Wielka Brytania stała się państwem konstytucyjnym w drodze długotrwałej ewolucji, a na tej drodze 2 rewolucje burżuazyjne XVII w. były tylko jednym z etapów. Ustrój polityczny tego państwa wykształcił się w XVII i XVIII stuleciu, w toku sporów parlamentu z królem, co doprowadziło do wyraźnego podziału kompetencji między nimi. Stopniowo faktyczną władzę przejął uformowany na bazie parlamentu rząd – gabinet. Na przełomie kolejnych stuleci system rządów parlamentarno-gabinetowych był już w pełni dojrzały i po niewielkich stosunkowo zmianach, polegających głównie na demokratyzacji prawa wyborczego, funkcjonuje do dnia obecnego.

  • Fenomenem brytyjskiego ustroju jest brak oficjalnej, pisanej, formalnej konstytucji, co wcale nie stoi w sprzeczności z faktycznie konstytucyjnym, demokratycznym systemem politycznym.
  • Ustrój kształtowała i kształtuje głównie praktyka życia politycznego oparta na pewnych normach i zasadach oraz aktach prawnych z przeszłości razem jakby zbiorowo składających się na brytyjską konstytucję.

Załamanie absolutyzmu w Anglii (skrót)

Polityka Stuartów na brytyjskim tronie, charakteryzująca się dążeniem do narzucenia absolutyzmu, nietolerancja religijna wobec mniejszościowych grup wyrosłych z kalwinizmu (purytanizm) oraz lekceważenie praw parlamentu doprowadziła w ostateczności do rewolucji. Przyniosła ona w rezultacie wojnę domową, śmierć króla Karola I i zaprowadzenie na 11 lat republiki.

Karol I Stuart unikał zwoływania parlamentu i kiedy już do tego dochodziło, ten przedstawiał monarsze polityczne postulaty. Tak stało się w 1628 r., gdy posłowie uchwalili tzw. „Petycję prawa” uznającą poczynania królewskie za bezprawne, domagającą się uznania wyłączności parlamentu w kwestii ogłaszania podatków oraz zakazania aresztowań bez wyraźnego nakazu sądowego. Zwołany ponownie dopiero w 1640 r., parlament przystąpił w zmienionej sytuacji do ograniczania królewskie władzy zaczynając od skazania na śmierć najgorliwszych i najlojalniejszych współpracowników króla, np. hrabiego Strafforda. Posłużono się tutaj pochodzącą jeszcze ze średniowiecza zasadą „impeachment” oraz ustawą „Act of attainder”.

Parlament uchwalił też tzw. „Wielką Remonstrację” która zmuszała króla do powoływania na doradców osób zaakceptowanych przez Izbę Gmin. W tym samym 1641 r. parlament zlikwidował Sąd Izby Gwiaździstej oraz Sąd Wysokiej Komisji, które działały poza oficjalnymi procedurami, jak również zmusił króla do zwoływania co najmniej raz na 3 lata obrad parlamentarnych i zakazywał odraczania sesji czy jego rozwiązywania wbrew woli posłów.

Jako że Karol I nie chciał ustąpić, doprowadziło to do wojny domowej (1642), którą król przegrał, a w ostateczności został stracony (1649). Szerokie poparcie społeczne przyniosły sukces parlamentowi. Na czoło wydarzeń wysunął się dowódca sił zbrojnych parlamentu, jeden z liderów antykrólewskiej opozycji Oliver Cromwell, który ostatecznie przechwycił władzę dyktatorską, wykorzystując spory w Izbie Gmin oraz siłę armii (1653). Przy okazji rozprawił się z radykałami w obozie rewolucyjnym – lewellerami oraz diggerami.

Władzę dyktatora ustalał w sposób formalny tzw. „instrument rządzenia”, który czynił go dożywotnim „lordem protektorem”. Ustawodawstwem zajmować się miał jednoizbowy parlament (już w 1649 r. zniesiono Izbę Lordów). Prawa polityczne posiadać mieli najbogatsi. „Instrument” uchodzi za jedyną w historii Anglii oficjalną konstytucję.

