Pozycja korony w zachodniofrankońskiej części dawnego imperium Karola Wielkiego nie była zbyt wysoka. Stan ten odziedziczyli po wygaśnięciu karolińskiej dynastii Kapetyngowie, władający od 987 r. tronem Francji.

  • Królowie pozostawali jedynie nominalnymi seniorami potężnych wasalów, hrabiów: Szampanii, Flandrii, Poitou, Anjou (Andegawenii), Tuluzy, książąt Normandii, Akwitanii, Bretanii, Burgundii. We wczesnym okresie dziejów Francji nie obejmowała ona jeszcze Lotaryngii, Alzacji czy całej Burgundii. W XII w. do roli wasali wyrośli Plantageneci. Dzięki mariażom władali Normandią, Akwitanią i Gujenną, niezależnie od posiadania angielskiego tronu.
  • Xl stulecie stanowiło apogeum upadku autorytetu monarszego. W XII w. prestiż tronu zaczął wzrastać w związku z energicznymi działaniami Kapetyngów na rzecz powiększenia domeny i sojuszu z Kościołem. Królowie francuscy umiejętnie wykorzystali element zagrożenia zewnętrznego, mobilizowali siły państwa przeciw Anglii Plantagenetów, a także przeciw Niemcom (koalicja zmontowana przez Jana bez Ziemi z cesarzem Ottonem IV Welfem; zwycięstwo Filipa II Augusta pod Bouvines w 1214 r.). Filip II August odebrał Plantagenetom Normandię, a jeden z jego następców, Ludwik IX Święty powiększył domenę o południowe hrabstwo Tuluzy (podbite pod pozorem walki z herezją albigensów – katarów). Ponadto stworzył groźny precedens, częściowo podważający sens walki o jedność państwa, wprowadzając tzw. apanaże dla młodszych członków rodziny panującej.
  • Filip IV Piękny na przełomie XIII i XIV w. władał już większością swego państwa. Zepchnął Plantagenetów do Gujenny i przyłączył do Francji Szampanię. Ograniczył swobody Kościoła (podatki), co wywołało spór z papieżem Bonifacym VIII. Król odniósł zwycięstwo, gdyż posiadał poparcie większości elity dworskiej, głównie nadwornych prawników – legistów. Głosili oni tezę, że monarcha francuski jest cesarzem u siebie. Zapoczątkował również etap monarchii stanowej, tworząc instytucję Stanów Generalnych (1302 r.), które miały wyrażać zgodę na podatki.
  • XII-XIII w. był okresem rozkwitu gospodarczego zarówno na wsi jak i w miastach. Kształtował się wielki, wewnętrzny rynek. Wyodrębniły się stany społeczne.

 

Ustrój społeczny:

  • bazą silnej pozycji monarchy była jego domena.
  • królowie francuscy mieli dwa rodzaje uprawnień:
    • na terenie swojej domeny jako książęta Franków,
    • oraz jako monarchowie Francji, co dawało im senioralne prawa wobec wasali korony.
  • królowie stali na szczycie drabiny lennej wykorzystując najróżniejsze okazje do powiększania domeny (małżeństwa, wojny, intrygi, bezdzietność wasali itd.);
  • bronili wewnętrznego pokoju, np. Ludwik IX zabronił wojen prywatnych jeszcze w 1258 r., ale zniknęły one dopiero w XV stuleciu;
  • byli najwyższymi sędziami m.in. im przysługiwała droga apelacji w sytuacji nagany wyroku, zastępując XIII-wieczną zasadę sądu bożego (sędzia musiał z orężem w ręku bronić swych decyzji).
  • utrwalona zasada dziedziczności tronu, w postaci primogenitury – uprzywilejowania najstarszego z synów.

Organy centralne:

  • dwór królewski, m.in. w składzie seneszal (naczelny dowódca); kanclerz (na ogół duchowny);
  • rady nadworne tzw. kurie.

Organy lokalne:

  • kasztelanowie,
  • wicehrabiowie,
  • prewoci (ci mieli funkcje skarbowe),
  • baliwowie czyli kontrolerzy prewotów.

Zapamiętaj!

843 r. – rozpad Imperium Frankijskiego (Karolińskiego); jego zachodnią częścią była Francja.
IX-X w. – wzrost znaczenia wielkich feudałów tworzących faktyczne państewka i dynastie.
987 r. – wygaśnięcie francuskiej linii Karolingów i wybór przez możnych na króla Hugona Kapeta z dynastii Robertynów (jego domenę stanowiły hrabstwa Orleanu, Blois i Paryża).
XII-XIII w. – konsekwentny wzrost domeny królewskiej i wzrost autorytetu monarchii – współpraca z Kościołem (krucjaty); zagrożenia zewnętrzne jednoczyły wokół tronu rycerstwo.
1096-1292 r. – krucjaty; aktywny udział Francji.
poł. XII, po!. XIII w. – wojny angielsko – francuskie.
1180-1223 r. – rządy Filipa II Augusta.
1226-1270 r. – rządy Ludwika IX Świętego.
1209-1229 r. – „krucjaty” przeciwko albigensom i podporządkowanie Kapetyngom części południowej kraju.
(apanaże – część domeny o charakterze dziedzicznym, przeznaczona dla młodszych synów królewskich)
1302 r. – zwołanie przez króla Filipa IV Pięknego Stanów Generalnych.
1303 r. – sukces władzy królewskiej nad cesarską (upokorzenie papieża Binifacego VIII).

Źródła prawa:

  • spis prawa zwyczajowego (np. Normandia, okręg Clermont)
  • prawo rzymskie przechodzące swoisty renesans zainteresowania, znane głównie z gloss (streszczeń).