Pozostająca do drugiej połowy XIII w. drugorzędnym księstwem Moskwa, wykorzystując swoje dogodne położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, stosunkowo mniej zniszczona od tradycyjnych, historycznych ośrodków i przede wszystkim posłuszna najeźdźcom, stopniowo wyrastała do roli lokalnej potęgi. Mongołowie potrafili docenić uległość moskiewskich książąt, wiarołomstwo wobec słabszych sąsiadów i pomoc w pacyfikacji zbuntowanych obszarów.

  • Ruscy władcy uzyskiwali od mongolskich chanów tzw. jarłyk, czyli przywilej, wydany na piśmie, pozwalający sprawować funkcję wielkiego księcia i rezydować we Włodzimierzu nad Klaźmą. Najeźdźcy nie wtrącali się w stosunki wewnętrzne państw ruskich, oczekiwali jedynie systematycznych danin, upokarzających hołdów i pomocy wojskowej.
  • Głównym rywalem Moskwy w walce o tron wielkoksiążęcy było państwo twerskie. Propagandowym sukcesem stała się w 1309 r. przeprowadzka metropolitów kijowskich z Włodzimierza do Moskwy. Zręczny i przebiegły książę moskiewski Iwan Kalita wykorzystał w 1327 r. bunt przeciwko tatarskim rządom w Twerze i pomagając w jego brutalnym stłumieniu w nagrodę uzyskał w rok później jarłyk. Panujący w Twerze książę Aleksander nie chciał się z tym pogodzić i udał się na dwór chana Uzbeka w celu odzyskania jarłyku, przekonując go do siebie na powrót, ale czujny Iwan Kalita, dzięki odpowiednim intrygom doprowadził do cofnięcia decyzji chana i zgładzenia Aleksandra.
  • Następcy Iwana Kality: Siemion Dumny (Pyszny) oraz Iwan II Piękny również cieszyli się tytułem wielkiego księcia i otrzymali jarłyk.
  • Syn Iwana II, Dymitr, zwany potem Dońskim miał trudny początek panowania: w latach 1360-62 utracił jarłyk wraz z ziemią włodzimierską na rzecz Dymitra z Suzdala. Dyplomacja moskiewska doprowadziła jednak do odzyskania przez młodego władcę tytułu wielkiego księcia i to już do końca mongolskiej dominacji. Przyznanie dziedziczonego jarłyku było jednak politycznym błędem chana, umożliwiało bowiem wasalowi koncentrację sił.
  • W tym samym czasie do roli hegemona na Rusi aspirowała też potężniejsza i rozwijająca ekspansję we wschodnim i południowym kierunku Litwa, której ambitny władca Olgierd usiłował dwukrotnie bezskutecznie zdobyć Moskwę w latach 1368 i 1370.
  • Rywalem Moskwy było też księstwo twerskie. Wysiłki jego władcy Michała w kierunku zdobycia tronu wielkoksiążęcego zaniepokoiły poważnie Moskwę (1371), a Dymitr, zerwawszy z Tatarami, wyprawił się pod Twer i zmusił to państwo do uległości (1375).
  • Mongołowie postanowili ukarać krnąbrne księstwo i chan Mamaj w 1380 r. zorganizował wielką wyprawę na Moskwę, znajdując sojuszników w Riazaniu (ks. Oleg) oraz na Litwie (Jagiełło).
    Dymitr rozgromił siły przeciwników 1380 na Kulikowym Polu, u ujścia Niepriawdy do Donu. Ten pierwszy znaczący sukces Rusinów w walce z Tatarami miał kolosalne moralne i polityczne znaczenie.
    Co prawda inny mongolski wódz, chan Tochtamtysz (notabene rywal Mamaja) przywrócił w 1382 r. zwierzchność Złotej Ordy nad Moskwą, zdobywając miasto i plądrując, ale później systematycznie ona słabła.
  • Następca Dymitra Dońskiego, Wasyl I rozszerzył panowanie Moskwy w kierunku północnym, zajmując księstwo muromskie oraz odrywając od Nowogrodu część należących do niego ziem.
  • Zamęt cechował okres panowania Wasyla II, zwanego Ślepym. Wzrosła wówczas pozycja Moskwy w świecie prawosławnym, z racji przeciwstawienia się unii florenckiej w 1439 r., którą podpisało Bizancjum licząc na pomoc Zachodu w walce z Turkami osmańskimi.
    Na synodzie biskupów zwolennicy samodzielnego ortodoksyjnego Kościoła pozbawili godności metropolity kijowskiego Izydora, zwolennika unii, i wybrali Jonasza, gorącego jej przeciwnika, który odtąd rezydował w Moskwie, jak i jego następcy.
  • W 1456 r. na mocy pokoju jażełbickiego poważnie została ograniczona suwerenność pokonanego wcześniej Nowogrodu.
  • W 1478 r., za rządów Iwana III Nowogród został już w pełni podporządkowany Moskwie. Iwan III, rywalizujący z Litwą, wcielił do swych posiadłości księstwa jarosławskie i rostowskie (1463 i 1474).
  • W 1480 r. w bitwie nad Ugrą rozgromił siły chana Achmata i ostatecznie zrzucił mongolskie zwierzchnictwo. U schyłku rządów osiągnął też poważne korzyści terytorialne kosztem Litwy (sukces nad Wiedroszą w 1500). Nawiązał owocne kontakty z dworem habsburskim, Węgrami, a jego prestiż wzmocniło małżeństwo z Zofią Paleolog (1472), bratanicą ostatniego cesarza Bizancjum.