Geneza konfliktu

  • Kryzys feudalizmu europejskiego – konflikt między siłami feudalnymi, reprezentowanymi przez obóz habsbursko-katolicki, a siłami rodzącego się kapitalizmu, reprezentowanymi przez protestanckie Czechy, państwa niemieckie, a także Francję.
  • Zderzenie tendencji absolutystycznych, reprezentowanych przez dynastię Habsburgów, z decentralis­tycznymi, reprezentowanymi przez lenników cesarza w Rzeszy (Czechy i księstwa protestanckie).
  • Konflikt natury wyznaniowej pomiędzy reformacją a katolicką kontrreformacją.
  • Hegemonistyczne dążenia państw habsburskich na początku XVII w.
  • Powstanie Czechów przeciwko Habsburgom zapoczątkowane wyrzuceniem przez okno zamku hradczańskiego wysłanników cesarza w maju 1618 roku (tzw. defenestracja).

Przebieg konfliktu

Wojna czeska (1618-1621)

  • Powstańcy czescy stworzyli rząd zwany Dyrektoriatem, który znalazł sprzymierzeńców w Niderlandach oraz księciu siedmiogrodzkim Gaborze Bethlenie. Czesi na swego króla wybrali władcę Palatynu – protestanckiego księcia Fryderyka. Arcyksiążęta habsburscy, Ferdynand i Maksymilian, w przeciwieństwie do cesarza Macieja, w buncie Czechów widzieli szansę ostatecznej z nimi rozprawy. Po śmierci Macieja Ferdynand przystąpił do stłumienia czeskiego powstania. Czesi zostali rozgromieni w bitwie pod Białą Górą w 1620 roku. Spotkały ich straszliwe represje – szalał terror, nastąpiła restytucja dóbr kościelnych, tysiące ludzi szukało schronienia poza granicami państwa.

Wojna o Palatynat i wojna duńska (1622-1629)

  • Cesarz zawarł kompromis z Bethlenem i jego wojska opanowały Palatynat, ziemie czeskiego króla Fryderyka. W 1625 roku Hiszpania wznowiła zaś wojnę w Niderlandach. Sukcesy wojsk katolickich zaniepokoiły Danię, która przystąpiła do wojny.
    W wyniku porażek Dania zdecydowała się na zawarcie pokoju z cesarstwem. Odrzuciła koalicyjną propozycję Szwecji, która zachęcana przez Francję, obawiająca się też jednoznacznej hegemonii Habsburgów, zdecydowała się w 1630 roku przystąpić do wojny.

Rozpoczął się tzw. etap szwedzki wojny trzydziestoletniej.

  • Król szwedzki Gustaw Adolf odniósł szereg efektownych zwycięstw, poległ jednak w zwycięskiej dla Szwedów bitwie pod Lützen (1632). Śmierć tego wielkiego stratega, mimo pewnych sukcesów obozu protestanckiego, spowodowała, że inicjatywa wojenna znowu przeszła w ręce Habsburgów (od 1634).

Etap francuski 1635-1648 i pokój westfalski

  • Francuska interwencja zapobiegła wyraźnej dominacji Habsburgów. Francja od dawna sympatyzowała z obozem reformacji w Niemczech, widząc w nim sprzymierzeńca w walce przeciwko hegemonistycznym zapędom Habsburgów. Dla Francji najważniejszym przeciwnikiem pozostawała jednak Hiszpania, którą udało się jej rozgromić na pograniczu niderlandzkim.
  • Wyczerpane konfliktem Niemcy, państwa habsburskie, Szwecja, Dania (która ponownie przystąpiła do wojny, tym razem po katolickiej stronie) oraz Francja, skłaniały się do pokoju. Został on ostatecznie zawarty w 1648 roku w westfalskich miastach: Osnabrück i Münster – tzw. pokój westfalski.

 

Skutki wojen

  • W wyniku zniszczenia Niemiec ludność tego kraju zmniejszyła się na niektórych obszarach o ponad 50%, a nawet do 80%.
  • Potwierdzone zostało polityczne rozdrobnienie Niemiec, które stawały się luźnym związkiem suwerennych państw.
  • Pozycja Habsburgów jedynie w ujarzmionych Czechach wydawała się wzmocniona. Zapewniono im dziedziczny tytuł cesarski, ale jego rola była głównie prestiżowa. Fiaskiem zakończyły się więc hegemonistyczne dążenia Habsburgów.
  • W wyniku wojny terytoria swe powiększyły Szwecja, Dania, Brandenburgia (Prusy) oraz Francja.