• Próbę wzmocnienia władzy wykonawczej w Polsce podjął po raz pierwszy Zygmunt III Waza, wzorując się na reformach Habsburgów, dążących do budowy absolutystycznego państwa.
    Król usiłował wykorzystać do swoich planów stronnictwo magnackie dzięki prowadzeniu polityki rozdawania dóbr i urzędów. Zaniepokojona tym szlachta zawiązała konfederację w 1606 roku pod wodzą wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Pretekstem stał się ślub króla z arcyksiężniczką austriacką Konstancją, zawarty bez zgody sejmu. Król ostatecznie zadał rokoszanom klęskę pod Guzowem (1607), ale mediacja magnatów pozbawiła go owoców zwycięstwa i musiał zrezygnować ze swych planów, zadowalając się przeprosinami przywódców buntu (1608).
  • Kolejną próbę wzmocnienia władzy monarszej podjął młodszy syn Zygmunta – Jan Kazimierz z małżonką Marią Ludwiką Gonzagą. Podstawę ich wspólnego planu stanowiła koncepcja elekcji „vivente rege” (za życia króla), co miało usprawnić samą elekcję i zapobiec chaosowi politycznemu.
    Jednak opór szlachty, której reprezentantem był hetman wielki koronny Jerzy Lubomirski, oraz niefortunne usiłowania przeforsowania planu przez zastraszenie części szlachty doprowadziły do rokoszu (lata 1664-1666). Rokoszanie dowodzeni przez Lubomirskiego rozgromili wojska królewskie w bitwie pod Mątwami w 1666 roku. Co prawda Lubomirski został zmuszony do przeprosin, ale i król musiał zrezygnować ze swych planów reformy. Wkrótce Jan Kazimierz abdykował.