 1405 – Szczytowy punkt rozkwitu cywilizacji egipskiej za rządów Amenhotepa III; połączenie potęgi i pomyślności wewnętrznej kraju.
Ok. 1367 – Syn i następca Amenhotepa przyjmuje imię Echnaton, zrywa z oficjalną religią i zakłada nową stolicę w Achetaton (dziś Tell el-Amarna).
Ok. 1305 – Seti I, drugi król XIX dynastii, odbudowuje częściowo pozycję Egiptu za granicą.
Ok. 1286 – Ramzes II ledwie unika klęski z rąk Hetytów w bitwie pod Kadesz.
Ok. 1296 – Zawarcie traktatu pokojowego pomiędzy Egiptem i Hetytami.
Ok. 1218 – Merenptah odpiera próbę inwazji ludów morskich na Egipt.
Ok. 1182 – Ramzes III skutecznie broni Egipt przed zdecydowanym atakiem ludów morskich na lądzie i na morzu.
Ok. 1080 – Koniec Nowego Państwa. Władzą nad krajem dzielą się arcykapłan Amona i dwa domy królewskie.
Ok. 945 – Królowie pochodzenia libijskiego zakładają XXII dynastię.
OK. 925 – Król Szeszonk I interweniuje w Izraelu i łupi Jerozolimę.
Ok. 715 – Zagarnięcie władzy w Egipcie przez Nubijczyków.
663 – Asyryjczycy atakują Egipt, łupią Teby i ustanawiają wasalnych władców. Kulturalne „babie lato” w Egipcie.
605 – Siły egipskie pokonane przez Babilończyków pod Karkemisz.
525 – Armia perska pod wodzą Kambyzesa zajmuje Egipt.
332 – Aleksander Wielki pokonuje Persów.

Okres ptolemejski
305 – Ptolemeusz, satrapa Egiptu, zakłada swą własną dynastię.
30 – Kleopatra, ostania królowa z dynastii ptolemejskiej popełnia samobójstwo. Oktawian przyłącza Egipt do Rzymu.