Po śmierci Cromwella dyktatura nie była już niezbędna i faktycznie rządząca burżuazja i średnia szlachta (gentry), zwycięskie podczas rewolucji zgodziły się na powrót Stuartów czyli restytucję monarchii (1660). Warunkiem stało się zaakceptowanie podstawowych zdobyczy rewolucji, faktycznego współrządzenia z parlamentem, ponownie dwuizbowego i amnestia dla uczestników burzliwych wydarzeń lat 1640-60.

Stuartowie jednak niewiele się nauczyli i podjęli ponowną próbę narzucenia absolutyzmu. Usiłowali ograniczyć rolę parlamentu, uciekając się do kruczków prawnych w postaci suspensy czy dyspensy. W okresie restauracji i kolejnego etapu walk parlamentu z monarchią, ukształtowały się ugrupowania wigów i torysów (pierwsi reprezentowali burżuazję, drudzy głównie ziemiaństwo), „zarodki” przyszłych partii (liberalnej i konserwatywnej). Kulminacja konfliktu nastąpiła za rządów Jakuba II, który jako gorliwy katolik, podejrzewany był o chęć rekatolizacji kraju. Parlament zdetronizował króla w 1688 r., a powołał na tron jego siostrę Marię wraz z mężem Wilhelmem Orańskim (Jakub II uciekł do Francji). Te wydarzenia nazwano „chwalebną rewolucją”.

Zwycięski parlament w 1689 r. uchwalił dwie istotne ustawy:

  • Bill o prawach (tzw. Bill of Rights) likwidujący suspensę oraz poważnie ograniczający dyspensę, uzależniający też kwestię podatków wyłącznie od woli parlamentu oraz wprowadzający zasadę, iż król podlega prawu,
  • akt o tolerancji religijnej zezwalający na swobodę wyznania, choć w wypadku katolików nie dający im praw politycznych.

Bilans burzliwych przemian ustrojowych XVII w. w Anglii

  • Wypadki polityczne lat 1640-1688 zlikwidowały monarchię absolutną w tym kraju.
  • Konflikt o władzę między tronem a parlamentem został rozstrzygnięty na korzyść władzy ustawodawczej, a od 1689 żaden monarcha nie próbował nawet rządzić bez reprezentacji narodu.
  • Zagwarantowaniu uległy także podstawowe wartości i swobody obywatelskie.

 

Ewolucja ustrojowa Anglii w XVIII, XIX i XX w.

Na mocy ustawy sukcesyjnej w 1714 r. na tronie angielskim zasiadła dynastia hanowerska, zwana też dzisiaj windsorską (od 1901 r). Za jej panowania wykształcił się w praktyczny sposób system parlamentarno-gabinetowy, który dał parlamentowi pełną kontrolę władzy wykonawczej. Genezy gabinetu brytyjskiego szukać należałoby za rządów Stuartów po 1660 r., gdy Karol II i jego syn Jakub II z licznej i niesprawnej Tajnej Rady powoływali grono współpracowników (doradców).

Wilhelm Orański zapoczątkował zwyczaj powoływania do tego szczupłego grona (czyli już gabinetu) członków jednego z ugrupowań reprezentowanych w parlamencie (wigów bądź torysów), aby zapobiec konfliktom przy rozbieżności poglądów. Starał się przy tym dobierać skład gabinetu z członków tego ugrupowania, które posiadało przewagę w Izbie Gmin. Za panowania królowej Anny członek gabinetu – Marlborough (przodek Churchilla…) przejął tymczasowo pewne prerogatywy głowy państwa w zakresie polityki zagranicznej i obronnej.

