Absolutyzm w klasycznej postaci spotykał się z krytyką oświeconej opinii publicznej, uczulonej na wszelkie przejawy nadużywania władzy (w XVIII w.), niekompetencji i fanatyzmu. Owa krytyka stała się jednym ze źródeł powstania absolutyzmu oświeconego. Zmieniały się czasy, priorytety polityczne i scentralizowane monarchie mogły sobie pozwolić na odrzucenie anachronicznych form sprawowania władzy. Typowymi przykładami systemu oświeconego były systemy: Austrii, Prus, Danii, Szwecji, w pewnej mierze Rosji, Hiszpanii i Portugalii.

W połowie XVIII w. w wielu monarchiach przeprowadzone zostały reformy, które wydały owoc w postaci absolutyzmu oświeconego.

  • Zbudowano w miarę sprawny i niemal nowoczesny aparat urzędniczy, wyróżniający się fachowością i kompetencjami.
  • Zwiększył się też stopień kontroli nad obywatelami poprzez stworzenie mniej lub bardziej jawnych służb specjalnych.
  • Ograniczeniu uległy wpływy Kościoła i papiestwa, ponieważ suwerenna władza siebie jedynie uważała za podmiot działania, co znalazło poklask oświeconych obywateli.
  • W niełaskę popadł zakon jezuitów, krytykowany nie tylko przez elity świeckie, ale też i katolickie dwory, niechętnie tolerujące siły autonomiczne, podporządkowane innym ośrodkom – w ostateczności kongregacja Serca Jezusowego została rozwiązana (1773 rok).
  • Pewnej poprawie uległo położenie chłopów: ograniczono pańszczyznę, państwo stało się arbitrem w stosunkach między wsią a dworem. Chłopom ułatwiano produkcję i zbyt.
  • Pojawiły się zalążki państwowego systemu oświaty, opieki zdrowotnej oraz opieki społecznej (sierocińce).

Zapamiętaj!
Tworzy się nowy model monarchy – monarcha oświecony („król pierwszym sługą państwa”).