Jak Bolesław Krzywousty walczył o suwerenność i jedność państwa?

Bolesław Krzywousty, w przeciwieństwie od ojca (Władysława I Hermana pozbawionego większych ambicji), dążył do pełnej integ­racji kraju i przywrócenia mu kształtu terytorialnego z czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego.

  • W pierwszych latach sprawowania władzy pozbawił politycznych wpływów i przepędził z wydzielonej przez ojca dzielnicy (Mazowsze, Kujawy, obszary środkowej Polski) przyrodniego, starszego brata Zbigniewa. Pretensje Zbig­niewa stały się potem oficjalnym pretekstem do najazdu w 1109 roku niemieckiego cesarza Henryka V, zwycięsko odpartego przez Bolesława (obrona Bytomia Odrzańskiego, Głogowa, bitwa na Psim Polu).
  • Suwerenność państwa została ugruntowana i władca mógł poświęcić się idei odzyskania Pomorza. Najwcześniej udało się przywrócić panowanie nad wschodnią jego częścią. Na zachodzie opór był zdecydowanie silniejszy, zatem Krzywousty musiał zdecydować się na kompromis. W 1122 roku Pomorze Zachodnie sięgające aż po dzisiejszą środkową Meklemburgię (wówczas ziemię słowiańską) stało się polskim lennem pod rządami lokalnej dynastii.
  • Na krótko suwerenność państwa została ponownie zagrożona poprzez roszczenia arcybiskupa magdeburskiego do polskich obszarów (zmienne decyzje papieskie), co wynikało z porażki Krzywoustego na Węgrzech i osłabienia tym samym jego pozycji (w 1132 roku Bolesław interweniował nieszczęśliwie na Węgrzech , gdzie próbował przeciwstawić się Beli II, po zgonie przyjaznego Polsce Kolomana. Poniósł jednak porażkę). Jednak za cenę osobistego hołdu złożonemu cesarzowi Lotarowi III odbudowana z wysiłkiem metropolia kościelna w Gnieźnie znalazła potwierdzenie swych praw (1135).
  • Za panowania Krzywoustego okrzepł również wczesnofeudalny podział administracyjny kraju, składającego się z prowincji zarządzanych przez komesów – namiestników władcy (z czasem utożsamianych z wojewodami) oraz z jednostek niższego szczebla – okręgów grodowych, zwanych kasztelaniami.
  • Ostatnim aktem wagi państwowej wydanym przez Krzywoustego była sławna zasada senioratu z 1138 roku. Jej ogłoszenie, wbrew intencjom twórcy usiłującego godzić tendencje centralistyczne z ambicjami książąt juniorów i młodszych, w praktyce doprowadziło do podziału dzielnicowego kraju i jego stopniowego politycznego rozkładu, czyli typowej dla epoki feudalnej dezintegracji.

 

Postanowienia testamentu Bolesława Krzywoustego:

  • Kraj został podzielony na pięć dzielnic. Każdy z książąt piastowskich (prócz Kazimierza) otrzymywał włas­ną dzielnicę:
    • Władysław – Śląsk,
    • Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze i część Kujaw,
    • Mieszko Stary – Wielkopolskę,
    • Henryk – ziemię sandomierską,
    • Kazimierzowi nie przydzielono dzielnicy.
  • Piąta dzielnica, na której obszarze znajdowała się stolica państwa, była tzw. dzielnicą senioralną. W jej skad senioralnej wchodziły: ziemia krakowska ze stolicą w Krakowie, ziemia łęczycko-sieradzka, ziemia kaliska, Gniezno, część Kujaw i Pomorza Gdańskiego. We władanie brał ją najstarszy senior, który sprawował także kontrolę nad obronnością i polityką zagraniczną kraju. W jego gestii leżało zarządzanie Pomorzem Zachodnim.