Na początku panowania dynastii hanowerskiej monarchowie brytyjscy, a zarazem książęta hanowerscy, nie posiadający orientacji i rozeznania angielskich problemów z reguły rezygnowali z przewodniczenia obradom gabinetu (dochodziły tutaj trudności językowe…), przekazując swoje funkcje jednemu z ministrów – zwanemu odtąd pierwszym (premierem). Pozycję pierwszego ministra wzmocnił pracujący w tej roli Robert Walpole, który wprowadził również zasadę, iż członkowie gabinetu muszą zasiadać w Izbie Gmin – ułatwiło to koordynację działań parlamentu jak i rządu. Jerzy III usiłował rządzić bez pomocy gabinetu, ale po 20 latach został on przywrócony, po dowiedzeniu monarsze choroby psychicznej.

Stopniowo król został pozbawiony rzeczywistej władzy i zdolności samodzielnego działania poprzez przyjęcie zasady, iż każdy monarszy dokument wymaga kontrasygnaty, czyli podpisu właściwego ministra. Ministrowie odmawiali kontrasygnaty królewskich aktów, o ile mogłoby to w rezultacie spowodować oskarżenie dygnitarza przez instytucję impeachment. Władza królewska nabrała więc charakteru reprezentacyjnego.

Ta sama instytucja impeachment legła u podstaw prawnej (konstytucyjnej) odpowiedzialności członków gabinetu, a z czasem i solidarnej odpowiedzialności całego rządu. Zasada wykształciła się w związku z prawem interpelacji poselskich wobec królewskich urzędników oraz odrzucaniem rządowych projektów ustaw przez parlament, o ile ten ich nie akceptował. W ostateczności doprowadziło to do możliwości zmuszenia do dymisji ministra, jeśli nie realizował on polityki zgodnej z wolą parlamentarnej większości. Praktycznie czynił to wspomniany R. Walpole wyrzucając z gabinetu urzędników nie akceptujących jego polityki.

W sumie wykształciła się zasada zbiorowej odpowiedzialności gabinetu w wypadku zakwestionowania postępowania choćby jednego ministra. Wówczas cały gabinet podawał się do dymisji. Zasada umożliwiła Izbie Gmin stałą kontrolę rządu.

  • W końcu XVIII w. parlament stał się najistotniejszym organem władzy. Jego ramieniem wykonawczym był gabinet odpowiedzialny przed reprezentacją narodu. Na czele rządu stał leader ugrupowania najsilniejszego w danym momencie w Izbie Gmin, z reguły po wygranych wyborach. Premier przedstawiał monarsze skład swego gabinetu, a ten tradycyjnie go zatwierdzał.

Do przeobrażenia brytyjskiego systemu politycznego w XIX w. w kierunku jego demokratyzacji i zdobycia pewnego choćby wpływu na sprawowanie władzy przez uboższe i szersze kręgi społeczne, przyczyniła się walnie rewolucja przemysłowa, która zrodziła z kolei coraz silniejszą klasę robotniczą domagającą się politycznych praw. Niezależnie od organizacji robotniczych o podobne cele walczyli religijni dysydenci (np. katolicy) oraz światłe i postępowe kręgi uniwersyteckie. Te postulaty znajdowały z czasem coraz większe zrozumienie pragmatycznego skrzydła wigów.

Istotną rolę w demokratyzacji ustroju odegrały reformy prawa wyborczego:

  • ustawa z 1832 r. przyznająca prawo wyborcze mężczyznom – głowom rodzin o ile posiadali czy też dzierżawili domy o wartości czynszu minimum 10 funtów miesięcznie; odbierała też ona prawa wyborcze tzw. zgniłym miasteczkom czyli martwym faktycznie okręgom wyborczym; tzw. reforma Greya;
  • ustawa z 1867 r. obniżająca cenzus majątkowy do wyborów 5 funtów czynszu; tzw. reforma Disrealiego;
  • ustawa z 1829 r. przyznająca prawa polityczne katolikom;
  • ustawy z lat 1884-85, które dawały prawa wyborcze wszystkim mężczyznom, właścicie-lom domostw niezależnie od wysokości czynszu oraz dzieliły kraj na nowe – jedno-mandatowe okręgi wyborcze; tzw. reformy Gladstone’a;
  • ustawa z 1918 r. wprowadzająca faktyczną powszechność głosowania przez zniesienie jakichkolwiek cenzusów majątkowych w wypadku mężczyzn po 21. roku życia i przy-znająca kobietom prawa wyborcze, o ile posiadały mieszkanie, za które opłacały czynsz i ukończyły 30. rok życia (pozostałości cenzusu majątkowego); tzw. reforma Lloyd George’a;
  • ustawy z lat 1928 i 1948; pierwsza zrównywała w pełni prawa wyborcze kobiet i mężczyzn, druga znosiła tzw. system pluralny pozwa-lający głosować tej samej osobie w kilku okręgach wyborczych.

