Powstanie Bohdana Chmielnickiego

Na naddnieprzańskich obszarach Ukrainy zamieszkiwała grupa ludności, tworząca swoisty, wolny stan, rekrutująca się z różnych klas społecznych, głównie zbiegłych chłopów, mająca odrębną organizację wojskową – Kozacy. Jej dowództwo mieściło się w Siczy na jednej z wysp Dniepru. Szlachta próbowała narzucić im poddaństwo i katolicyzm (Kozacy byli wyznania prawosławne–go). To, a takie próby ograniczenia liczebności Kozaków (tzw. rejestr). było przyczyną licznych powstań m.in. w 1591-93, 1630-37.

Największe z nich wybuchło w 1648 roku pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Oprócz Kozaków poparli je również chłopi ukraińscy. Wcjska Chmielnickiego, przy wsparciu Tatarów, zadały Po–lakom ogromne straty pod Zółtymi Wodami Korsuniem i Piławcami (1648).

W tym czasie zmarł Władysław IV, a w czasie elekcji wybrano królem jego brata Jana Kazimierza (1648–1668).
W 1649 r. podpisano ugodę zborowską między walczącymi stronami. Chmielnickiemu przy–znano tytuł hetmana, zwiększono rejestr Kozaków i wyodrębniono trzy województwa ukraińskie. W 1651 r. walki wznowiono. Kozacy ponieśli klęskę pod Beresteczkiem. Podpisano nową ugodę w Białej Cerkwi – zmniejszono liczbę Kozaków rejestrowych i zmniejszono wyodrębnione dla nich terytorium. Nie zadowalało to Kozaczyzny. Poszukała ona sojusznika w walce z Rzeczypospolitą. w Rosji – kraju prawosławnym i bliskim Kozakom również kulturowo i historycznie.

W 1654 r. podpisano rosyjsko-kozacką ugodę w Perejesławiu. Na jej mocy proklamowano zjednoczenie Ukrainy z Moskwą. Spowodowało to:

Wybuch wojny rosyjsko-polskiej

W 1654 r. Polacy pokonali Kozaków pod Ochuratowem, lecz w tym czasie Rosjanie zajęli Srnoleńsk. a w 1655 r. Wilno i Grodno. W tym czasie wybuchła wojna ze Szwecją. Działania zbrojne prze–rwano. W 1658 r. następca Chmielnickiego, Jan Wychowski, zawarł ugodę z Polską w Hadziaczu. Z ziem naddnieprzańskich miano utworzyć „Księstwo Ruskie”, które miało wchodzić w skład Rzeczypospolitej na takich samych prawach jak Litwa. Spowodowało to powstanie na Ukrainie przeciw Wychkowskiemu.

W 1660 r. odnowiła się wojna z Rosją. W 1667 r. zawarto rozejm w Andruszowie. Na jego mocy Rosja otrzymała Smoleńszczyznę, wschodnią Ukrainę wraz z Kijowem i Zaporoże. Ostatecznie traktat pokojowy podpisano w 1686 r. tzw. rozejm Grzymułtowskiego (poseł polski w Moskwie). Zatwierdzał on postanowienia rozejmu andruszowskiego.

Wojna ze Szwecją 1655-1660

W 1655 r. Szwedzi ponownie najechali Rzeczypospolitą. Wojsko polskie skapitulowało przed nimi pod Ujściem, litewskie – w Kiejdanach. Jan Kazimierz uszedł na Śląsk. Prawie cały kraj zajęli najeźdźcy.

Wkrótce wybuchło ogólnonarodowe powstanie przeciw nitu. Pocljazdowa wojna prowadzona przez Stefana Czarneckiego, jego zwycięstwo pod Warką i Warszawą, doprowadziła do stopniowego oswobodzenia kraju – mimo najazdu księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego i przejściu na stronę Szwedów lennika Polski – księcia pruskiego Fryderyka Wilhelma. Aby go pozyskać do walki po stronie Rzeczypospolitej, przy po–parciu Austrii zawarto w 1657 r. traktaty welawsko–bydgoskie. Polska zrzekała się lenna w Prusach Książęcych i oddawała im jako lenno ziemię lęborsko–bytowską. Do wojny przyczyniła się również Dania. W 1658 r. na jej terytorium prze–niosły się działania zbrojne.

W 1660 r. zawarto pokój w Oliwie. Szwecja utrzymała Inflanty, Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego oraz gwarantowano wolność handlu na Bałtyku.

Wojny z Turcją

W 1672 r. za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669–1673) na Polskę najechali Turcy, wezwani na pomoc przez Kozaków. Wojska tureckie zdobyły Kamieniec Podolski. W 1672 r. zawarto traktat w Buczaczu. Turcja otrzymywała według niego Podole, a Polska miała jej płacić coroczny haracz. Spowodowało to jednak opór społeczeństwa. Traktatu nie uznano i wznowiono wojnę.

Pod Chocimiem w 1673 r. pokonano wojska tureckie. W tym czasie królem obrano Jana III Sobieskiego (1674-1696). Prowadził on wojnę z Turcją do 1676 r. kiedy to zawarto układ w Żórawnie. Turcja zatrzymała według niego Podole.

W 1683 r. wezyr turecki Kara Mustafa obległ Wiedeń.
Polska, związana z Austrią przymierzem anty–tureckim pośpieszyła Habsburgom z pomocą 12 września 1683 r. wojska polsko–austriackie pod wodzą Sobieskiego pokonały Turków u bram Wiednia (..odsiecz Wiednia”) – dało to początek długo–letniej wojnie z Turcją.

W 1684 r. zawarto Świętą Ligę – Austrii, Polski. Wenecji i państwa papieskiego. Prowadziła ona wojnę do 1699 r. Zawarto wtedy pokój w Karłowicach. Austria zdobyła Węgry i Siedmiogród, Wenecja – Peloponez a Polska odzyskała tylko Podole z Kamieńcem.

Datownik

1648-1668 – panowanie dana Kazimierza
1648 – wybuch powstania Chmielnickiego
1651 – bitwy pod Zółtymi Wodami Beresteczkiem
1651 – ugoda w Białej Cerkwi 1654 – ugoda w Perejasławiu 1654 – wybuch wojny z Rosją
1655-1660 – wojna ze Szwecją („Potop”)
1657 – traktaty welawsko-bydgoskie 1658 – ugoda z Kozakami w Hadziaczu 1660 – pokój w Oliwie
1667 – rozejm andruszowski
1669-1673 – panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego
1672 – wybuch wojny z Turcją, traktat w Buczaczu
1673 – bitwa pod Chocimiem
1674–1696 – panowanie dana III Sobieskie–go
1676 – traktat z Turcją w Żórawnie
1683 –„Odsiecz Wiednia”
1686 – pokój Grzymułtowskiego
1699 – pokój w Karłowicach