Cele i metody polityki zewnętrznej Kazimierza Wielkiego

Panowanie Kazimierza iIl Wielkiego (1333-1370), syna i następcy Władysława Łokietka, charakteryzuje się w sferze polityki zewnętrznej dążeniem do zupełnego zjednoczenia ziem polskich oraz odzyskania utraconych terytoriów. Osłabionej gospodarczo Polski nie stać było na dokonanie tego na drodze militarnej – wojny z sąsiadami. Kazimierz starał się osiągnąć ten rezultat przez rokowania pokojowe. W swej polityce zagranicznej znalazł sojuszników w Węgrzech – rządzonych przez dynastię Andegawenów.

Kompromis z Luksemburgami

Jan Luksemburski, władca Czech, uznawał się za prawowitego króla Polski (jako spadkobierca Wacława II i III), a za takiego uznawało go też wielu książąt dzielnicowych na Śląsku i Mazowszu. Stosunki polsko-czeskie uregulowano na zjeździe w Wyszehradzie (1335 r.). Jan Luksemburski zrzekł się na nim pretensji do tronu polskiego, w zamian ża dużą sumę pieniędzy wypłaconych przez Kazimierza Wielkiego. Ten ostatni miał również zrezygnować z praw do Śląska i uznać nad nim zwierzchnictwo czeskie.

Kompromis z Krzyżakami

Na zjeździe w Wyszehradzie sąd Jana Luksemburskiego i króla Węgier Karola Roberta rozstrzygnął spór polsko-krzyżacki. Przyznał on Kujawy Polsce, w zamian za zrzeczenie się praw do Pomorza Gdańskie–go i ziemi chełmińskiej. Niezadowolony z tego wyroku Kazimierz Wielki, postarał się o postawienie sprawy przed sądem papieskim. Odbył się on w Warszawie (1339 r.). Po–morze Gdańskie i ziemię chełmińską przyzna–no Polsce. Tego orzeczenia nie uznali Krzyżacy. Ostatecznie problem ten rozwiązano na drodze bezpośrednich rokowań, które doprowadziły do zawarcia pokoju w Kaliszu (1343 r.). Krzyżacy, na jego mocy, zwraca–li Kujawy, a Pomorze Gdańskie zatrzymywali jako jałmużnę królewską. Kazimierz Wielki zachowywał tytuł „pana Pomorza”, co w przyszłości miało pomóc we wznowieniu starań o zwrot tych ziem.

Zhołdowanie Mazowsza

W latach 1351-1371 książęta mazowieccy uznali nad sobą zwierzchność lenną Kazimierza Wielkiego.

Próby odzyskania Śląska

W wyniku ugody w Wyszehradzie Śląsk wszedł w skład królestwa czeskiego. Opierał się temu książę świdnicki Bolko, popierany przez Kazimierza Wielkiego, doprowadziło to do wojny polsko-czeskiej (1345-1348). W traktacie pokojowym, w Namysłowie, Kazimierz Wielki ponownie zrzekł się Śląska, a Luksemburgowie pretensji do korony polskiej i Mazowsza.

Przyłączenie Rusi Halickiej

Z Polską sąsiadowało ruskie księstwo halicko-włodzimierskie, utrzymujące ożywione kontakty z Polską i Węgrami. Przebiegały przez jego ziemie bardzo ważne szlaki handlu międzynarodowego między Europą Zachodnią a koloniami genueńskimi nad Morzem Czarnym. W XIV w. wymarła miejscowa dynastia, a tron przejął ich najbliższy krewny – książę mazowiecki Bolesław Trojdenowicz. Po jego bezpotomnej śmierci, spadek po nim przejął Kazimierz Wielki. O ziemie te Polska stoczyła szereg wojen (1340-1366). Walczyła o nie z Tatarami i Litwinami, mając za sojusznika Węgry. Ostatecznie księstwo halickie i zachodnią część Wołynia zajął Kazimierz Wielki, a resztę Wołynia Litwini. Na określenie przyłączonych do Polski ziem ruskich przyjęła się nazwa Rusi Czerwonej.

Stosunki Polski z Pomorzem Zachodnim

Kazimierz Wielki nawiązał sojusznicze stosunki z książętami Pomorza Zachodniego. Jednego z tych książąt, swego wnuka, Kaźka słupskiego, adoptował i w testamencie zapisał mu te ziemi, które uważał za swoją własność – księstwo łęczyckie i sieradzkie, ziemie dobrzyńską, bydgoską i kruszwicką. Prawdopodobnie przeznaczał go na tron Polski po chorowitym i nie mającym synów Ludwiku Węgierskim (który, w wyniku urnowy, miał być następcą Kazimierza Wielkiego). Realizacja tego planu miała doprowadzić do połączenia Polski i Pomorza Zachodniego.
Kazimierz Wielki odzyskał od Brandenburgii ziemię wałecką w 1368 r. oraz zhołdował panów Drezdenka i Santoka.

