Zniecierpliwieni porażkami królewskimi we Francji i wzrastającymi kosztami wojny, baronowie świeccy i duchowni zbuntowali się przeciwko Janowi bez Ziemi, zmuszając go do wydania znaczącego przywileju – Wielkiej Karty Swobód – 1215 r. Rozpoczęło to długoletni spór o władzę między baronami a koroną królewską (tronem). Następca, Henryk III wielokrotnie naruszał postanowienia Karty, co spowodowało opór baronów, którzy zmusili monarchę do ustanowienia 15-osobowej rady prywatnej, kontrolującej jego poczynania (tzw. Prowizje Oksfordzkie 1258 r.). Henryk III nadal jednak łamał postanowienia Karty czy zobowiązania podjęte w Oksfordzie. Wszystko to doprowadziło do otwartego powstania, do którego przyłączyli się też mieszczanie w 1264, pod przywództwem Szymona de Monfort. Mimo iż Henryk III ostatecznie w roku następnym pokonał nadmiernie ambitnego Szymona, rezultatem tych wypadków stało się wykształcenie zgromadzenia stanowego – Parlamentu, złożonego z dwóch izb. Przełom stuleci XIII i XIV to niepomyślne w ostateczności próby podboju Szkocji (powstanie Wallase’a czy panowanie Roberta Bruce’a) przez Edwarda I i jego syna. W XIV stuleciu Anglia zaplątała się w długoletni konflikt z Francją (wojna stuletnia), który ostatecznie przegrała. W międzyczasie wstrząsnął krajem bunt chłopski pod wodzą Wata Tylera (1381).

W połowie XV w. Anglia pogrążyła się w wojnie domowej (o sukcesyjnym charakterze) między dwiema gałęziami dynastii Plantagenetów – Lancasterami i Yorkami, zwanej popularnie wojną „Dwóch Róż”. W jej wyniku nastąpiło faktyczne unicestwienie się rządzącej dynastii (rzezie!), a tron przypadł w 1485 r. kuzynowi rządzących, Henrykowi Tudorowi (Henryk VII w dziejach Anglii), który wprowadził system bardzo bliski absolutyzmowi.

Ustrój polityczny

  • Wielka Karta Swobód do dziś uważana jest za jeden z fundamentów angielskiego parlamentaryzmu. Składała się z 63 artykułów, z których najważniejszymi były postanowienia dotyczące wolności osobistej, potwierdzające przywileje miast, ustanawiające konieczność zgody ogólnej Rady Królestwa (w składzie z baronami) na podatki (tzw. tarczowe) i wprowadzające sankcje dla przestrzegania Karty (powołano specjalną komisję 25 baronów, która mogła wezwać do wystąpienia przeciw monarsze).
  • Parlament zwołany po raz pierwszy w 1265 r. miał swoje korzenie w tzw. Radzie zwoływanej okazyjnie przez królów. Teraz pojawił się element nowy – przedstawiciele miast czyli reprezentacja kolejnego stanu (duchowieństwa, rycerstwa i mieszczan). Pojawia się też termin Parlament na rozszerzoną Radę. Składała się z 2 izb: Izby Wyższej zwanej Izbą Lordów, w skład której wchodzili przedstawiciele Kościoła (biskupi i opaci) oraz możnowładcy świeccy – parowie Anglii (powiększono ją o osoby, które wprowadzał król, nadając im godność para), oraz Izby Niższej zwanej Izbą Gmin, do której wchodzili przedstawiciele rycerstwa (hrabstw) i uprzywilejowanych miast. Prawo wyboru delegatów mieli tylko właściciele o wysokich dochodach (cenzus majątkowy).
  • Parlament miał uprawnienia sądownicze (Izba Lordów pozostawała najwyższą instancją), finansowe (udzielał zgody na podatki) i ustawodawcze (tworzenie prawa). Utrwaliła się praktyka kolejnego rozpatrywania spraw przez obie izby. Król miał równorzędne stanowisko z obu izbami. Pojawiła się instytucja tzw. impeachment czyli forma kontroli Parlamentu nad władzą królewską. Dwukrotnie nawet zmusił on do abdykacji monarchów: Edwarda II (1327) i Ryszarda II (1399). Utrwaliła się zasada nietykalności poselskiej.

Zapamiętaj!

1215 – konflikt króla Jana bez Ziemi z baronami i wydanie przez niego przywileju – Wielkiej Karty Swobód
1258 – przyjęcie przez króla Henryka III tzw. Prowizji Oksfordzkich, mających powstrzymać nadużycia władzy
1264 – bunt baronów pod wodzą Szymona de Montfort, do którego przyłączyli się przedstawiciele miast; rozbicie armii królewskiej pod Lewes
1265 – początek trójizbowego Parlamentu
przełom XIII/XIV – próby podboju Szkocji przez Edwarda I
(nieudane); powstanie Williama Wallace’a
1337-1453 – wojna stuletnia między Anglią a Francją
1381 – powstanie chłopskie Wata Tylera
1445-1485 – domowa wojna sukcesyjna „Dwóch Róż” między 2 gałęziami Plantagenetów: Lancasterów (Czerwona Róża) i Yorków (Biała Róża);
1485 – bitwa pod Bosworth, śmierć Ryszarda III i początek rządów dynastii Tudorów (Henryk VIII)

Źródła prawa:

  • prawo zwyczajowe (common law) podstawą stanowionego
  • normy słuszności – tzw. equity
  • prawo rzymskie