Początki absolutyzmu we Francji

Choć system absolutny zrodził się w Hiszpanii, ale najbardziej klasyczną drogę do absolutyzmu przeszła Francja.

We Francji istniały duże tradycje silnej władzy królewskiej, ale poprzez wojny domowe o charakterze religijnym, obcą interwencję narastającą w drugiej połowie XVI w., zależność od feudałów popierających monarchię, autorytet władzy królewskiej mocno ucierpiał.
Proces ten został zatrzymany za rządów Henryka IV Burbona. Śmierć z ręki fanatyka w 1610 roku, osierocenie małoletniego następcy i rządy regentki Marii Medycejskiej i jej kochanka Conciniego znowu nadwątliły autorytet królewski. Opozycja możnowładcza podniosła głowę. Po śmierci Conciniego Ludwik XIII podjął ważną decyzję, powierzając funkcję pierwszego ministra kardynałowi Armandowi Richelieu (1624-1642), który jako szef Rady Królewskiej przeprowadził dalekosiężne reformy tworzące podwaliny absolutyzmu w jego klasycznej postaci.

Reformy kardynała Richelieu

  • Bezwzględnie łamał przejawy opozycji i nieposłuszeństwa ze strony arystokracji oraz szlachty – pod topór katowski trafiały zarówno głowy książęce (np. Montmorency w 1632), jak i faworyci królewscy – jeśli okazali się nielojalni (np. markiz Cinq-Marc).
  • Zabronił posiadania prywatnych armii i fortec w głębi kraju.
  • Zakazał pojedynków, co karano z wielką surowoś­cią.
  • Złamał autonomię hugenotów (1628) przeciwstawiających się zbyt silnej władzy centralnej (oblężenie i upadek La Rochelle). Zwyciężając, zezwolił im jednak na swobodę kultu, zjednując wielu do służby państwowej.
  • Zwalczając opozycję, kardynał zjednywał potencjalnych sojuszników monarchii, wywyższając niektórych przedstawicieli średniej szlachty i niższych stanów przez powierzanie im funkcji intendentów (kontrolerów).
  • Kardynał dbał o rozwój ekonomiczny kraju – sprzyjając rozwojowi handlu i rozbudowie floty, wysuwał projekty kolonizacji.
  • Brutalnie tłumił powstania ludowe (do których dochodziło z powodu wzrostu świadczeń).

 

Rządy Ludwika XIV

Ludwik XIV (1643-1715) obejmując rządy po śmierci swego niepopularnego opiekuna (1661), kardynała Juliusza Mazarina, który kontynuował politykę zagraniczną i wewnętrzną kardynała Richelieu, wykorzystał fundamenty systemu stworzone przez dwóch kardynałów i dążył do umocnienia ustroju.

Dokonania Ludwika XIV

  • Zbudował olbrzymią machinę biurokratyczną, tworząc ministerialny system rządów (liczne centralne rady i urzędy).
  • Najzdolniejszy z ministrów króla – Jan Baptysta Colbert – zbudował niesłychanie sprawny i skuteczny aparat fiskalny, będący podstawą silnej i niezależnej władzy. Paraliżowi uległy autonomiczne instytucje, takie jak Stany Generalne, niezwoływane podczas rządów Ludwika. Podobny los spotkał paryski parlament.
  • Ludwik był autorem znanego powiedzenia „państwo – to ja!”. Pragnąc zaimponować poddanym i światu, wybudował dwór monarszy, jakiego jeszcze nie było – Wersal, gdzie zaczęło się ogniskować życie państwowe, kulturalne i towarzyskie.
  • Rozpoczął imperialne podboje, usiłując narzucić Europie hegemonię. Kosztowna polityka Ludwika XIV obciążała i rujnowała chłopów, podrywając ich do dramatycznych powstań.

Zapamiętaj!

Absolutyzm to system władzy, w którym monarcha jest zarówno twórcą prawa, jego wykonawcą, najwyższym sędzią, jak i arbitrem społecznym.
Ten specyficzny ustrój zwyciężył w większości państw europejskich w XVI i XVII w.: w Hiszpanii, Portugalii, Austrii, państwach skandynawskich, Prusach i Saksonii, a z czasem i w Rosji.

Politykę kardynała Richelieu po jego śmierci w 1642 roku kontynuował kardynał Mazarini, współpracownik zmarłego. Wkrótce potem (1643) umarł król Ludwik XIII, zostawiając pięcioletniego następcę. Francja usiłowała obalić system stworzony przez Mazariniego, organizując powstanie zwane frondą (1648-1653). Zostało ono jednak brutalnie stłumione.