Unia polsko-węgierska

Po śmierci Kazimierza Wielkiego, tron polski – zgodnie z wcześniejszymi umowami, objął król węgierski Ludwik Andegaweński (1370-1382). Doszło do unii personalnej między Polską a Węgrami – znaczy to, że obydwa państwa miały wspólnego władcę, ale poza tym zachowały odrębność. Ludwik przebywał stale na Węgrzech, w Polsce reprezentowała go matka – Elżbieta Łokietkówna – siostra Kazimierza Wielkiego.

 

Początki monarchii stanowej w Polsce

Polityka centralizacyjna Kazimierza Wielkiego

Kazimierz Wielki zrobił wiele dla scentralizowania administracji państwowej oraz integracji prawno-administracyjnej państwa. Skodyfikował prawo. Zbiory norm prawnych – statuty, były osobne jeszcze dla Wielkopolski (Statuty piotrkowskie) i Małopolski (Statuty wiślickie), podlegały stopniowemu ujednoliceniu. Na zamku krakowskim ustanowił sąd najwyższy prawa niemieckiego dla ziem Polski. Wprowadził system urzędów centralnych, nadając rangę ogólnopaństwową urzędnikom ziemi krakowskiej. Obok zarządzającego kancelarią królewską kanclerza i podkanclerza,. duże znaczenie posiadał opiekujący się skarbem królewskim podskarbi, a także marszałek dworu, którego zadaniem było czuwanie nad bezpieczeństwem króla. Administracja terytorialna pozostała w rękach starostów, drugorzędną rolę grali w niej dostojnicy ziemscy – wojewodowie i kasztelanowie. Kazimierz Wielki przeprowadził również reformę monetarną – ujednolicenie systemu monetarnego i wojskową.

Społeczeństwo stanowe

W Polsce społeczeństwo stanowe tworzyło się w ciągu XIII i XIV w.

  • Najwcześniej wykształcił się stan duchowny. Duchowni tworzyli stan ze względu na specjalną, uprzywilejowaną pozycję Kościoła w społeczeństwie feudalnym. Podstawą jego wyodrębnienia było własne sądownictwo – w Polsce od XIII w. Do stanu duchownego należało się nie od urodzenia, lecz z racji pełnionych funkcji kapłańskich.
  • Stan szlachecki ukształtował się ostatecznie za Kazimierza Wielkiego. Objął on świeckich panów feudalnych – możnowładców i rycerzy. Przywileje uzyskali oni w XIII i XIV w., tzw. prawo rycerskie – m.in. prawo posiadania immunizowanej ziemi, wyłączną podległość sądom panującego i swobodna dziesięcina. Szlachectwo było dziedziczne. Szlachta („urodzeni”) wyróżniała się herbem – godłem rodowym oraz hasłem bojowym – zawołaniem. Tworzyła ona rody heraldyczne – używające tego samego herbu.
  • Stan mieszczański wyodrębnił się w XIII-XIV w. w związku z lokacjami miast, a co za tym idzie upowszechnieniem się prawa miejskiego i organizacji samorządowej, stwarzającymi mieszczanom odrębne od reszty ludności położenie. Z praw stanu mieszczańskiego nie korzystał plebs miejski.
  • Stan kmiecy (chłopski) uformował się w XIV w. i na początku XV, w związku z kolonizacją, która doprowadziła do ujednolicenia położenia różnych grup ludności wiejskiej. Charakteryzowało go posiadanie praw dziedzicznych do uprawianej ziemi i określona wysokość ponoszonych ciężarów.

 

Przywilej koszycki (1374 r.)

Ludwik Węgierski, nie mając męskiego potomka, starał się o prawo do dziedziczenia polskiego tronu, dla swej córki Jadwigi (wcześniejsze umowy polsko-węgierskie wykluczały to). Aby dla swych planów zyskać akceptację przedstawicieli szlachty, wydał w Koszycach w 1374 r. przywilej dla niej. Zakładał on: obniżenie wysokości poradlnego (podatek pobierany do radła – miary ziemi) z 12 groszy do 2 groszy z łanu kmiecego, zwalniał jednocześnie z niego łany dworskie: od wszystkich innych podatków szlachta była zwolniona; wynagrodzenie szlachty za wyprawy wojenne poza granicami kraju oraz zwolnienie szlachty od ponoszenia kosztów budowy zamków warownych. Starostami mieli być tylko Polacy, a urzędy ziemskie miała piastować miejscowa szlachta osiadła.

Uwaga!
Przywilej koszycki był pierwszym stanowym przywilejem generalnym – obejmującym wszystkich członków danego stanu.

Datownik

1333–1370 – panowanie Kazimierza Wielkiego
1335– zjazd w Wyszehradzie
1339 – sąd w Warszawie
1343 – pokój kaliski
1345–1348 – wojna polsko–czeska o Śląsk 1340–1366 – opanowanie Rusi Czerwonej
1351–1371 – zhołdowanie Mazowsza 1368 – odzyskanie ziemi wałeckiej 1370–1382 – panowanie Ludwika Andegaweńskiego
1374 – przywilej koszycki