W wyniku procesu demokratyzacji systemu politycznego i zmiany składu Izby Gmin w ciągu całego XIX w. i początku XX stulecia, Izba Lordów stała się najbardziej anachronicznym segmentem aparatu państwowego. Zasiadali w niej, podobnie jak przed wiekami, dziedziczni członkowie (parowie), jak i nowi, powoływani przez króla, co zdecydowanie różniło ją od reprezentatywnej i demokratyzującej się izby niższej.

Tradycyjnie oba człony parlamentu posiadały równorzędne uprawnienia, tzn. projekty i akty ustawodawcze Izby Gmin wymagały akceptacji Izby Lordów. Coraz częściej dochodziło jednak do rozbieżności, szczególnie przy zróżnicowanych politycznie i społecznie składach obu izb. Spory groziły parlamentarnym paraliżem (lata 1906-11 szczególnym tego stały się przykładem). Problem rozwiązała ustawa z 1911, która pozbawiła Izbę Lordów równorzędności z drugą izbą. Lordom pozostała tylko możliwość veta zawieszającego, konkretnie blokowania ustawy przez 3 kolejne sesje w ciągu 2 lat. W 1948 r. veto ograniczono do 2 sesji w ciągu 1 roku. W stosunku do budżetu Izba Lordów prawa veta już nie posiadała. Poważnemu ograniczeniu uległy też jej funkcje sądownicze (np. możliwości impeachment).

W XIX w. zreformowano też sądownictwo likwidując różne sądy najwyższe, a tworząc w ich miejsce jeden – tzw. Supreme Court z siedzibą w stolicy. Funkcje rewizyjne zachowała Izba Lordów. Na szczeblu lokalnym, w hrabstwach, potworzono tzw. County Courts. Zniesiono podział sądów na orzekające według prawa zwyczajowego (common low) lub stanowionego – łacińskiego (equity). Najwyższymi organami sądowniczymi pozostały tzw. sądy pokoju.

Ustawa z 1835 r. stworzyła z kolei demokratycznie obierane władze miejskie, gdzie prawa wyborcze posiadali wszyscy płatnicy podatków. W 1888 doszło do utworzenia wybieralnych przez mieszkańców rad hrabstw. Członkowie organów samorządowych mogli w wypadku naruszenia prawa odpowiadać sądownie (dalekie echo impeachment).

