Intensyfikacja gospodarki rolnej
W XI i XII w nastąpił w Europie zachodniej postęp w technice uprawy roli. Miało to miejsce dzięki zastosowaniu na większą skalę żelaza w narzędziach rolniczych, nowej metodzie uprawy roli (trójpolówka) i kolonizacji pustek. Oby zachęcić chłopów do zakładania nowych wsi na obszarach nie nadających się dotąd do uprawy, feudałowie zwalniali osadników od robocizn i nadzwyczajnych danin i ograniczali ich obowiązki do ściśle określonego, niewielkiego czynszu, płaconego po upływie kilku lat. Upowszechniła się wtedy zmiana form renty feudalnej – z renty odrobkowej (naturalnej) na rentę pieniężną – czynsz.
Rozwój miast i samorządów miejskich
W tym czasie miał miejsce również rozwój i zwiększenie znaczenia miast. Powstały komuny miejskie – związki mieszkańców tego samego miasta, zorganizowane w celu ochrony swych interesów. Komuny miejskie podejmowały starania o wyzwolenie się z zależności feudalnej. Najczęściej mieszczanie osiągali to poprzez wykup od pana jego praw, czasami dochodziło do długich i krwawych walk z feudałami (np. w północnych Włoszech). Władzę w miastach sprawowały samorządy miejskie. Na jego czele stał burmistrz, (we Włoszech konsul, podesta lub doża). Zarząd miastem wykonywał on wspólnie z radą miejską, a sądy wspólnie z ławnikami. W etapie przejściowym w zdobywaniu całkowitego samorządu, następował podział uprawnień między organami komunalnymi a panem feudalnym, reprezentowanym przez swego urzędnika – wójta.
W miastach powstały cechy – organizacje rzemieślników tej samej branży o rozwiniętej strukturze wewnętrznej (mistrzowie cechowi, czeladnicy, terminatorzy), oraz gildie – zrzeszenia kupców kilku miast (mające na celu przede wszystkim zapewnienie swym członkom w bezpieczeństwach w podróżach).