Walki dynastyczne w Niemczech, oraz spór królów, a zarazem cesarzy z rodu Staufów z papiestwem, doprowadziły kraj do krawędzi wojny domowej w poł. XIII w.. Śmierć Konrada IV osłabiła poważnie stronnictwo zmierzające do wzmocnienia autorytetu władzy centralnej, skupione wokół dynastii Staufów. Jego małoletni syn nie liczył się w rozgrywce do tronu. Wkrótce zresztą został zabity, a chaos polityczny sięgnął zenitu (1254-1273 Wielkie Bezkrólewie).

  • Niemal równocześnie zmarł rywal Konrada, Wilhelm z Holandii. Okres zamętu został nazwany Wielkim Bezkrólewiem. Rywalizujące stronnictwa wybrały nawet swych kandydatów (Ryszarda z Kornwalii, brata angielskiego króla Henryka III oraz Alfonsa X Kastylijskiego, którzy nigdy nie widzieli Niemiec), ale byli oni dosyć egzotyczni i mało poważni.
  • Książęta Rzeszy (świeccy i duchowni) uzyskali w okresie chaosu faktyczne zwierzchnictwo terytorialne. Zwiększyła się też rola polityczna znaczniejszych miast zmuszonych w czasie zamętu do dbałości o własne interesy i bezpieczeństwo. Przedłużający się okres anarchii zmusił wreszcie książąt do elekcji króla Rudolfa Habsburga, jednego ze skromniejszych niemieckich feudałów (1273 r.). Nowy monarcha podjął walkę z najpotężniejszym z książąt Rzeszy, królem czeskim Przemysławem Ottokarem II, liderem opozycji antyhabsburskiej. Po klęsce i śmierci rywala, austriackie posiadłości przeciwnika rozdzielił między synów, tworząc podstawy potęgi nowego rodu (1278 r.).
  • Przywykli do samodyielności książęta Rzeszy, nie zamierzali wcale wesprzeć planów Rudolfa (wzmocnienie władzy i pozycji tronu). Po jego śmierci wybrali kandydata z 2, bądź 3 „ligi” politycznej, Adolfa z Nossau. I ten także długo nie zagrzał miejsca, gdyż został zdetronizowany przez wasali, którzy ponownie wybrali na tron Habsburga – Albrechta (syna Rudolfa).
  • Po jego śmierci, wielkie korzyści odnieśli Luksemburgowie, których przedstawiciel Henryk VII zasiadł zarówno na tronie niemieckim, czeskim jak i cesarskim. Śmierć Henryka rozpoczęła kolejny okres zamieszania i walk wewnętrznych. Rywalizowali ze sobą: Habsburg – Fryderyk Piękny z bawarskim Wittelsbachem (1314-22 r.), później skłóconym z papiestwem. Książęta Rzeszy zdetronizowali wreszcie Ludwika (1346 r.), który wkrótce zmarł i wybrali -zakotwiczonego w Czechach – Karola IV. Ten zakończył proces wzrostu pozycji wasali korony i przewagi tendencji partykularnych nad zjednoczeniowymi, wydając sławną Złotą Bullę w 1356 r. Praktyka życia politycznego, jej treść, oraz późniejsze wypadki, ugruntowały proces rozbicia feudalnego, uniemożliwiając na długo zjednoczenie Rzeszy.
  • Karol IV zapewnił tron swym synom: Wacławowi i Zygmuntowi, nie licząc krótkiego epizodu powrotu Wittelsbachów (Ruprecht u schyłku XIV w.). Wojny husyckie przejściowo osłabiły pozycję Luksemburgów w Czechach, ale u schyłku życia odzyskał ją król i cesarz – Zygmunt. Po jego śmierci powrócili na tron Habsburgowie (1438 r.), tym razem na stałe…

 

Ustrój polityczny:

  • upadek znaczenia władzy królewskiej i zmierzch uniwersalizmu cesarskiego, oba tytuły stopniowo nabierały znaczenia prestiżowego;
  • potwierdzenie zasady elekcyjności tronu – Złota Bulla – 1356 r.
  • wzrost znaczenia władztw terytorialnych (na miejsce dawnych księstw szczepowych), które faktycznie stawały się w okresie XIII-XV w. udzielnymi państwami; utwierdzenie tendencji partykularnych (praktyka i Złota Bulla) – proces jednoczeniowy zatrzymał się na szczeblu tych właśnie organizmów.
  • organem centralnym w skali całego królestwa stała się Rada Nadworna z kanclerzem i ochmistrzem na czele; ewolucja Zjazdów Nadwornych (Hoftagów) grupujących książąt Rzeszy oraz bezpośrednich wasali korony w Sejm Rzeszy (Reichstag) w XV w.; we władztwach terytorialnych powstawały podobne ciała; oraganami współzarządzającymi stały się zgromadzenia stanowe – sejmy krajowe, tzw. Landtagi.
  • w sądownictwie znaczenia nabierały lokalne landfrydy (pokoje ziemskie) ewoluujące w kierunku landfrydów państwowych, np. w 1495 r. landfryd wormacki zakazał wojen prywatnych.
  • powstanie związków miast w celu obrony swych interesów – Hanza (II poł. XIII w.)

Zapamiętaj!

1254-1273 – Wielkie Bezkrólewie; okres zamętu i chaosu w Niemczech.
W konsekwencji osiągnięcie przez książąt terytorialnych (książąt Rzeszy) zwierzchnictwa terytorialnego; czyli większej samodzielności.
1273 – wybór na króla Rudolfa Habsburga (do 1291 r.)
1278 – bitwa pod Dürnkurt (Suchymi Krutami) i rozgromienie czeskiego władcy Przemysława Ottokara II przez Habsburga
1298-1308 – Albrecht Habsburg na tronie niemieckim.
1308-1313 – Henryk VII Luksemburski na tronie niemieckimi (cesarskim).
XIII/XIV w. – walka Szwajcarów o niepodległość.
1314-1347 – Ludwik Witelsbach walczy o tron niemiecki i cesarski; rywalizacja z Habsburgami, Luksemburgami i papiestwem.
1346-1378 – rządy Karola IV Luksemburga.
1356 – Złota Bulla Karola IV określająca sposób wyboru króla (przez 7 elektorów); ustalała skład kolegium elektorskiego na trzech duchownych (arcybiskupów Moguncji, Kolonii i Trewiru), oraz czterech świeckich – króla Czech, palatyna reńskiego, księcia sasko-wirtemberskiego i margrabiego brandemburskiego; nadawała szczególne prawa elektorom – na obszarze ich państw król zrzekał się regaliów (bicia monety, pobierania ceł, korzyści górniczych). Złota Bulla potwierdzała niepodzielność terytoriów elektorskich.
1376(78)-1400 – panowanie Wacława Luksemburskiego (wybrany jeszcze za życia ojca; zdetronizowany)
1410-1437 – panowanie Zygmunta Luksemburga.
od 1438 – powrót Habsburgów na tron królewski i cesarski; Rzymskie Cesarstwo Narodu Niemieckiego przetrwało pod ich panowaniem do 1806 r