Ustrój państwa

  • Praktycznie królowi angielskiemu pozostały funkcje reprezentacyjne. Posiadane przez niego prawo sankcji ustaw (tzn. ich akceptacji bądź wetowania) wyszło z użycia, jak też udział monarchy w pracach brytyjskiego parlamentu. Łącznikiem między nim a obiema izbami jest osoba premiera. Król otwiera tradycyjnie sesje parlamentu i wygłasza w nim swoje mowy tronowe, pisane zresztą przez szefa rządu. Do oficjalnych prerogatyw monarszych należą też: zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (bardziej honorowe niż rzeczywiste), nominacje wyższych urzędników – w tym premiera i członków rządu, prawo łaski, wypowiadania wojny i zawierania pokoju. Wszelkie oficjalne dokumenty królewskie wymagają kontrasygnaty właściwego ministra. Król jest też nietykalny i nieodpowiedzialny, w przeciwieństwie do ministrów.
  • Najważniejszym organem władzy jest dwuizbowy parlament, w którym od 1911 r. pełnię uprawnień legislacyjnych posiada Izba Gmin. Jej kadencja trwa 5 lat (do 1911 r. – siedem). Zasiadają w niej posłowie wybierani w okręgach jednomandatowych (ordynacja zdecydowanie większościowa oparta na zasadzie – zwycięzca bierze wszystko).
  • Izba Lordów utraciła pozycję równorzędną. Posiada nadal prawo veta, ale tylko zawieszającego oraz pozostaje najwyższym sądem apelacyjnym. W jej skład wchodzą: dziedziczni i dożywotni lordowie, wyżsi duchowni anglikańscy i „nowi” mianowani przez króla, najczęściej za zasługi dla kraju, z reguły byli premierzy (od 1958 też kobiety…). Liczba jest płynna – około 1000 członków. Obradom Izby Lordów przewodniczy lord-kanclerz, Izby Gmin – tzw. speaker.
  • Władzę wykonawczą posiada rząd, kontrolowany w swej działalności przez Izbę Gmin. Jego pozycję wzmacnia prawo wydawania ordonansów, czyli aktów normatywnych o mocy ustawy. W Anglii rozróżnia się ponadto pojęcia: rząd i gabinet. W przeciwieństwie do pierwszego, składającego się z licznych urzędników różnej rangi (około 100), ten drugi stanowi swoisty wierzchołek, czy jak kto woli nadbudowę rządu. Składa się z premiera i kilku, maksimum kilkunastu ministrów, zwanych „właściwymi”, którym podlegają ministrowie „młodsi” (junior ministers), pełniący rolę sekretarzy. Praktyka doprowadziła też do wzmocnienia roli premiera.
  • Faktycznie dwupartyjny system polityczny sprzyja stabilizacji państwa i jego ustroju. Opozycyjne ugrupowanie posiada swój własny „gabinet cieni”, co w wypadku „zmiany warty” po wyborach, umożliwia szybkie i bezbolesne przejęcie władzy.
    Najważniejszymi siłami politycznymi kraju są:

    • Partia Konserwatywna (dawniej torysi)
    • Partia Pracy (Labour Party)
  • W zakresie sądownictwa zachowało się sporo odmienności i „dziwactw”, mających korzenie w przeszłości. Zawodowych sędziów jest niewielu. Większość spraw przechodzi przez tzw. sądy pokoju, w których orzekają – bezpłatnie, wybierani sędziowie pokoju. Nie ma prokuratorów, a oskarżenia wnoszą adwokaci. Wyższą instancją (ponad sądami pokoju) pozostają sądy hrabstw, a nad nimi pieczę sprawuje Supreme Court w Londynie (Sąd Najwyższy). Jeżeli chodzi o zarząd terytorialny (lokalny), W. Brytania nie posiada państwowej administracji, której rolę pełnią kolegialne organy samorządowe (miejskie, wiejskie czy hrabstw) wybierane przez obywateli. Funkcję swoistego nadzoru nad radami spełnia istniejące od 1871 r. Ministerstwo do Spraw Samorządu.

Znaczenie

Trudno przecenić znaczenie brytyjskiego systemu politycznego w procesie kształtowania się i ewolucji ustrojowej państw nie tylko europejskiego kontynentu. Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii stał się odniesieniem, czasami wzorem dla rodzących się demokracji. Niemal regułą stała się dwuizbowość parlamentu oraz zapewnienie obywatelom ochrony przed nadużyciami władzy. Także brytyjski przykład inspirował do wprowadzenia czynnika obywatelskiego do procesu sądowego (przysięgli czy ławnicy).

Zapamiętaj terminy

  • konstytucja – ustawa, która określa podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania państwa, czyli jego ustrój polityczny; ma charakter nadrzędny w stosunku do pozostałych ustaw.
  • impeachment – prawo oskarżania urzędników państwowych o przestępstwo bądź naruszenie praworządności; posiadała je Izba Gmin; zrodziło się w XV w.
  • act of attainder – ustawa o charakterze imiennym, skazująca konkretną osobę (dygnitarza) na śmierć, wygnanie lub konfiskatę dóbr; wymagała akceptacji króla.
    Z tych obydwu przepisów zrodziła się zasada odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej rządu i ministrów;
  • suspensa – prawo zawieszenia przez króla mocy obowiązywania ustawy w stosunku do wszystkich, czyli faktycznego jej unieważnienia;
  • dyspensa – prawo uchylenia przez króla obowiązywania pewnych przepisów w stosunku do konkretnych osób bądź sytuacji.

Akty prawne składające się na brytyjską nieformalną konstytucję:

  • Wielka Karta Swobód 1215
  • „Petycja prawa” 1628
  • ustawy Długiego Parlamentu, głównie z 1641 r.
  • „Habeas corpus act” z 1679 r.
  • ustawa o tolerancji religijnej z 1689 r.
  • Bill o prawach 1689 (tzw. „Bill of rights”)
  • ustawa sukcesyjna 1701
  • szereg ustaw z XVIII–XIX–XX wieku rozszerzających prawa polityczne obywateli (m.in. wyborcze) niezależnie od wyznania, majątku czy płci.

Datownik

1603-1649 – Jakub I i Karol I Stuartowie na tronie brytyjskim
1628 – „Petycja prawa”
1640-1649 – rewolucja burżuazyjna w Anglii
1641 – „Wielka remonstracja” oraz ustawy ograniczające królewską władzę
1642-1646 – wojna domowa zakończona sukcesem parlamentu
1649 – wykonanie wyroku śmierci na królu Karolu I na mocy decyzji parlamentu
1649-1660 – okres republiki w Anglii
1653-58 – dyktatura Cromwella w roli „lorda protektora”
1658-60 – krótkotrwałe rządy syna Cromwella – Ryszarda oraz generała Monka
1660 – restauracja Stuartów
1660-1688 – ponowne rządy Stuartów – Karola II i Jakuba II
1679 – „Habeas corpus act” czyli ustawa o nietykalności osobistej jednostki, zakazująca aresztowania i skazania bez poprzedzającego postępowania sądowego
1688 – druga rewolucja angielska, ucieczka króla Jakuba II
1688-1702 – panowanie Marii Stuart i jej męża Wilhelma Orańskiego
1702-1714 – panowanie Anny Stuart, siostry Marii
1701 – ustawa sukcesyjna – ustalała zasady i porządek dziedziczenia tronu; ograniczała też władzę królewską, odbierając monarsze prawo ułaskawienia dygnitarza skazanego przez impeachment oraz prawo odwoływania sędziów
1707 – ostateczne połączenie Anglii i Szkocji; unia realna i powstanie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii (wcześniejsza z 1603 r. posiadała charakter personalny)
XVIII i XIX stulecie – dążenie Irlandczyków do autonomii swego kraju
1782 – uznanie niezależności parlamentu irlandzkiego przez W. Brytanię
1800 – oficjalna unia Irlandii z W. Brytanią; faktyczne rządy na „zielonej” wyspie sprawowali dalej Anglicy bądŹ kolaborujący Irlandczycy (protestanci przeważnie)
1756-63 – wojna 7-letnia i opanowanie przez Anglików Kanady
1776-1783 – wojna o niepodległość kolonii angielskich w Ameryce Północnej, ich ostateczna utrata – powstanie USA
XVIII-XIX w. – podporządkowanie Indii W. Brytanii i wyparcie stamtąd wpływów portugalskich i francuskich (z wyjątkiem małych enklaw); inne podboje
1793-1802 i 1804-1815 – wojny z rewolucyjną i napoleońską Francją, wzmocnienie pozycji Anglii
1814-15 – kongres wiedeński, w którym uczestniczy Wielka Brytania, ustalenie ładu politycznego
XIX w. – rozwój terytorialny imperium brytyjskiego
1829 – nadanie praw wyborczych katolikom
I połowa XIX w. – narodziny angielskiego ruchu robotniczego; działalność czartystów
1853-56 – udział Anglii w wojnie krymskiej u boku Francji, Turcji, Piemontu przeciwko Rosji; udaremniło to rozbiór państwa tureckiego
I połowa XIX w. – głód w Irlandii spotęgowany wyzyskiem angielskich handlowców, masowa emigracja z „zielonej wyspy”
od połowy XIX w. niektóre kolonie uzyskują coraz większą samodzielność, przekształcając się w dominia: Kanada od 1867, Australia w 1900, Afryka Południowa w 1909
Status dominuim stał się początkiem drogi do pełnej niepodległości
1858 – przyjęcie Indii pod pełną administrację brytyjską
1877 – królowa Wiktoria przyjmuje tytuł cesarzowej Indii
1871 – zalegalizowanie związków zawodowych
1900 – powstanie Partii Pracy
1907 – zawiązanie Trójprzymierza (W. Brytania, Francja, Rosja)
1906-1914 – przyjęcie przez parlament ustawodawstwa socjalnego
1914-1918 – udział W. Brytanii w I wojnie światowej po stronie Koalicji (Entanty)
1914 – nadanie szerokiej autonomii Irlandii („home rule”)
1916 – powstanie wielkanocne w Irlandii i jego brutalne stłumienie
1918-19 – konferencja pokojowa w Paryżu i traktat wersalski; brytyjski premier Lloyd George jednym z głównych twórców nowego ładu międzynarodowego
1919 – Irlandczycy ogłaszają niepodległość
1921 – W. Brytania godzi się z niepodległością Irlandii, choć częściowo jeszcze zachowuje tam swoje wpływy oraz 6 hrabstw (Ulster)
1926 – powstanie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (Commonwealth of Nation) czyli związku suwerennych państw uznających zwierzchnictwo (najczęściej honorowe) brytyjskiego monarchy; działała na podstawie tzw. „Statutu westminsterskiego” uchwalonego w 1831
1938 – niechlubna konferencja w Monachium, w której bierze udział W. Brytania
1939-1945 – udział W. Brytanii w II wojnie światowej, uczestnictwo w Wielkiej Koalicji Antyhitlerowskiej po 2 wojnie światowej – rozpad imperium brytyjskiego, zapoczątkowany utratą Indii – „perły w koronie” imperium w 1947 r.; apogeum procesu dekolonizacji to lata 60-te
1949 – wyjście Irlandii ze Wspólnoty Narodów podkreśleniem pełnej suwerenności
od 1949 – członkostwo W. Brytanii w NATO
od 1974 – członkostwo W. Brytanii w EWG – Unii Europejskiej
XX w. – w stosunkach wewnętrznych postępy demokratyzacji i umocnienia dwupartyjnego systemu; miejsce po wigach – liberałach, zajmują jeszcze w okresie międzywojennym socjaliści z Labour Party (w 1935 r. wigowie uzyskali 5% i wypadli z gry);

Wybitniejsi premierzy:

  • Lloyd George (liberał)
  • Macdonald (socjalista)
  • Churchill (konserwatysta)
  • Atlee (socjalista)
  • Macmillan (konserwatysta)
  • Wilson (socjalista)
  • Margaret Teacher (konserwatystka),

1969 – początek terroryzmu w Ulsterze (Irlandii Północnej), nowa fala
1982 – wojna falklandzka z Argentyną (zwycięstwo Anglików)
1991 – wojna w Zatoce Perskiej, W. Brytania wspiera USA w konflikcie z Irakiem
1991 – traktat z Maastricht przewidu-jący pogłębienie współpracy w ramach Unii Europej skiej

 

Źródła prawa:

Podstawowym źródłem prawa były i są precedensy sądowe oparte na prawie zwyczajowym – common low. Obok niego, dosyć formalistycznego, należy przyznać, wykształciło się też tzw. prawo słuszności – equity low, wyrosłe z praktyki Sądu Kanclerskiego.
Precedensy zaczęto już od XIII w. spisywać w specjalnych sprawozdaniach („reports”). Niektóre z reports uważa się za tzw. „Book of authority” czyli Źródła prawa.
Wśród nich wybijają się:

  • „Institutes of the Law of England” Edwarda Coke’a
  • „Commentaries in the Law of England” Wiliama Blackstone’a.